Mahmut ÇOLAK

I- GİRİŞ

Bilindiği üzere; Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin “hakedilen ücretler ile prim, ikramiye ve bu nitelikteki ödemelerin ayrı ayrı gösterilmesi” başlığını taşıyan Geçici 23’üncü maddesine göre; “Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanların sigorta primine esas kazanç bildirimleri yönünden, bu Yönetmeliğin 102 nci maddesinin birinci fıkrası uyarınca yapılması gereken ‘hakedilen ücret’ ve ‘prim, ikramiye ve bu nitelikteki ödemelerin’ ayrı ayrı gösterilmesi uygulaması, bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden itibaren verilme süresi dolacak 3 aya ait aylık prim ve hizmet belgeleri için uygulanmaz.” Bu düzenleme ile 4/1-a kapsamındaki sigortalıların sigorta primine esas kazanç bildirimleri yönünden aylık prim ve hizmet belgesi/muhtasar ve prim hizmet beyannamesi düzenlenmesinde “HAKEDİLEN ÜCRET” ve “PRİM, İKRAMİYE VE BU NİTELİKTEKİ ÖDEMELER” ayrı ayrı gösterilmesine başlanmıştır. Başka bir deyişle; aylık prim ve hizmet belgesinin/muhtasar ve prim hizmet beyannamesinin “Sigorta Primine Esas Kazanç” bölümü “Hak Edilen Ücret” ve “Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki İstihkak” olmak üzere 2 ayrı bölüme ayrılmıştır. Uygulama 2010/Temmuz ayına ilişkin aylık prim ve hizmet belgesinden başlamak üzere “e-Sigorta” sistemi üzerinden 05/08/2010 tarihi itibariyle işletime açılmıştır.

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin “aylık prim ve hizmet belgesinin düzenlenmesi, verilmesi ve saklanması” başlıklı 102’nci maddesinin (1) numaralı fıkrasına göre; “ ….. Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanların sigorta primine esas kazanç bildirimlerinde; hakedilen ücretler ile prim, ikramiye ve bu nitelikteki ödemeler AYRI AYRI gösterilir…..”

MUHSGK sayfasında yer alan SGK Bildirimleri bölümünün Sigortalı Çalışan Bilgileri altında 14. sütununda “ Hak Edilen Ücret”, 15. sütununda “ Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki İstihkak” ayrı ayrı yer almaktadır.

MUHSGK kullanım klavuzlarında hak edilen ücret ile prim, ikramiye ve bu nitelikteki istihkak şu şekilde açıklanmıştır.

Hak Edilen Ücret: Sigortalının ay içinde hak ettiği brüt ücret ve ücret niteliğinde ödeme (yazılacaktır).

Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki İstihkak: Prim, ikramiye gibi istihkaklardan ilgili ay içinde yapılan ödemelerin brüt toplamı (yazılacaktır).

II- ÜCRET KAVRAMI

Sigortalının çalışmasının karşılığı olarak zamana göre, götürü, yüzde usulüne göre veya bahşiş şeklinde yapılan ya da sigortalıya tam bir çalışma karşılığı olmadan kanundan dolayı işverenin yanında çalıştığı süre ile bağlantılı olarak (yıllık izin ücreti, hafta tatili ücreti, ulusal bayram ve tatil günlerinde ödenen ücretler gibi) yapılan ödemeler ile kıdem zammı, vardiya zammı, gece zammı, yıpranma zammı, eleman teminindeki güçlük zammı, makam tazminatı, özel hizmet tazminatı, iş riski zammı, ek görev ücreti, meslek tazminatı gibi işçinin çalışmasının karşılığı olarak çeşitli adlar altında yapılan ödemelerdir.

Ücret; 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda, 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlara saatlik, günlük, haftalık, aylık veya yıllık olarak para ile ödenen ve süreklilik niteliği taşıyan brüt tutar; 4857 sayılı İş Kanunu’nda ise, genel anlamda bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutar olarak tanımlanmıştır.

Anılan Kanunlarda yer alan bu tanımlar doğrultusunda ücreti, işveren tarafından işçisine bir çalışma karşılığında, dönemsel olarak ödenen ve süreklilik niteliği taşıyan yerli veya yabancı nakit para olarak özetlemek mümkündür.

İş hukukunda ücret kavramı, 1- Ekonomik ücret, 2- Sosyal ücret olarak iki başlık altında toplanmıştır. Ekonomik ücret, işçiye çalışması karşılığında ödenen ücrettir. İş Kanunu’nun; - 32. maddesinde belirtilen, bir iş karşılığında ödenen ücret, - 41. maddesinde belirtilen, fazla çalışma ücreti, - 42. maddesinde belirtilen, zorunlu nedenlerle yapılan fazla çalışma için ödenen fazla çalışma ücreti, - 43. maddesinde belirtilen, zorunlu nedenlerle yapılan fazla çalışma için ödenen fazla çalışma ücreti, - 50. maddesinde belirtilen hazırlama, tamamlama, temizleme işlerinde çalışan işçilerin bu işler için aldıkları ücret, - 51. maddesinde belirtilen yüzde usulü ödenen ücret, ekonomik ücret olarak değerlendirilebilecektir.

Sosyal ücret ise, bir çalışma karşılığı olmadan, işçiye, işverenin yanında çalıştığı süre ile bağlantılı olarak kanundan dolayı ödenen paradır. İş Kanunu’nun; - 40. maddesinde belirtilen, zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için ödenen yarım ücret, - 46. maddesinde belirtilen, hafta tatiline hak kazanmış olan işçiye ödenen hafta tatili ücreti, - 47. maddesinde belirtilen, ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmayan işçilere bir iş karşılığında ödenen tam ücret, tatil yapmayarak çalışan işçilere ayrıca çalışılan her gün için ödenen bir günlük ücret, - 57. maddesinde belirtilen, yıllık ücretli iznini kullanan işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ödenen izin ücreti, sosyal ücret olarak değerlendirilebilecektir.

Yine, kıdem zammı, vardiya zammı, gece zammı, yıpranma zammı, eleman teminindeki güçlük zammı, mali sorumluluk ödeneği, makam tazminatı, temsil ödeneği, seyyar görev tazminatı, özel hizmet tazminatı, imza sorumluluğu tazminatı, iş riski zammı, ek görev ücreti, çalışma ödeneği, meslek tazminatı, huzur hakkı, eğitim-öğretim tazminatı adıyla, işçiye çalışması karşılığında yapılan ödemeler de ücret kapsamında değerlendirilecektir.

III- PRİM, İKRAMİYE VE BU NİTELİKTEKİ İSTİHKAK KAVRAMI