İmdat TÜRKAY

1-Serbest Meslek Kazancının Tespitine İlişkin Genel Hükümler

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’na göre serbest meslek faaliyeti, serbest meslek erbapları tarafından sermayeden çok şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari niteliği olmayan işlerin işverene bağlı olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır. Her türlü serbest meslek faaliyetinden doğan kazançlar serbest meslek kazancıdır.

Serbest meslek faaliyetini mutat meslek halinde ifa edenler serbest meslek erbabı sayılmakta olup doktor, avukat, mimar, mali müşavir, diş hekimi, mühendis, aile danışmanı, iş güvenliği uzmanı, noter, veteriner hekim, müşavir, serbest öğretmen, yazar, bestekar, yönetmen, menajer, sanatçı gibi serbest meslek faaliyetini devamlı olarak yapan kişiler serbest meslek erbabıdır. Serbest meslek kazançlarının vergilendirilmesinde, serbest meslek kazancının tespit edilmesi için yapılan mesleki faaliyetle ilgili olarak yıl içinde elde edilen hasılattan, bu faaliyetle ilgili giderlerin düşülmesi gerekmektedir.

Vergi Usul Kanunu’nun 172’nci maddesinde serbest meslek erbabına defter tutma mecburiyeti getirilmiştir. Aynı Kanunun 210’uncu maddesinde de serbest meslek erbabının serbest meslek kazanç defteri tutacağı hüküm altına alınmıştır. GVK’nın 67’nci maddesinde de serbest meslek erbabının mesleki kazançlarını Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre tuttukları serbest meslek kazanç defterine istinaden tespit edecekleri ve yapmış oldukları faaliyetleri serbest meslek faaliyeti sayılan şirketlerin de mesleki kazançlarını serbest meslek kazanç defteri üzerinden tespit edecekleri, bu şirketlerin bilanço esasına göre tuttukları defterlerin de serbest meslek kazanç defteri yerine geçeceği belirtilmiştir.

Defter-Beyan Sistemi; serbest meslek kazancı elde eden mükelleflerin kayıtlarının elektronik ortamda tutulmasına, bu kayıtlardan mükelleflerin defterlerinin elektronik olarak oluşturulmasına, saklanmasına ve ibrazına, vergi beyannameleri, bildirim ve dilekçelerin elektronik ortamda Gelir İdaresinin elektronik beyan ve bildirim sistemleri aracılığıyla verilebilmesine, elektronik ortamda belge düzenlenebilmesine imkân tanıyan bir sistemdir.

509 sıra no.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile e-Serbest Meslek Makbuzunun (e-SMM) elektronik ortamda oluşturulması, muhatabının talebi doğrultusunda kâğıt veya elektronik ortamda iletilmesi, elektronik ortamda muhafaza ve ibraz edilebilmesi ve Başkanlığa elektronik ortamda iletilebilmesi veya raporlanabilmesine ilişkin usul ve esaslar yeniden düzenlenmiştir. Buna göre, serbest meslek erbabı olarak işe başlayanlar, işe başladıkları ayı izleyen 3. ayın sonuna kadar uygulamaya geçmek zorundalar ve e-serbest meslek makbuzu düzenlemek zorundadırlar.(2)

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 236’ncı maddesinde, serbest meslek erbabının, mesleki faaliyetine ilişkin her türlü tahsilatı için iki nüsha serbest meslek makbuzu tanzim etmek ve bir nüshasını müşteriye vermek, müşterinin de bu makbuzu istemek ve almak mecburiyetinde olduğu hüküm altına alınmıştır. Vergi Usul Kanunu’nun 237’nci maddesinde serbest meslek makbuzunda yer alması gereken bilgilere yer verilmiştir. Tüm bu bilgiler SMM’na yazılır ve bu makbuzlar serbest meslek erbabı tarafından imzalanır. Serbest meslek makbuzları seri ve sıra numarası dahilinde devam ettirilir.

2. Tahsilat Anında e-SMM’nun Düzenlenmesi Gerekmektedir

Serbest meslek erbaplarının vermiş oldukları hizmet karşılığında tahsil etmiş veya tahsil etmiş sayıldıkları her türlü tahsilâtları için serbest meslek makbuzu düzenlenmesi gerekmektedir. Dolayısıyla, serbest meslek erbabının gerek nakden, gerekse POS cihazı, çek, havale ile yapacağı her türlü tahsilâtları serbest meslek makbuzu ile belgelendirmesi gerekmektedir. Diğer taraftan, serbest meslek makbuzu mesleki faaliyete ilişkin her türlü tahsilatı belgelendirmek için düzenlendiğinden, tahsilat yapılmadığı durumlarda düzenlenmesi gerekmemektedir.

Buna göre, tahsil esasının geçerli olduğu serbest meslek kazancında, serbest meslek erbabının bu faaliyetinden dolayı düzenleyeceği serbest meslek makbuzunu, faaliyete ait ücretin tahsili sırasında düzenlemesi gerekmektedir. Ayrıca, GVK’nın 94/2’nci maddesine göre, yaptıkları serbest meslek işleri dolayısıyla her türlü tahsilat sonucunda düzenlenecek serbest meslek makbuzunda, hesaplanan katma değer vergisi ile birlikte, ödemeyi yapacak olan gerçek veya tüzel kişilerin 94’üncü maddede sayılanlar arasında olması durumunda gelir vergisi tevkifatının da ayrıca hesaplanıp gösterilmesi gerekir.

Serbest meslek erbaplarının, faaliyetleriyle ilgili olarak yaptıkları tahsilatlar karşılığında, düzenledikleri serbest meslek makbuzunda, ödemeyi yapanlar tarafından yapılan gelir vergisi tevkifatını göstermeleri gerekmektedir. Bazı durumlarda serbest meslek makbuzu yapılan tahsilatlar dışında da düzenlenebilmektedir. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca, doktorluk faaliyetini mutat meslek halinde ifa eden bir kişiye, bu faaliyetinin yanında, aynı işyerinde yapılan tıbbi tahlil işlemlerini de mesleki faaliyetin devamı niteliğinde kabul etmiş ve başka laboratuvarlara gönderilecek örneklerin tahlil için gönderildiği şerhini düşmek kaydıyla serbest meslek makbuzu düzenleyerek gönderilmesinin mümkün olduğunu belirtmiştir.

Serbest meslek faaliyetinde bulunan adi ortaklıkları, sahip oldukları kullanıcı kodu ve şifre bilgilerini kullanarak Defter Beyan Sistemine giriş yapıp, gelir ve gider kayıtlarını işleyerek defterlerini oluşturabilecek ve vermekle yükümlü oldukları beyannameleri (Gelir vergisi, geçici vergi, MPHB, KDV beyannamesi) Sistem üzerinden gönderebileceklerdir.

3. e-SMM’da Bulunması Gereken Hususlar