Ahmet ESEN

BEYAN ESASI
Mükelleflerin yıllık gelirlerinden doğan vergiler beyan etmeleri üzerine tarh ve tahakkuk ettirilir ve mükellefler beyanlarına karşı dava yoluna gidemezler, ancak hesap hataları ile maddi hataların düzeltilmesi her zaman mümkündür.
BEYANLARIN İNCELENMESİ
Mükellefler yıllık gelirlerini, yıllık beyanname ile bildirmiş olsalar bile vergi daireleri ile vergi incelemesine yetkili olanlarca yapılan beyanların doğruluğunun incelenmesi her zaman mümkündür.
Beyanların incelemeye alınması, çeşitli ölçülere göre yapılır veya genel bir tarama sonucuna gör inceleme kararı verilebilir.
Vergi incelemelerinde bir matrah farkı tespit edilir ise olayına uygun vergi cezası kesilir.
İşte bu nedenlerle sene sonlarında yani “DÖNEM SONLARINDA” yapılan işlemlerin doğruluğu ve yerindeliği mükelleflerce kontrol edilmesi gerekir. Şöyle:
KAYITLARIN YERİNDELİĞİ
Dönem sonlarında ilke olarak “KAYITLARIN YERİNDELİĞİ” ve belgelerinin olup olmadığı araştırılır, noksan belge varsa bunlar temin edilir, belgesiz kayıtlar varsa belgesi sağlanır, eğer belge sağlanamaz ise bu kez kayıtlar ters kayıtla kapatılır, zira belgesiz kayıtlar vergicilikte geçersiz sayılır. Bu konudaki yasa hükmü aynen;
“Bu Kanunda aksine hüküm olmadıkça bu Kanuna göre tutulan ve üçüncü şahıslarla olan münasebet ve muamelelere ait olan kayıtların tevsiki mecburidir.”
“Defter tutmak mecburiyetinde olmayan mükellefler vergi matrahlarının tespiti ile ilgili giderlerini tevsike mecburidir.” (VUK md. 227)
şeklindedir.
Bu hükme göre tevsik edilmeyen kayıt ve giderler, vergi matrahının tespitinde kabul edilmez.
Giderler öncelikle VUK’da yazılı belgelerle, Borçlar Kanununda yer alan hükümlerle veya Medeni Usul Hukuku’nda sayılan vesikalarla ve ilgili diğer mevzuatlarda saylan geçerli belgelerle tevsik edilir.
Bu şekilde tevsik edilmeyen giderler vergi matrahının tespitinde kabul edilmez, giderleştirilmesi halinde, beyannamede gösterilen vergi matrahına eklenir ve ikmalen veya resen vergi salınır. Vergi cezası kesilir veya gecikme zammı uygulanır.
KAYIT NİZAMI
Türkçe Tutma ve Türk Parası Kullanma Zorunluluğu
Vergi Usul Kanununa göre defter ve belgelerin Türkçe tutulması zorunludur. Ancak Türkçe Kayıtlar bulunmak kaydıyla defterlerde başka dilden kayıt da yapılabilir.
Kayıt ve belgelerde Türk parası kullanılır. Belgeler, Türk parası karşılığı gösterilmek şartıyla, yabancı para birimine göre de düzenlenebilir. Şu kadar ki yurt dışındaki müşteriler adına düzenlenen belgelerde Türk parası karşılığı gösterilmek şartı aranmaz. (VUK md. 215)
Türk para birimi ile yapılan işlemler, işlemin gerçekleştiği günün Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası döviz alış kuruyla ilgili para birimine çevrilir. (VUK md. 215/ba)
Muameleler defterlere zamanında kaydedilir. Şöyle ki;
a) Muamelelerin işin hacmine ve icabına uygun olarak muhasebenin intizam ve vuzuhunu bozmayacak bir zaman zarfında kaydedilmesi şarttır. Bu gibi kayıtların “On günden fazla” geciktirilmesi caiz değildir.
b) kayıtlar devamlı olarak muhasebe fişleri, primanota ve bordro gibi yetkililerin imza ve paragrafını taşıyan mazbut belgelere dayanarak yürütülen işletmelerde, işlemlerin bunlara işlenmesi defter kaydı hükmündedir ve 45 günden fazla sarkıtılamaz (VUK md. 219)
YANLIŞ KAYITLARIN DÜZELTİLMESİ
Yevmiye defteri maddelerinde yapılan yanlış kayıtlar ancak muhasebe kaidelerine göre düzeltilebilir. Diğer bilumum defter ve kayıtlara rakam ve yazılar yanlış yazıldığı takdirde düzeltmeler ancak rakam ve yazı okunacak şekilde üstü çizilmek, üst veya yan tarafında veyahut ilgili bulunduğu hesaba doğrusu yazılmak suretiyle yapılabilir.
Deftere geçirilen bir kaydı kazımak, çizmek veya silmek suretiyle okunamaz bir hale getirmek yasaktır. Bu yasağa uyulmaması usulsüzlük cezasını gerektirir veya olayına göre vergi ziyaı cezası uygulanır. (VUK md. 217)
BOŞ SATIR BIRAKILAMAZ SAYFALAR YOK EDİLEMEZ
Defterlerde usulen yazılmaya mahsus olan satırlar çizilmeksizin boş bırakılamaz ve atlanamaz. Boş satırların üstünün çizilmesi gerekir.
Ciltli defterlerde, defter sayfaları, ciltten koparılamaz. Tasdiki müteharrik yapraklarda bu yaprakların sırası bozulamaz ve bunlar yırtılamaz. (VUK md. 218)
DEFTERLERİN TASDİKİ
Genel Bilgi
Defterlerin tasdiki ve tutulması ile ilgili olarak biri Vergi Usul Kanununda, diğeri de Ticaret ve Maliye Bakanlığınca hazırlanan 19.12.2012 tarih ve 28502 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan bir tebliğ ile belirlenmiştir. Vergi Usul Kanununda yer alan hükümler şöyledir.
TASDİKE TABİ DEFTERLER
Aşağıda yazılı defterlerin Vergi Usul Kanununda yer alan esaslara göre tasdik ettirilmesi mecburidir.
1-Yevmiye ve envanter defteri
2-İşletme defteri
3-Çiftçi işletme defteri
4-Nakliyat vergi defteri
5-Yabancı nakliyat kurumları hasılat defteri
6-Serbest meslek kazanç defteri
Bu defterlerin kullanılmadan önce tasdiki mecburidir. (VUK md. 220)
Ayrıca Türk Ticaret Kanunu’nun 64. Maddesine göre aşağıdaki defterler de tasdik ettirilir:
Türk Ticaret Kanununun 64 üncü maddesine göre aşağıdaki defterleri de tutmak ve tasdik ettirmek zorundadır.
1-Yevmiye Defteri,
2- Envanter Defteri,
3- Defteri Kebir.
Yukarıda yazılı defterlere ek olarak anonim ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı ve müzakere defteri, limited şirketler de pay defteri ve genel kurul toplantı ve müzakere defteri tutmak zorundadır. (Ticari Defterlere ilişkin tebliğ 19.12.2012 tarih ve 28502 sayılı R.G.)
A.Ş.lerin damga vergisi mükellefiyeti 32 ve 43 no.lu damga vergisi tebliğleri ile öngörülmüş ve 20 no.lu Damga vergisi tebliği ile de damga vergisi defterine ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Tebliğlerde belirtildiği üzere, A.Ş.ler tarafından damga vergisi defteri V.U.K. md. 221 e göre, Aralık ayı içinde tasdik ettirilir.
DEFTER TUTMA MECBURİYETİNİN İSTİSNASI
Defter tutma mecburiyetinde olmayanlar:
1- Gelir vergisinden muaf olan esnaf ve gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçiler.
2- Gelir Vergisi Kanununa göre kazançları basit usulde tespit edilenler,
3- Kurumlar vergisinden muaf olan,
a) İktisadi kamu müesseseleri
b) Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler,
Gelir ve kurumlar vergisinden muaf olmakla beraber diğer vergilerden birine tabi olan ve bu vergileri götürü usulde tespit edilmeyen mükelleflerin muaf olmadıkları vergiler için tutacakları defterlere şümulü yoktur. (VUK md. 173)
Öte yandan VUK 173. maddesinde kurumlar vergisinden muaf olan dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmelerin defter tutma mecburiyeti olmadığı hükmü yer alsa dahi gerek Vakıflar Yönetmeliğinde gerekse Dernekler Yönetmeliğinde bunların defter tutacakları ifade edilmiştir.
MALİYE VE TİCARET BAKANLIĞININ TİCARİ DEFTERLERE İLİŞKİN TEBLİĞİNE GÖRE
DEFTERLERİN AÇILIŞ VE KAPANIŞ ONAYLARI
Fiziki ortamda tutulan yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri, pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ile genel kurul toplantı ve müzakere defterinin açılış onayları kuruluş sırasında kullanılmaya başlanmadan önce, izleyen faaliyet dönemlerindeki açılış onayları ise, defterlerin kullanılacağı faaliyet döneminin ilk ayında önceki ayın son gününe kadar noter tarafından yapılır. Yani bir önceki yılın Aralık ayında. (Adı geçen Tebliğ no:13)
Yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri ile yönetim kurulu karar defterinin açılış onaylarının her hesap dönemi için yapılması zorunludur. Pay defteri ile genel kurul toplantı ve müzakerenin yeterli yaprakları bulunmak kaydı ile izleyen hesap döneminde de açılış onayı yapılmaksızın kullanılmaya devam edilebilir.
Onaya tabi defterlerin hesap dönemi içinde dolması nedeniyle veya başka sebeplerden ortadan kalkması örneğin yangın, sel basması, çalınması gibi sebeplerden ortadan kalkması halinde defterler kullanılmaya başlanmadan önce onaylatılması zorunludur.
Defterlerin sel basması, yangın, çalınma gibi hususların inandırıcı ve geçerli belgelerle ispatlanması sahipleri tarafından zorunludur, ispatlama inandırıcı olmaz, belgeler geçerli sayılmaz ise vergi ya ikmalen ya da resen salınır. Yani olayın özelliğine göre usulsüzlük veya vergi cezası uygulanabilir.
Türk Ticaret Kanununun 64’üncü maddesinde, “Ticari Defterler, Defter tutma ve Envanter, Defter Tutma Yükümlülüğü” başlığı altında yer alan hükümler özetle şöyledir;
1- “Her tacir, ticari defterleri tutmak, defterlerde işletmenin iktisadi ve mali durumunu, borç ve alacaklarını, hesap dönemine ait neticeleri açıkça ortaya koymak zorundadır.
Defter, üçüncü kişi uzmanlara yapacakları incelemede işletmenin faaliyet ve finansman durumu hakkında fikir verebilecek şekilde tutulur.
2- Tacir, gönderilmiş bulunan her türlü, belge, fotokopi, ve sair bilgi içeren belgeleri ve bilgisayar kaydını saklamakla yükümlüdür.
3- Fiziki ortamda tutulan yevmiye defteri, defteri kebir ve envanter defteri ile diğer defterlerin açılış onayları, kuruluş sırasında notere tasdik ettirilir ve izleyen yıllarda açılış onayları, kullanılacağı faaliyet döneminin ilk ayından önceki, yani aralık ayı içinde yaptırılır.
Pay defterler ile genel kurul toplantı ve müzakere defteri yeterli yaprakları var ise izleyen dönemde de açılış onayı yapılmadan kullanılır. Yevmiye defterinin kapanış onayı, izleyen dönemin altıncı ayının sonuna kadar, yönetim kurulu karar defterinin kapanış onayı ise izleyen dönemin birinci ayının sonuna kadar yaptırılır. Ancak AŞ ve Ltd. Şti.’lerin ticaret siciline yazılması aşamasında açılış onayları sicil müdürlerince yapılır.
Türk Ticaret Kanunu’nun 562’nci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine göre Kanun’un 64’üncü maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca gerekli onayları yaptırmayanlar idari para cezasıyla cezalandırılır.
6100 sayılı HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU’nun 222. Maddesine göre de ticari defterlerin, ticari davalarda delil olarak kabul edilebilmesi için, kanuna göre eksiksiz ve usulüne uygun olarak tutulmuş, açılış ve kapanış onayları yaptırılmış ve defter kayıtlarının birbirini doğrulamış olması şarttır. Açılış veya kapanış onayları bulunmayan ve içerdiği kayıtlar birbirini doğrulamayan ticari defter kayıtları, sahibi aleyhine delil olur.
Vergi Usul Kanununa göre defterler ya bilanço esasına ya da işletme hesabı esasına göre tutulur. Hangi esasa göre defter tutulacağı, ilke olacak tacirin 31.12. itibariyle gerçekleşen fiili yıllık ciroları esas alınarak tayin olunur.
Buna göre tacirler ya bilanço ya da işletme hesabı esasına göre defter tutarlar. Bu hususta ilgili bölümde yeterince açıklama yapılmıştır. (VUK md.176)
HESAP DÖNEMİ
Defterler, hesap dönemi itibariyle tutulur. Kayıtlar hesap dönemi sonunda kapatılır ve ertesi dönem başında yeniden açılır.
Hesap dönemi normal olarak takvim yılıdır ancak faaliyetleri özellik gösteren işletmeler için 12’şer aylık özel hesap dönemleri verilebilir.
Yeniden işe başlama veya işi bırakma hallerinde, hesap dönemi içinde bir yıldan eksik olan faaliyet süresi, bir hesap dönemi sayılır.
Özel hesap dönemi olanların ticari ve zirai kazançları hesap dönemlerinin kapandığı takvim yılının kazancı sayılır ve bu yıla ait olarak beyan edilir. (VUK md. 174)
BİLANÇO ESASINA GÖRE DEFTER TUTULMASI