İPTAL EDİLEN İHALELER ve DAMGA VERGİSİ

(Ekim 2024 tarihli Maliye Postası Dergisi'nde yayımlanmıştır)

Damga vergisi ticari resmi ve medeni işlemlerden alınan bir muamele vergisidir. Ancak burada göz önünde bulundurulması gerekli husus bu işlemlerin değil, bu işlemlerle ilgili olarak düzenlenen kağıtların vergiye tabi olduğudur. Yani bir hukuki muamele dolayısıyla birden fazla kağıt düzenlendiği takdirde bu kağıtlardan herbiri Damga Vergisi Kanundaki diğer şartları taşımak kaydıyla ayrı ayrı damga vergisine tabi tutulacaktır. Buna karşılık kişiler arasında Kanunda yazılı kağıdın kapsamına giren bir muamele yapıldığı halde herhangi bir kağıt düzenlenmediği takdirde damga vergisi doğmamaktadır. 488 sayılı Damga Vergisi Kanuna ekli (1) sayılı tabloda yeralan kâğıtlar damga vergisine tabidir. 1964 yılında kabul edilerek ve yürürlüğe giren Damga Vergisi Kanunu’nun 1’inci maddesine göre, bu kanuna ekli (1) sayılı tabloda yazılı kağıtlar damga vergisine tabidir. Birinci maddenin bu hükmü ile Kanuna ekli (1) sayılı tabloda gösterilmeyen kağıtlar damga vergisinden istisna edilmiştir.(1)

Damga vergisinde vergiyi doğuran olay (1) sayılı tabloda yer alan kağıtların tanzimidir. Verginin mükellefi ise verginin konusuna giren kağıtları imza edenlerdir. Resmi dairelerle kişiler arasındaki işlemlere ait kağıtların damga vergisini kişiler öder. İhale sözleşmesi damga vergisine tabi bir kağıt olup taraflardan birisi resmi daire diğeri müteahhittir. Damga Vergisi Kanunu açısından genel ve katma bütçeli idareler, il özel idareleri, belediyeler ve köyler resmi daire sayılır.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ile 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu(2) 01.01.2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu iki Kanun’un yürürlüğe girmesi ile birlikte, 20 yıl süre ile uygulanmış olan 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu başta olmak üzere ihale ile ilgili düzenleme/düzenlemeler içeren muhtelif mevzuat da yürürlükten kaldırılmıştır.

4734 sayılı Kamu İhale Kanununda ihale; “Bu Kanunda yazılı usul ve şartlarla mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin istekliler arasından seçilecek birisi üzerine bırakıldığını gösteren ve ihale yetkilisinin onayını müteakip sözleşmenin imzalanması ile tamamlanan işlemleri ifade eder” şeklinde tanımlanmıştır. İhale süreci, ihaleyi yapan idarenin kararı ile başlamakta ve idare ile yüklenici arasında yapılan yazılı sözleşmenin imzalanması ile devam etmektedir.

4734 sayılı Kanunun 40. maddesinde, ihale kararının ihale yetkilisince onaylanması halinde geçerli, iptal edilmesi halinde hükümsüz olacağı belirtilmiştir.488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nun (1) sayılı tablosunun “II. Kararlar ve Mazbatalar” başlıklı 2. Fıkrası uyarınca “İhale Kanunlarına tabi olan veya olmayan resmi daire ve kamu tüzel kişiliğini haiz kurumların her türlü ihale kararları binde 5,69 oranında” damga vergisine tabi olmaktadır.

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 70. Maddesi ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun 26. maddesi, belediyelere, “kendi görev ve yetkileri alanında” şirket kurma imkanı tanımaktadır.
Özel hukuk tüzel kişisi olan belediye şirketleri 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 2. maddesi uyarınca Kamu İhale Kanunu kapsamındadırlar ve mal, hizmet ve yapım işi ihtiyaçlarını sözkonusu Kanun hükümleri çerçevesinde yürütmektedirler.

Damga vergisi ticari resmi ve medeni işlemlerden alınan bir muamele vergisidir. Ancak burada göz önünde bulundurulması gerekli husus bu işlemlerin veya kişilerin (örneğin, gerçek kişiler, özel kuruluşlar , resmi idareler, mahalli idareler) değil, bu işlemlerle ilgili olarak düzenlenen kâğıtların vergiye tabi olduğudur. Yani bir hukuki muamele dolayısıyla birden fazla kâğıt düzenlendiği takdirde bu kâğıtlardan her biri Damga Vergisi Kanundaki diğer şartları taşımak kaydıyla ayrı ayrı damga vergisine tabi tutulacaktır.

Damga vergisinde vergiyi doğuran olay (1) sayılı tabloda yer alan kâğıtların tanzimidir. Verginin mükellefi ise verginin konusuna giren kâğıtları imza edenlerdir. Resmi dairelerle kişiler arasındaki işlemlere ait kâğıtların damga vergisini kişiler öder.(3)

Damga vergisi açısından Resmi dairenin tarifini Damga Vergisi Kanun’un “Resmi Daire” başlıklı 8. maddesinde bulmaktayız. Buna göre; “Bu Kanun’da yazılı resmi daireden maksat, genel ve özel bütçeli idarelerle, il özel idareleri, (7338 sayılı Kanunun 53’üncü maddesiyle eklenen ibare) yatırım izleme ve koordinasyon başkanlıkları, belediyeler ve köylerdir.
Bu dairelere bağlı olup ayrı tüzel kişiliği bulunan iktisadi işletmeler resmi daire sayılmaz.”

Belediye şirketleri Kamu İhale Kanunu’na tabi olan ancak resmi daire olmayan ve kamu tüzel kişiliği taşımayan özel hukuk tüzel kişisidir. Bu nedenle belediyelerin ihale kararlarında Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) sayılı Tablonun “II. Kararlar ve mazbatalar” başlıklı bölümünün (2) numaralı fıkrası uyarınca binde 5,69 oranında damga vergisi doğarken belediye şirketlerinin ihale kararlarında sözkonusu vergi doğmamaktadır.(4)

İhalelerdeki ikinci damga vergisi yükümlülüğü ise, ihale neticesinde tanzim edilen sözleşmeden kaynaklanmaktadır. (1) Sayılı Tablonun “I Akitlerle İlgili Kağıtlar” başlığını taşıyan “Belli Parayı İhtiva Eden Mukavelenameler, Taahhütnameler ve Temliknameler” bölümüne göre ihale sözleşmeleri binde 9,48 oranında damga vergisine tabidir.

4734 sayılı Kamu İhale Kanununa göre yapılan ihalelere ilişkin sözleşmelerin düzenlenmesi ve uygulanması ile ilgili esas ve usulleri belirlemek için 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununu eşzamanlı olarak yürürlüğe girmiştir. 4735 sayılı Kanunun 5. maddesi uyarınca uygulama birliğini sağlamak üzere mal veya hizmet alımları ile yapım işlerine ilişkin Tip Sözleşmeler Resmi Gazetede yayımlanır.

4734 sayılı Kamu İhaleleri Kanununun 46. maddesine(5) göre, yapılan bütün ihalelerin bir sözleşmeye bağlanması ve ihale dokümanında aksi belirtilmedikçe sözleşmelerin notere tescili ve onaylattırılmasının zorunlu olmaması ilkesi getirilmiştir. Bu kapsamda ihale mevzuatı çerçevesinde gerek açık teklif usulü gibi sözleşme düzenlenmesi zorunlu olan ihale usullerinde, gerekse doğrudan temin gibi sözleşme düzenlenmesi zorunlu olmayan fakat buna rağmen sözleşme düzenlenen durumlarda tanzim edilen sözleşmeler 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’na göre damga vergisine tabi tutulmaktadır.

Yukarıda yapılan açıklamalar çerçevesinde; damga vergisinde vergiyi doğuran olay, Kanun’un 1. maddesinde öngörülen şekilde bir kağıdın düzenlenmesi anı olduğundan, binde 9,48 nispetinde verginin sözleşmenin düzenlendiği tarihte ihtiva ettiği tutar üzerinden hesaplanması gerekmektedir.(6)

Damga Vergisi Kanununun 7. maddesinde, “Kağıtlara konulan imzanın birden fazla olması verginin tekerrürünü gerektirmez.” denilmiş, 24. Maddesinde de, “Birden fazla kişi tarafından imza edilen kağıtlara ait vergi ve cezanın tamamından imza edenler müteselsilen sorumludurlar. Bunlar arasında vergiden müstesna olanların bulunması Damga Vergisinin noksan ödenmesini gerektirmez.”hükmü yer almıştır. Buna göre ihale işlemleri dolayısıyla düzenlenen kağıtlardan, ihale komisyon kararı ve sözleşmeye ait damga vergisinin, mükellef olan yükleniciden tahsil edilecektir. İş ortaklığı veya konsorsiyum olarak iki türlü olan ortak girişimlerde, ihale komisyon kararı ve sözleşmeye ait damga vergisinin ödenmesinden, ortakların hepsi müteselsilen sorumlu olacaklardır.

İhale kararları ve sözleşmenin akabinde yapılan ödemeler de damga vergisine tabidir şöyleki; Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) sayılı tablonun “IV. Makbuzlar ve Diğer Kağıtlar” bölümünün 1/ a fıkrası “Resmi daireler tarafından yapılan mal ve hizmet alımlarına ilişkin alımlar (avans olarak yapılanlar dahil) nedeniyle kişiler tarafından resmi dairelere verilen ve belli parayı ihtiva eden makbuz ve ibra senetleriyle bu ödemelerin resmi daireler nam ve hesabına, kişiler adına açılmış veya açılacak hesaplara nakledilmesini veya emir ve havalelerine tediyesini temin eden kağıtlar binde 9,48 nispetinde damga vergisine tabi tutulacağı” hükme bağlanmıştır.

Resmi daireler tarafından yapılan mal ve hizmet alımlarına ilişkin olarak; ödemenin (avans olarak yapılanlar dahil) hak sahibine nakit olarak yapılmasını temin eden, ödemelerin kişiler adına açılmış veya açılacak hesaplara nakledilmesi veya emir ve havalelerine yapılması halinde bu şekilde tediyeyi temin eden kağıtların, Kanuna ekli (1) sayılı tablonun IV/1-a fıkrası uyarınca binde 9,48 damga vergisine tabi tutulması gerekmektedir.(7)

9 Ağustos 2016 Tarihli ve 29796 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 6728 sayılı Kanun ile Damga Vergisi Kanununda önemli değişiklikler yapılmıştır. Sözkonusu Kanunun genel gerekçesi 65. Hükümet Programına uygun olarak yatırım ortamının iyileştirilmesi ve bu çerçevede işlem maliyetlerinin azaltılmasıdır. 6728 sayılı Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 28. maddesi ile,Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) sayılı Tablonun “II. Kararlar ve mazbatalar” başlıklı bölümünün (2) numaralı fıkrasına 9 Ağustos 2016 tarihinden itibaren yürürlüğe girmek üzere aşağıdaki parantez içi hüküm eklenmiştir:
“(4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamındaki kurum ve kuruluşlara şikâyet veya Kamu İhale Kurumuna itirazen şikâyet ya da yargı kararı üzerine ihalenin iptal edilmesi hâlinde, bu ihale kararının hükmünden yararlanılmayan kısmına isabet eden damga vergisi ret ve iade olunur.)”(8)

Bu değişikliğin yapılma gerekçesi ise şu şekildir
“Kamu İhale Kanununa tabi ihalelerde şikâyet ve itirazen şikâyet üzerine ilgili kurum ve kuruluşlar ile Kamu İhale Kurumu Kararı veya yargı kararlarına istinaden ihalenin iptal edilmesi hâlinde, ihale kararına ilişkin damga vergisinin iade edilmesine imkan tanınmaktadır. Ayrıca, söz konusu ihale konusu işlerde düzenlenen sözleşmelere ait damga vergisinin iade edilmeyeceği hususuna açıklık getirilmektedir.”

Sözkonusu madde hükmü uyarınca , 9 Ağustos 2016 tarihinden itibaren, Kamu İhale Kanunu kapsamındaki kurum ve kuruluşlara şikâyet veya Kamu İhale Kurumuna itirazen şikâyet ya da yargı kararı üzerine ihalenin iptal edilmesi hâlinde, iptal edilen ihale kararına ilişkin damga vergileri ilgililerine iade edilecek iken aynı ihale konusu işlerle ilgili olarak sözleşme düzenlenmiş olması halinde bu sözleşmelere ait damga vergisi ilgililerine Anayasa mahkemesinin 13/12/2022 tarihli E:2022/162 sayılı Kararı uyarınca iadesi sözkonusu olmaktadır.

Sözleşme akabinde mal ve hizmet bedellerinin ödenmesi % 0,948 oranında damga vergisine tabi iken ihale iptal edildiğinden böyle bir teslim olamayacağından bu konuda damga vergisi de doğmayacaktır.

Bu yazı Maliye Postası Dergisi'nin Ekim 2024 sayısında yayımlanmıştır.

Maliye Postası garantisiyle 

• En yeni mevzuat değişikliklerini hızlı ,güvenilir ve kolaylıkla takip ederek zaman kazanmak;
• Vergi, SGK, İş, Ticaret Mevzuatı ile ilgili güncel konularda sorularınıza sağlıklı cevaplar almak;
• Uygulamaya yönelik  bunun gibi  makaleleri düzenli olarak okumak  için siz de abonemiz olun.

 Abonemiz Olmak İçin Tıklayın.

Abonelerimizin sorularına  verdiğimiz cevapları  okumak  için tıklayın.

Dergimizde yayımlanmış diğer örnek makaleler için tıklayın.

Yayımladığımız Özelge ve Danıştay Kararlarını incelemek için tıklayın.

_______________________________________________________
(1) Yabancı memleketlerle Türkiye’deki yabancı elçilik ve konsolosluklarda düzenlenen kâğıtlar, Türkiye’de resmi dairelere ibraz edildiği, üzerine devir veya ciro işlemleri yürütüldüğü veya herhangi bir suretle hükümlerinden faydalanıldığı takdirde vergiye tabi tutulur. (Damga Vergisi Kanunu Md. 1)
(2) Her iki Kanun da 22 Ocak 2002 tarih ve 24648 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(3) Yabancı memleketlerle Türkiye’deki yabancı elçilik ve konsolosluklarda düzenlenen kâğıtların vergisini, Türkiye’de bu kâğıtları resmi dairelere ibraz eden, üzerlerinde devir veya ciro işlemleri yapanlar veya herhangi bir suretle hükümlerinden faydalananlar öderler. Ancak bunlardan ticari veya mütedavil kâğıt mahiyetinde bulunanların vergisini, bunları en evvel satan veya kabul veya başka suretle kullanan kişiler öderler. (Damga Vergisi Kanunu Md. 3)
(4) Ankara Vergi Dairesi Başkanlığı’nın Büyükşehir Belediyesi tarafından sermaye şirketi şeklinde kurulan, kamu tüzel kişiliğini haiz kurum ya da resmi daire olmayan şirket tarafından alınacak ihale kararının damga vergisine tabi tutulmaması gerektiği doğrultusunda özelgesi bulunmaktadır. (19.06.2013 tarih ve 90792880-155.01.03.01[2013/2455]-587 sayılı , www.gib.gov.tr )
(5) İhalenin Sözleşmeye Bağlanması
MADDE 46. - Yapılan bütün ihaleler bir sözleşmeye bağlanır. Sözleşmeler idarece hazırlanır ve ihale yetkilisi ile yüklenici tarafından imzalanarak notere onaylattırılır ve tescil ettirilir. Yüklenicinin ortak girişim olması halinde, sözleşmeler ortak girişimin bütün ortakları tarafından imzalanır.
İhale dokümanında belirtilen şartlara aykırı sözleşme düzenlenemez.
(6) 30 seri nolu Damga Vergisi Genel Tebliğinde (29 Ocak 1997 tarih ve 22892 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.) sürekli hale gelen yargı kararlarında damga vergisi matrahına dahil edilen katma değer vergisinin, üstlenilen işin ya da verilen hizmetin bir bedeli olmadığı belirtilerek, katma değer vergisinin damga vergisi matrahına dahil edilmesi halinde, verginin vergilendirilmesi gibi bir uygulama sonucu doğacağı gerekçesiyle, katma değer vergisinin nispi damga vergisinin hesaplanmasında dikkate alınmaması gerektiğine hükmedildiği belirtilmiş, sürekli hale gelen yargı kararları uyarınca, nispi damga vergisine tabi kağıtların muhtevasında, katma değer vergisi yönünden herhangi bir düzenleme olup olmadığına bakılmaksızın,
- Damga vergisinin katma değer vergisi hariç olmak üzere sadece işin bedeli üzerinden hesaplanması,
- Katma değer vergisi dahil edilerek düzenlenen kağıtlardan alınması icabeden damga vergisinin ise katma değer vergisi tutarı düşüldükten sonra kalan meblağ üzerinden hesaplanması, Maliye Bakanlığınca uygun görülmüştür.
(7) hakediş ödemelerine ilişkin bu vergi belediyelerin ödemelerinde doğarken belediye şirketleri yukarıda açıklamalar doğrultusunda resmi daire sayılmadığından doğmamaktadır.
(8) Fıkranın sonunda yer alan Sözleşmenin düzenlenmiş olması durumunda sözleşmeye ilişkin damga vergisi ret ve iade edilmez. Cümlesi Anayasa mahkemesinin 13/12/2022 tarihli E:2022/162 sayılı Kararı ile iptal edilmiştir.