Cumhur Sinan ÖZDEMİR

1- GİRİŞ
30.06.2012 tarih ve 28339 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun, “yürürlük” başlıklı 38’inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde, 02.08.2013 tarih ve 28726 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6495 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 56’ncı maddesiyle yapılan değişiklikle; bu Kanunun “iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri” başlıklı 6 ve “iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin desteklenmesi” başlıklı 7’nci maddelerinin, kamu kurumları ile 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 01.07.2016 tarihinde yürürlüğe gireceği hüküm altına alınmış, ancak en son 7491 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun düzenlemesi ile 31.12.2024 tarihine kadar ertelenmişti. Yeni bir erteleme olmadığı için 01.01.2025 tarihinden itibaren 50’den az çalışanı olan (bir kişi dahi olsa) ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi bulundurma zorunluluğu yürürlüğe girmiştir.
2- İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU KAPSAMI
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, faaliyet konularına ve çalışan sayılarına bakılmaksızın kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işveren ve işveren vekilleri ile işçi, memur, sözleşmeli vb. gibi çalışan tanımlarına bakılmaksızın tüm çalışanlarına uygulanmaktadır. Çırak ve stajyerler çalışan sayısının belirlenmesinde dikkate alınmamaktadır. Kanunun uygulanmayacağı işler ve kişiler aşağıda belirtilmiştir.
- Fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerlerindekiler hariç Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığının faaliyetleri.
- Afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri.
- Ev hizmetleri.
- Çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar.
- Hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetleri sırasında, iyileştirme kapsamında yapılan iş yurdu, eğitim, güvenlik ve meslek edindirme faaliyetleri.
3- İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HİZMETLERİ
Mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren; çalışanlar arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi görevlendirmesi yapacaktır. Belirlenen niteliklere sahip personelin çalışanlar arasında bulunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamı veya bir kısmı ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alınarak yerine getirilebilir. Çalışan sayısı 10 kişinin altında ise bu hizmet, şartları taşıyorsa doğrudan işveren veya vekili tarafından, şartları taşımıyorsa ilan edilen eğitimleri tamamlamak şartıyla (işe giriş ve periyodik muayeneler ve tetkikler hariç) yerine getirilebilmektedir.
3.1-İşveren Yükümlülüğü
İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz. Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükleri, işverenin sorumluluklarını etkilemez. İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz. Bu kapsamda;
- Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması,gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.
- İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.
- Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.
- Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır.
- Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır.
3.2- Risk Değerlendirmesi
İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalar risk değerlendirmesi olarak adlandırılmaktadır. İşverenler; iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmakla ve yapılacak risk değerlendirmesi sonucu alınacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri ile kullanılması gereken koruyucu donanım veya ekipmanı belirlemekle yükümlüdürler. Risk değerlendirmesi yapılırken;
- Belirli risklerden etkilenecek çalışanların durumu,
- Kullanılacak iş ekipmanı ile kimyasal madde ve müstahzarların seçimi,
- İşyerinin tertip ve düzeni,
- Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu, dikkate alınır.
Risk değerlendirmesi; tehlikeleri tanımlama, riskleri değerlendirme, kontrol tedbirlerine karar verme, kontrol tedbirlerini tamamlama, izleme ve tekrar etme olmak üzere beş aşamadan oluşmaktadır. 6631 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile 29.12.2012 tarih, 28512 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği” hükümleri gereği çalışan sayısı 1 ve üzerinde olan tüm işyerleri risk değerlendirmesi yapmak zorundadır. İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması, üretim yönteminde değişiklikler olması, iş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi vb. gibi nedenlerle ortaya çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünü etkiliyor olması dikkate alınarak risk değerlendirmesinin kısmen veya tamamen yenilenmesi dışında, yapılmış olan risk değerlendirmesinin; çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 2 yılda, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 4 yılda ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 6 yılda bir yenilenmesi gerekmektedir.
3.4- Acil Durum Planları
İşverenler;çalışma ortamı, kullanılan maddeler, iş ekipmanı ile çevre şartlarını dikkate alarak meydana gelebilecek acil durumları önceden değerlendirerek, çalışanları ve çalışma çevresini etkilemesi mümkün ve muhtemel acil durumları belirlemek ve bunların olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri almak zorundadırlar.Bu kapsamda işverenler;
- Acil durumların olumsuz etkilerinden korunmak üzere gerekli ölçüm ve değerlendirmeleri yapar, acil durum planlarını hazırlar.
- Acil durumlarla mücadele için işyerinin büyüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin niteliği, çalışan sayısı ile işyerinde bulunan diğer kişileri dikkate alarak; önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda uygun donanıma sahip ve bu konularda eğitimli yeterli sayıda kişiyi görevlendirir, araç ve gereçleri sağlayarak eğitim ve tatbikatları yaptırır ve ekiplerin her zaman hazır bulunmalarını sağlar.
- Özellikle ilk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında, işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli düzenlemeleri yapar.
3.4- Tahliye

Ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlikenin meydana gelmesi durumunda işverenler;
- Çalışanların işi bırakarak derhal çalışma yerlerinden ayrılıp güvenli bir yere gidebilmeleri için, önceden gerekli düzenlemeleri yapmak ve çalışanlara gerekli talimatları vermekle,
- Çalışanların kendileri veya diğer kişilerin güvenliği için ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıkları ve amirine hemen haber veremedikleri durumlarda; istenmeyen sonuçların önlenmesi için, bilgileri ve mevcut teknik donanımları çerçevesinde müdahale edebilmelerine imkân sağlamakla,yükümlüdürler.
3.5- Çalışan Yükümlülüğü
Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür. Çalışanların, işveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda yükümlülükleri şunlardır;
- İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek.
- Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak.
- İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermek.
- Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak.
- Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak.
3.6- İşyeri Tehlike Sınıfları
Tehlike sınıfının tespitinde, bir işyerinde yürütülen asıl işin tehlike sınıfı dikkate alınmaktadır. Asıl iş faaliyet değişikliği olduğunda, bu durumun bir ay içerisinde işveren tarafından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bildirilmesi gerekir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının internet sayfasında yer alan işyeri tehlike sınıfları komisyonunun 03.01.2025 tarihli toplantısına ilişkin duyuruda, NACE Rev.2 sınıflamasının Avrupa Birliği (AB) İstatistik Ofisi (EUROSTAT) tarafından değiştirilmesi nedeniyle Türkiye sınıflama yetkilisi Türkiye İstatistik Kurumu koordinasyonunda İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği’nde kullanılan NACE Rev.2 Altılı Faaliyet Sınıflamasının değiştirildiği belirtilmiştir.İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun, 9’uncu maddesi uyarınca işyerlerinin iş sağlığı ve güvenliği açısından yer aldığı tehlike sınıfları , 26.12.2012/28509 ve 20.02.2016/29630 tarih-sayılı Resmi Gazetelerde yayımlanan “İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği ile Değişiklik Tebliğinde” belirtilmiştir. Bu Tebliğde son değişiklik, 05.03.2024 tarihli ve 32480 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan değişiklik Tebliği ile yapılmıştır.
4- İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HİZMETLERİNE İLİŞKİN GENEL KURALLAR
İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere kurulacak işyeri sağlık ve güvenlik birimlerinin kuruluşu ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerinin yetkilendirilmeleri, yetki belgelerinin iptali, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esasları, 29.12.2021 tarihli ve 28512 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre yapılmaktadır. Yönetmeliğe göre işverenin, işyerlerinde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, çalışanların ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla; çalışanları arasından ilgili yönetmeliklerde belirtilen nitelikleri haiz bir veya birden fazla işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı görevlendirmek zorundadır.
İşveren, işyerinde gerekli niteliklere sahip personel bulunmaması halinde birinci fıkrada sayılan yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını, Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi (OSGB) ya da Çalışan Sağlığı Merkezlerinden (ÇASMER) hizmet alarak yerine getirebilir.
Ortak sağlık ve güvenlik birimi (OSGB): Kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi bölgeleri ile 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca yetkilendirilen birimdir.
Çalışan Sağlığı Merkezi (ÇASMER):Sağlık Bakanlığına bağlı, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri sunmak üzere 6331 sayılı Kanun kapsamında yetkilendirilen, gerekli donanım ve personele sahip birimdir.
İşverenler, işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının tam süreli görevlendirilmesi gereken durumlarda İşyeri sağlık ve güvenlik birimi (İSGB) kurmakla yükümlüdür.
İşverenler,
a)İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili görevlendirilen personelin etkin bir şekilde çalışması amacıyla gerekli kolaylığı sağlamak ve bu hususta planlama ve düzenleme yapmakla,
b)Görevlendirdiği kişi veya OSGB’lerin görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılamakla,
c)İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürütenler arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamakla,
ç)Görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı OSGB’ler tarafından iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildirilen tedbirleri yerine getirmekle,
d)İşyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personelinin görevlerini yerine getirebilmeleri için, Bakanlıkça belirlenen sürelerden az olmamak kaydı ile yeterli çalışma süresini sağlamakla,
e)Çalışanın ölümü veya maluliyetiyle sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün bozulmasına neden olan iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde ihmali yargı kararı ile kesinleşen işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanını Genel Müdürlüğe bildirmekle,
f)Bakanlıkça belirlenecek iş sağlığı ve güvenliğini ilgilendiren konularla ilgili bilgileri, İSG KATİP sistemi üzerinden Genel Müdürlüğe bilgi vermekle,yükümlüdür. İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri, işverenlerce çalışanlara mali yük getirmeyecek şekilde sunulmalıdır.
5- ELLİDEN AZ ÇALIŞANI BULUNAN VE AZ TEHLİKELİ SINIFTA YER ALAN İŞYERLERİNİ DOĞRUDAN İLGİLENDİREN KURALLAR