Erol GÜNER

I.GİRİŞ:
Bazı işlerde, özellikle karayollarında, demiryollarında hareket halindeki araçlarda yürütülen işlerde haftalık çalışma süresinin günlük çalışma günlerine bölünerek uygulanması mümkün olamaz. Bu türden işlerdeki çalışma süreleri, 4857 sayılı İş Kanunun 76. Maddesi ve bu maddeye istinaden çıkarılan “Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği” nde belirtilen usul ve esaslara göre belirlenir.
Bu nitelikteki işyerlerinde denkleştirme uygulamasına benzer bir uygulama gerçekleşir. Bir çalışma dönemindeki çalışma süresi bu dönem içindeki hafta sayısının, (yani işin yapılmasının gerektirdiği en az iki, en çok altı aylık bir denkleştirme süresi içindeki hafta sayısının) haftalık 45 saatlik çalışma süresi ile çarpımı sonunda bulunan miktarı aşamaz. Çalışma süresinin haftalara tam bölünemediği hallerde, çalışma süresi iş günü üzerinden ve her iş günü 7,5 saatlik iş süresi kabul edilmek suretiyle hesaplanır. Belirtilen işlerde bir çalışma dönemi içindeki haftalık iş süresi 45 saatten az ya da çok olarak belirlenebilir. Ancak kararlaştırılan çalışma dönemindeki çalışma süresinin bir iş haftasına düşen ortalaması 45 saati geçemez. Yoğunlaştırılmış iş haftası veya haftalarından sonraki dönemde işçinin daha az sürelerle çalıştırılması suretiyle, toplam çalışma süresi, çalışması gereken toplam normal süreyi geçmeyecek şekilde denkleştirilir. Günlük çalışma süresi en fazla 11 saat, gece çalışma süresi 7.5 saat, profesyonel ve ağır vasıta ehliyeti gerektiren araçları kullananların çalışma süresi de 9 saati geçemeyecek şekilde düzenlenir. Yine dönem içerisinde 24 saatlik sürede işçi kesintisiz 11 saat dinlendirilmeden çalıştırılamaz ve her hafta içinde bir gün 24 saatten az olmamak üzere de hafta tatili verilir.
II. YASAL DÜZENLEME:
4857 sayılı İş Kanununun 76. Maddesi, nitelikleri gereği günlük ve haftalık çalışma sürelerinin 63 üncü maddede öngörüldüğü şekilde uygulanması mümkün olmayan iş ve işyerlerinde çalışma sürelerinin günlük yasal çalışma süresini aşmayacak şekilde ve en çok altı aya kadar denkleştirme süresi tanınarak uygulanmasını sağlayacak usullerin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak yönetmelikle düzenleneceğini hüküm altına almıştır. Söz konusu maddeye istinaden, haftalık çalışma süresinin günlük çalışma günlerine bölünerek uygulanması mümkün olmayan işlerde uygulanacak çalışma sürelerine ilişkin usul ve esaslar, çıkarılan “Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği” nde düzenlenmiştir “Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği” 06.04.2004 tarih ve 25425 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu yönetmeliğe göre;
“Amaç ve Kapsam
Madde l —Bu Yönetmeliğin amacı, karayollarında, demiryollarında ve deniz, göl ve akarsularda hareket halindeki taşıtlarda yapılan ve 854 sayılı Deniz İş Kanununa tabi olmayan taşıma işlerinde olduğu gibi iş süresinin bir haftanın çalışma günlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri bakımından olanak bulunmayan işlerde çalışma dönemine ve iş sürelerine uygulanacak usul ve esasları düzenlemektir.
Çalışma Dönemi
Madde 4 —Bu Yönetmelik kapsamına giren işlerin yürütüleceği çalışma dönemi, işin niteliğine göre, en çok altı ayı geçmemek üzere, işveren tarafından belirlenir.
Çalışma Süresi
Madde 5 —Bir çalışma dönemindeki çalışma süresi, bu dönem içindeki hafta sayısının, haftalık çalışma süresi çarpımı sonunda bulunan miktarı aşamaz.
Çalışma süresinin haftalara tam bölünemediği hallerde, çalışma süresi iş günü üzerinden ve her iş günü 7,5 saatlik iş süresi kabul olunmak suretiyle hesaplanır.
Bu Yönetmelik kapsamına giren işlerde bir çalışma dönemi içindeki haftalık iş süresi 45 saatten az ya da çok olarak belirlenebilir. Ancak kararlaştırılan çalışma dönemindeki çalışma süresinin bir iş haftasına düşen ortalaması 45 saati geçemez.
Yoğunlaştırılmış iş haftası veya haftalarından sonraki dönemde işçinin daha az sürelerle çalıştırılması suretiyle, toplam çalışma süresi, çalışması gereken toplam normal süreyi geçmeyecek şekilde denkleştirilir.
Günlük Çalışma Süresi
Madde 6 —Günlük çalışma sürelerin uygulanmasında;
a) Günlük iş süresi 11 saati, gece çalışma süresi 7,5 saati, profesyonel ve ağır vasıta ehliyeti ile taşıt kullananların günlük çalışma süresi de 9 saati geçemez.
b) 4857 sayılı İş Kanununun 63 üncü maddesinin son fıkrasında öngörülen Yönetmeliğin, günlük çalışma sürelerine ilişkin hükümlerine uyulması zorunludur.
c) 4857 sayılı İş Kanununun 71 inci maddesinde öngörülen Yönetmelik hükümleri saklıdır.
Ara Dinlenmesi
Madde 7 —İşçilere 4857 sayılı İş Kanununun 68 inci maddesindeki esaslara uygun olarak ara dinlenmesi verilir.
Hareket halindeki taşıtlarda çalışan işçilerin ara dinlenmeleri, genel olarak duraklama yerlerinde verilir. Kalkış-varış yerleri arasında duraklama yeri bulunmayan veya duraklama yerleri bulunmakla birlikte işin niteliğinin gereği olarak bu yerlerde ara dinlenmesi verilemeyen durumlarda ara dinlenmesi taşıt içerisinde verilir.
Günlük Dinlenme
Madde 8 —İşçiler, 24 saatlik süre içinde kesintisiz en az onbir saat dinlendirilmeden çalıştırılamaz.
Hafta Tatili
Madde 9 —Bu Yönetmelik kapsamına giren işlerde çalışan işçilere haftanın bir gününde kesintisiz 24 saatten az olmamak üzere hafta tatili verilmesi zorunludur.
İşçi Postaları
Madde 10 —Bu Yönetmelik kapsamına giren ve postalar halinde çalıştırılarak yürütülen işlerde, işçi posta sayısı her bir postanın günlük çalışma süresi bu Yönetmeliğin 6 ncı maddesinde belirtilen süreleri aşmayacak şekilde düzenlenir. Ayrıca 4857 sayılı İş Kanununun 76 ncı maddesinin ikinci fıkrasında öngörülen Yönetmeliğin, bu Yönetmeliğe aykırı olmayan hükümleri uygulanır.
Fazla Çalışma
Madde 11 —Bu Yönetmelik kapsamına giren işlerde fazla çalışma, bir çalışma dönemindeki çalışma süresinin dışında yapılan çalışmadır.
Bir çalışma dönemi içinde, izinli veya raporlu bulunmaları veya işe yeni başlamaları veya işten ayrılmaları nedeniyle tam olarak çalışamayan veya işyerindeki zorlayıcı nedenlerle tam olarak çalıştırılamayan işçilerin fazla çalışmaları, o dönem içinde çalıştıkları gün sayısına göre hesaplanır.
Bir yıl içinde yapılacak fazla çalışmaların toplamı 270 saati aşamaz.
Bu Yönetmelik kapsamına giren işlerde yapılacak fazla çalışmalarda, 4857 sayılı İş Kanununun 41 inci maddesinin son fıkrasında öngörülen Yönetmeliğin, bu Yönetmeliğe aykırı olmayan hükümleri uygulanır.
İşçilerin Yatacakları Yerin veya Oturdukları Yere Gitmelerinin Sağlanması
Madde 14 —Hareket halindeki taşıtlarda çalışan işçilerin günlük çalışmalarının oturdukları yer dışında sona ermesi halinde işveren, işçilerin oturdukları yere kadar gitmelerini veya yatacak yeri sağlamakla yükümlüdür.
Hizmet Sözleşmesinin Feshinde Yükümlülük
Madde 15 —4857 sayılı İş Kanununun 24 üncü maddesi ile 25 inci maddesinin I ve III numaralı bentleri uyarınca, işçinin iş sözleşmesinin oturduğu yer dışındaki bir yerde feshi halinde, sözleşmede başka bir hüküm yoksa işveren işçinin oturduğu yere kadar gitmesini sağlamakla yükümlüdür.
Çalışma Tablo ve Çizelgeleri
Madde 16 —İşverenler düzenleyecekleri tablo ve cetvellerde;
a) Her çalışma döneminde hareket halindeki taşıtlarda, işin yürütüm ve düzeninden sorumlu olan ile işveren veya işveren vekilini,
b) Çalışma dönemini,
c) İşin günlük başlayış ve bitiş saatlerini,
d) Ara dinlenmesini ve günlük dinlenme zamanlarını,
e) Hafta tatili günlerini,
göstermek, bunları idare büroları ile taşıtlarda bulundurmak, varsa 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 34 üncü maddesi anlamında atanmış işyeri sendika temsilcisine bildirmekle yükümlüdürler.”
Yönetmelik hükümleri bağlamında nitelikleri gereği günlük ve haftalık çalışma sürelerinin 4857 sayılı İş Kanunun 63 üncü maddesinde öngörüldüğü şekilde uygulanması mümkün olmayan iş ve işyerlerinde çalışma sürelerinin belirlenmesinde dikkat edilecek önemli hususları aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz.
Çalışma dönemi, işin niteliğine göre, en çok altı ayı geçmemek üzere, işveren tarafından belirlenir.
Bir çalışma dönemindeki çalışma süresi, bu dönem içindeki hafta sayısının, haftalık çalışma süresi çarpımı sonunda bulunan miktarı aşamaz. Çalışma süresinin haftalara tam bölünemediği hallerde, çalışma süresi iş günü üzerinden ve her iş günü 7,5 saatlik iş süresi kabul olunmak suretiyle hesaplanır. Kararlaştırılan çalışma dönemindeki çalışma süresinin bir iş haftasına düşen ortalaması 45 saati geçemez. Toplam çalışma süresi, çalışması gereken toplam normal süreyi geçmeyecek şekilde denkleştirilir.
Günlük iş süresi 11 saati, gece çalışma süresi 7,5 saati, profesyonel ve ağır vasıta ehliyeti ile taşıt kullananların günlük çalışma süresi de 9 saati geçemez.
İşçiler, 24 saatlik süre içinde kesintisiz en az on bir saat dinlendirilmeden çalıştırılamaz.
İşçilere haftanın bir gününde kesintisiz 24 saatten az olmamak üzere hafta tatili verilmesi zorunludur.
Fazla çalışma, bir çalışma dönemindeki çalışma süresinin dışında yapılan çalışmadır. Kararlaştırılan çalışma dönemindeki çalışma süresinin bir iş haftasına düşen ortalamasının 45 saati geçmesi durumunda fazla çalışma söz konusu olur.
Bu tür çalışmalarda işverenlerce; her çalışma döneminde hareket halindeki taşıtlarda, işin yürütüm ve düzeninden sorumlu olan ile işveren veya işveren vekilini, Çalışma dönemini, İşin günlük başlayış ve bitiş saatlerini, Ara dinlenmesini ve günlük dinlenme zamanlarını, Hafta tatili günlerini gösteren tabloların düzenlenmesi gerekmektedir.
III. HAFTALIK İŞ GÜNLERİNE BÖLÜNEMEYEN ÇALIŞMALARDA DENKLEŞTİRME UYGULAMASI: