İbrahim Tolga ESEN

1. Giriş
Enflasyon düzeltmesinin uygulanması için Vergi Usul Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrası ile öngörülen şartlar 2021 yılında gerçekleşmiştir. Ancak Vergi Usul Kanunu’na eklenen geçici 33. Maddeye göre geçici vergi dönemleri de dahil olmak üzere 2021 ve 2022 hesap dönemleri ile 2023 hesap dönemi geçici vergi dönemlerinde Vergi Usul Kanununda yer alan enflasyon düzeltmesine ilişkin şartların oluşup oluşmadığına bakılmaksızın mali tablolar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır. Vergi Usul Kanunu’nun geçici 33. maddesinde enflasyon düzeltmesi yapılmayacağı belirtilen söz konusu dönemler “enflasyon düzeltmesi şartlarının gerçekleşmediği dönem” olarak değerlendirilecektir. 31 Aralık 2023 tarihli mali tablolar ise enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.
Mali tabloların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması için usul ve esasların belirlendiği 555 no.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğ Resmi Gazete’de yayımlandı.
Kendilerine özel hesap dönemi tayin edilenler ise 2024 yılında biten özel hesap dönemi sonu itibarıyla bilançolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaklar.
Aşağıdaki şartları sağlayan mükellefler enflasyon düzeltmesi yapacaklar:
a) Gelir veya kurumlar vergisi mükellefi olmak,
b) Bilanço esasına göre defter tutmak.
Mali tablolardan sadece bilanço enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak.
Kazançları gelir veya kurumlar vergisinden istisna olan, bilanço esasına göre defter tutan mükellefler de enflasyon düzeltmesi yapmak zorundalar.
Vergi Usul Kanunu’nun enflasyon düzeltmesine ilişkin hükümleri değerleme hükümleri olduğu için enflasyon düzeltmesi uygulaması ihtiyari değildir. Enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda olan mükelleflerin düzeltme işlemini yapmamaları halinde Vergi Usul Kanunu’na göre ceza kesilir.
Ayrıca enflasyon düzeltmesine ilişkin işlemlere paralel olarak Tekdüzen Hesap Planında yapılan düzenlemelerin yer aldığı 12 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ile belirlenen muhasebe usul ve esaslarına uyulmaması durumunda da Vergi Usul Kanunu’nun 353. maddesinin 6. bendine göre özel usulsüzlük cezası kesilecektir.
2023 hesap dönemine ait gelir/kurumlar vergisi beyannamesi ekinde, 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltmeden önceki hali ile düzeltme sonrasında oluşan haline birlikte yer verilecek.
Enflasyon düzeltmesi yapılan hesap dönemlerine ilişkin düzeltme işlemleri, tabi olunan vergi türü dikkate alınarak, söz konusu dönemlere ait gelir/kurumlar vergisi beyannamelerinin (süre uzatımları dâhil kanuni süre içerisinde) verilme tarihine kadar yapılacak ; düzeltmenin yapıldığı tarih itibarıyla yasal defter kayıtlarına intikal ettirilecek.
2023 hesap dönemine ait vergi matrahı, düzeltme öncesi mali tablolara göre tespit edilen kârlar üzerinden hesaplanacak. 2023 hesap dönemine ait vergi matrahı, düzeltme öncesi mali tablolara göre tespit edileceği için , 2023 hesap dönemi amortisman gideri de enflasyon düzeltmesi öncesi değerler üzerinden hesaplanacak.
2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun enflasyon düzeltmesine tabi tutulmasından kaynaklanan (düzeltme sonrası tespit edilen) geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı ise zarar olarak kabul edilmeyecek. Bunlar düzeltilmiş bilançoda Geçmiş Yıllar Karları/Zararları hesabının alt hesabında izlenecek.
Vergi matrahının tespitinde geçmiş yıl malî zararları düzeltme öncesi bilançoda yer alan mukayyet değerleri ile dikkate alınacak.
2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesi sonucu hesaplanan tutarlar, izleyen dönemde enflasyon düzeltmesi yapılıp yapılmayacağına bakılmaksızın, izleyen dönemin başlangıç değerleri olarak dikkate alınacak.
Kazançlarını işletme hesabı esasına (zirai işletme hesabı dâhil) göre tespit eden mükellefler ile serbest meslek kazanç defteri tutan serbest meslek erbabı mükellefler enflasyon düzeltmesi yapamazlar. Ancak, amortismana tâbi iktisadi kıymetlerini düzeltilmiş tutarları üzerinden amortismana tâbi tutabilirler. Bu mükelleflerin amortismana tabi iktisadi kıymetlerini elden çıkarmaları halinde bunlara ilişkin enflasyon düzeltme farkları maliyet olarak kabul edilecek. Ancak, bunun için 2024 hesap dönemi ve sonraki dönemlerde enflasyon düzeltmesi işlemleri neticesinde hesaplanan düzeltme farklarının, ilgili dönemde gelir olarak kayıtlara intikal ettirilmesi gerekmektedir.
Enflasyon düzeltmesi, münhasıran sürekli olarak işlenmiş; altın, gümüş alım-satımı ve imali ile iştigal eden mükellefler hariç en son 2004 takvim yılı itibarıyla yapılmıştı.
Bilançodaki ulusal para değerindeki değişmelere rağmen satın alma güçleri değişmeyen “Parasal Olmayan Kıymetler” enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak.
Ulusal para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kalan, ancak satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen “Parasal Kıymetler” ise enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacak.
Bilançodaki hesaplardan hangilerinin parasal olmayan kıymet hangilerinin parasal kıymet olduğuna dair listeler 555 no.lu VUK Tebliğinin eki olarak verilmiştir. Söz konusu listelerde öz sermaye kalemlerine yer verilmemekle birlikte, aksi hüküm olmamak şartıyla, öz sermaye kalemleri “parasal olmayan kıymet” olarak addolunup bunlar için enflasyon düzeltmesi yapılacak.
Amortismana tabi iktisadi kıymetler için ayrılmış olan birikmiş amortismanlar, parasal olmayan kıymet mahiyetindedir ve enflasyon düzeltmesine tabi tutulur. 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesinde, birikmiş amortismanlar ait oldukları kıymetin bilanço tarihindeki değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı dikkate alınarak düzeltilir.
Düzeltme işlemine tabi olacak karşılıklar Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ayrılması mümkün olan karşılıklardır. Buna göre, Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ayrılması mümkün olmayan karşılıklar bilançoda yer alsa bile enflasyon düzeltmesinde dikkate alınmayacaktır. Örneğin, kıdem tazminatı karşılığı, garanti gider karşılığı gibi karşılıklar Vergi Usul Kanununda sayılan karşılıklar arasında yer almadığından enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz. Şüpheli alacak karşılığı ise kanunda yer almasına rağmen parasal mahiyet taşıdığından enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz.
Depozito ve teminatlar, avanslar ilgili oldukları kıymete bağlı olarak enflasyon düzeltmesine tabi tutulur. Parasal olmayan kıymetlere ilişkin olan depozito ve teminatlar, avanslar da parasal olmayan kıymet olarak değerlendirilir ve enflasyon düzeltmesine tabi tutulur.
Enflasyon düzeltmesinde sırasıyla aşağıdaki işlemler yapılır:
1. Mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin düzeltileceği (parasal olmayan kıymetler) tespit edilir.
2. Tespit edilen kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları (değerleri) bulunur.
3. Tespit edilen kıymetler için enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tarihler bulunur.
4. Bulunan bu tutarlar ait oldukları düzeltme katsayılarıyla çarpılır.
Düzeltme işlemine konu olan parasal olmayan kıymetlerin, işletme kayıtlarına alınması, düzeltmeye esas tarih ve bedelleri gerekmesi halinde tevsik edilecek.
2. Düzeltme Katsayısı
Düzeltme katsayısı aşağıdaki formüle göre hesaplanır:
Düzeltme Katsayısı = Mali Tablonun Ait Olduğu Aya İlişkin Yİ-ÜFE / Düzeltmeye Esas Alınan Tarihi İçeren Aya İlişkin Yİ-ÜFE
2023 yılı sonu bilançosunun düzeltmesinde “Mali Tablonun Ait Olduğu Aya İlişkin Yİ-ÜFE “ Aralık 2023 için açıklanan Yİ-ÜFE olacaktır. “Düzeltmeye Esas Alınan Tarihi İçeren Aya İlişkin Yİ-ÜFE” ise düzeltilecek parasal olmayan kıymete göre 555 no.lu VUK Tebliğinin esaslara göre belirlenir.
Yukarıdaki formüle göre bulunacak ve düzeltmeye esas olacak katsayının hesabında, kesirli (virgülden sonraki) kısım 5 (beş) hane olarak (altıncı hane dikkate alınarak beşinci hane yuvarlanarak) dikkate alınacaktır.
Örnek:
Şirketin merkezi olarak kullandığı bina 2010 yılının Haziran ayında 100.000 T.L. bedel ile aktife alınmıştır. Binanın alımında herhangi bir kredi kullanılmamıştır.
Binalar deftere kayıt tarihine göre düzeltmeye tabi tutulur. 2010 yılının Haziran ayına ilişkin Yİ-ÜFE endeksi 173,73 tür. Aralık 2023 ayına ait endeks 2.915,02 olarak oluşmuştur.
Düzeltme katsayısı= 2.915,02 /173,73 = 16,77902
Binalar hesabının düzeltilmiş değeri = 100.000 x 16,77902= 1.677.902T.L.
Düzeltme farkı = 1.577.902 T.L.
___________________________ / _____________________________
252 BİNALAR 1.577.902
Enflasyon Düzeltmesi Farkı 1.577.902
                       698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI 1.577.902
___________________________ / _____________________________
Söz konusu bina için 28.000 T.L. amortisman ayrılmıştır. 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesinde, birikmiş amortismanlar, ait oldukları kıymetin bilanço tarihindeki değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı dikkate alınarak düzeltilir.
Binalar hesabının birikmiş amortismanların düzeltilmiş değeri = 28.000 x 16,77902= 469.812,56 T.L.
Düzeltme farkı = 441.812,56 T.L.
___________________________ / _____________________________
698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI 441.812,56
                          257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 441.812,56
                                            Binalar
                                            Enflasyon Düzeltmesi Farkı 441.812,56
___________________________ / _____________________________
2.1. Toplulaştırılmış Yöntemlere Göre Düzeltme Katsayıları :

Maliye Postası garantisiyle 

• En yeni mevzuat değişikliklerini hızlı ,güvenilir ve kolaylıkla takip ederek zaman kazanmak;
• Vergi, SGK, İş, Ticaret Mevzuatı ile ilgili güncel konularda sorularınıza sağlıklı cevaplar almak;
• Uygulamaya yönelik  makaleleri  okumak  için siz de abonemiz olun.

 Abonemiz Olmak İçin Tıklayın.

Abonelerimizin sorularına  verdiğimiz cevapları  okumak  için tıklayın.

Dergimizde yayımlanmış bazı makaleler için tıklayın.

Elektronik yayınlarımıza eklenen Danıştay Kararları ve Özelgeleri incelemek için tıklayın.