Yakup USLU

 E.Gelirler Gn.Md. Yrd.

 KOOPERATİFLERİN KİRA GELİRLERİNİN KURUMLAR VERGİSİ VE KDV  KARŞISINDAKİ DURUMU

1-           GİRİŞ

Kooperatiflerin tanımı, 1163 sayılı Kooperatifler Kanununun 1’inci maddesinde yapılmıştır. Bu tanıma göre: Tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortakların belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını iş gücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan, değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denilmektedir.

Kooperatiflere ait hükümler, 1163 sk.dan önce Türk Ticaret Kanununun 485-502’nci maddelerinde, “Kooperatif Şirketler” bölüm başlığı ile düzenlenmişti. Bu hükümler, 1163 sk.nun 100’üncü maddesiyle kaldırılmıştır.

Öte yandan 1163 sk.nın 3’üncü maddesinde, kooperatiflerin TTK’ya tabi diğer şirketler gibi, ticaret sicilinde tescil ve ilan olunacağı belirtilmiş ve 98’inci maddesinde de bu kanunda aksine açıklama olmayan hususlarda TTK’nundaki anonim şirketlere ait hükümlerin uygulanacağı öngörülmüş, uyuşmazlık halinde ise davaların ticari dava olarak görüleceği, 39’uncu maddede belirtilmiştir.

Bu girişten sonra, kooperatiflerin KVK ve KDVK hakkında durumları ve kira gelirlerinin vergilendirilmesine ilişkin açıklamalarımız aşağıda belirtilmiştir.

2-           KOOPERATİFLERİN KİRA GELİRLERİNİN

                        KURUMLAR VERGİSİ KARŞISINDAKİ DURUMU

Kooperatifler, giriş bölümünde yaptığımız kısa açıklamadan da anlaşılacağı üzere, ticari oluşumlardır. Ancak, Kurumlar Vergisi Kanununun 4’üncü maddesinin 1/k bendi ile bu bentte belirtilen şartları taşıyan kooperatifler kurumlar vergisinden muaf tutulmuştur. Bu şartlardan bir tanesi de ortaklar ile iş görülmesidir. Kooperatifler sahibi olduğu bir gayrimenkulü kiraya verir ve kira geliri elde eder ise, kurumlar vergisi yönünden muaflık şartlarını ihlal etmiş sayılmaktadır. (Bu konuda ayrıntılı açıklama 1 no.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliğinin 4.13.1.4.3 bölümünde yer almaktadır.)

Bu halde, kurumlar vergisi mükellefiyetinin tescil ettirilmesi ve vergilemeye ilişkin diğer gereklerin yerine getirilmesi zorunludur.

Kira Gelirleri ÜzerindenYapılacakVergi Tevkifatı ve Oranı

Kooperatiflere yapılan kira ödemeleri üzerinden yapılacak vergi tevkifatı iki ayrı yerde düzenlenmiştir. Bunlardan ilki KVK md. 15/1-b, diğeri de GVK 94/5-c’dir. Her iki hükümde de kooperatiflere yapılan kira ödemesinden tevkifat yapılacağı öngrülmüştür. Tevkifat oranı ise, GVK bakımından 2006/11449 sayılı, KVK bakımından ise 2009/14594 sayılı Bakanlar Kurulu Kararları ile %20 olarak belirtilmiştir.

Bununla ilgili açıklama KVK Gn.Tebliğinin 15.3.2.1. bölümünde yapılmıştır.

Kira ödemelerinden yapılan tevkifatı, muhtasar beyanname ile beyan edilirken, kurumlar vergisine tabi kooperatifler için “042”, diğer kooperatifler için de “041” kodu ile beyan edilir.

Kurumlar vergisi muafiyet şartlarını taşıyan kooperatiflerin, kurumlar vergisi ve geçici vergi beyannamesi vermeyeceği tabiidir.

Ayrıca, kurumlar vergisi muafiyet şartlarını taşımayan yani kira geliri elde etmesi nedeniyle muaflık şartlarını kaybeden kooperatiflerin de tevkifata tabi tutulmuş kira gelirleri için beyanname vermeyeceği KVK md. 14/5 ve 1 no.lu KVK Gn.Tebliğinin 14.5 bölümünde öngörülmüştür.

Öte yandan, muafiyet şartlarını kiralama nedeniyle ihlal eden kooperatifler kira gelirini vergi tevkifatı yapmak zorunda olmayan bir kimseden, (örneğin basit usule tabi mükelleften) elde etmekte ise, bu gelir için hem geçici vergi ve hem de kurumlar vergisi beyannamesi verecektir.

Diğer bir örnek ise, bir kooperatif sahip olduğu bir konutu, vergi mükellefi olmayan bir kişiye konut olarak kiralamış ise, bu olayda da vergi tevkifatı cari olmayacak ve kira geliri kooperatifçe beyan edilecektir.

3- KİRA GELİRİNİN KDV KARŞISINDAKİ DURUMU:

KDV Kanununun 1’inci maddesinde, KDV’ye tabi işlemlerin neler olduğu tek tek sayılmıştır. Maddenin birinci fıkrasının 1 numaralı bendinde, “1. Ticari, sınai, zirai ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve  hizmetler”in verginin konusuna girdiği belirtilmiştir. Ayrıca, yine 1’inci maddenin ikinci fıkrasında, ticari, sınai, zirai faaliyet ile serbest meslek faaliyetinin devamlılığı, kapsamı ve niteliğinin GVK hükümlerine, GVK’nda açıklık bulunmadığı hallerde Türk Ticaret Kanunu ve diğer ilgili mevzuat hükümlerine göre tayin ve tespit edileceği öngörülmüştür.

Kurumlar vergisinden muaf olan kooperatiflerin giriş bölümüne aldığımız TTK ve Kooperatifler Kanunu hükümleri uyarınca, birer ticari organizasyon olduğu ve bunların faaliyetlerinin ticari faaliyet sayılması gerektiği yolundaki düşüncemizi saklı tutarak, kira geliri elde eden kooperatifler Katma Değer Vergisine de tabiidir.

Diğer bir ifade ile, kira geliri elde eden kooperatiflerin kurumlar vergisi mükellefiyeti tesis edilmesi zorunludur. Bu kooperatifler ayrıca KDV Kanununun 1’inci maddesine göre, KDV mükellefi de sayılması gerekir.Buna göre, bu kooperatiflerin kiralama işlemleri KDV’ye de tabi tutulacak ve kira bedelleri üzerinden %18 oranına göre KDVhesaplanacaktır.

4-           KİRA GELİRİ ELDE EDEN KOOPERATİFLERDE                                                    BELGE DÜZENİ:

Kira geliri olan kooperatifler, aynen bir A.Ş. gibi bilanço esasına göre defter tutacak ve VUK hükümlerine göre belge düzenleyecektir. (VUK md. 177)

Buna göre, kira geliri elde eden kooperatifler fatura düzenlemek ve faturada KDV göstermek durumundadır.

Ayrıca, bu kooperatifler form Ba- Bs’de vermesi gerekecektir.

Uygulamada sıkça sorulan soruların bir tanesi de, fatura düzenlenerek tahsil edilen kira gelirlerinde vergi tevkifatı yapılıp yapılmayacağıdır. KVK’nın 15’inci maddesi gayet açık olup, kurumlar vergisi mükellefi olan kooperatiflere yapılan kira ödemelerinden de bu maddeye göre  tevkifat yapılacaktır. Kiranın fatura düzenlenerek tahsil edilmesinin önemi yoktur.

5-           KİRANIN NET OLARAK BELİRLENMESİ:

Kira sözleşmelerinde kiranın net olarak ödeneceği/tahsil edileceği, tevkif edilecek %20’lik stopajın ve %18 KDV’nin net tutara dahil olmadığı ve bunların ayrıca ödenmesi gerektiği açıkça belirlenmelidir. Bu belirleme ileride yaşanacak ihtilafların doğmasını önleyecektir. (KVK Gn. Teb. no: 1/15.5)

Kiranın net olarak belirlenmesi halinde, net kira tutarı 1,0204 ile çarpılarak brütü bulunacaktır. Bir örnek vererek açıklamak gerekirse; kira tutarı net 100 TL ise 100 x 1.0204 ile çarpılarak brüt tutar 102.04 TL olarak hesaplanacaktır. Sağlamasını yapacak olur isek;

KDV, 102.04 x %18 = 18.37 TL

GV stopaj, 102.04 x %20 = 20.41 TLolarak hesaplanır.

KDVtutarı 102.04 TL’ye eklenerek, (102.04+18.37=) 120.41 bulunacak ve 20.41 TL tutarındaki stopaj da bu tutardan düşülerek (120.41-20.41=) 100 TL’lik net tutara ulaşılacaktır.

(Bu hesaplamada damga vergisi ihmal edilmiştir.)

6- SONUÇ

√ Kira geliri elde eden kooperatifler kurumlar vergisi ve KDVmükellefiyeti tesis ettirecektir.

√ Kira geliri için fatura düzenleyecek ve faturada KDV gösterilecektir.

√ Tevkifata tabi olmayan kira geliri elde edenler KDV beyannamesi ile kurumlar ve geçici vergi beyannamesi verecektir. Tevkifata tabi kira geliri elde edenler ise kurumlar vergisi ve geçici vergi beyannamesi vermeyecektir.

√ Form Ba-Bs de ayrıca verilecektir.

Bu yazı Maliye Postası Dergisi'nin 1 Haziran 2010  sayısında yayımlanmıştır. Vergi, SGK, İş, Ticaret Mevzuatı ile ilgili güncel konularda uygulamaya yönelik bunun gibi diğer makaleleri düzenli olarak takip etmek için siz de abonemiz olun.