1.GİRİŞ

Bankacılık sistemindeki toplam mevduat ve katılım fonu büyüklüğü içerisinde Türk Lirasının payının artırılarak finansal istikrarın desteklenmesi amacıyla, yabancı paralarını ve altın hesaplarını Türk Lirasına çeviren gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin dönüşüm esnasında oluşan kur farkı kazançları da dâhil olmak üzere bu kapsamda açılan vadeli Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarından elde edecekleri faiz ve kar paylarının vergiden istisna edilmesi amacıyla 7352 sayılı Vergi Usul Kanunu ile Kurumlar Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 2’nci maddesi ile Kurumlar Vergisi Kanunu’na geçici 14’üncü madde eklenmiştir

Kurumlar Vergisi Kanunu’na eklenen geçici 14’üncü madde ile yabancı paraların ve altın hesapların Türk lirasına dönüştürülmesi amaçlanmış olup bu kapsamda dönüşüm işlemlerinden elde edilen kambiyo karının/altın dönüşüm karının belirli döneme denk gelen kısmı vergi dışı bırakılmıştır. Yine dönüşüm sonucunda TL’ye çevrilen paraların vadeli mevduat hesaplarına aktarılması amaçlanmış olup bu kapsamda da söz konusu vadeli hesaplardan elde edilecek olan faiz gelirleri de istisna kapsamına alınmıştır.

7352 sayılı Kanun ile Kurumlar Vergisi Kanunu’na eklenen geçici 14’üncü madde ile yabancı paralarını ve altın hesaplarını Türk lirasına çeviren mükelleflere tanınan kur ve faiz istisnası yasal dayanağı ve uygulama örneği ile birlikte bu çalışmamızda açıklanmıştır.

2.KUR ve FAİZ İSTİSNASI

2.1.Yasal Düzenleme

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun geçici 14’üncü maddesinde;

“GEÇİCİ MADDE 14- (1) 14/1/1970 tarihli ve 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanununun 4 üncü maddesinin üçüncü fıkrasının (I) numaralı bendinin (g) alt bendi hükmüne istinaden Türk lirası mevduat ve katılma hesaplarına dönüşümün desteklenmesi kapsamında dönüşüm kuru üzerinden Türk lirasına çevrilen hesaplar ile ilgili olarak; kurumların 31.12.2021 tarihli bilançolarında yer alan yabancı paralarını, dördüncü geçici vergi dönemine ilişkin beyannamenin verilme tarihine kadar Türk lirasına çevirmeleri ve bu suretle elde edilen Türk lirası varlığı, bu kapsamda açılan en az üç ay vadeli Türk lirası mevduat ve katılma hesaplarında değerlendirmeleri durumunda aşağıda belirtilen kazançlar kurumlar vergisinden müstesnadır:

a) Bu fıkra kapsamındaki yabancı paraların dönem sonu değerlemesinden kaynaklanan kur farkı kazançlarının 1/10/2021 ila 31.12.2021 tarihleri arasındaki döneme isabet eden kısmı,

b) 2021 yılı dördüncü geçici vergi dönemine ilişkin beyannamenin verilme tarihine kadar Türk lirasına çevrilen hesaplarla ilgili oluşan kur farkı kazançları ile söz konusu hesaplardan dönem sonu değerlemesinden kaynaklananlar da dâhil olmak üzere vade sonunda elde edilen faiz ve kâr payları ile diğer kazançlar.

(2) Birinci fıkra kapsamına girmemekle birlikte, kurumların 31.12.2021 tarihli bilançolarında yer alan yabancı paralarını 2022 yılı sonuna kadar Türk lirası mevduat ve katılma hesaplarına dönüşümün desteklenmesi kapsamında dönüşüm kuru üzerinden Türk lirasına çevirmeleri ve bu suretle elde edilen Türk lirası varlığı en az üç ay vadeli Türk lirası mevduat ve katılma hesaplarında değerlendirmeleri durumunda oluşan kur farkı kazançlarının, geçici vergi dönemi sonu değerlemesiyle Türk lirasına çevrildiği tarih arasına isabet eden kısmı ile dönem sonu değerlemesinden kaynaklananlar da dâhil olmak üzere vade sonunda elde edilen faiz ve kâr payları ile diğer kazançlar kurumlar vergisinden müstesnadır.

(3) Kurumların 31.12.2021 tarihli bilançolarında yer alan altın hesabı ile bu tarihten sonra açılacak işlenmiş ve hurda altın karşılığı altın hesabı bakiyelerini 2022 yılı sonuna kadar Türk lirası mevduat ve katılma hesaplarına dönüşümün desteklenmesi kapsamında dönüşüm fiyatı üzerinden Türk lirasına çevirmeleri ve bu suretle elde edilen Türk lirası varlığı en az üç ay vadeli Türk lirası mevduat ve katılma hesaplarında değerlendirmeleri durumunda Türk lirasına çevrildiği tarihte oluşan kazançlar ile dönem sonu değerlemesinden kaynaklananlar da dâhil olmak üzere vade sonunda elde edilen faiz ve kâr payları ile diğer kazançlar kurumlar vergisinden müstesnadır.

(4) Bu maddede öngörülen süre ve şekilde dönüşüm kuru/fiyatı üzerinden Türk lirası mevduat ve katılma hesaplarına çevrilen yabancı paralar ile altın hesaplarına ilişkin olarak bu istisnayla sınırlı olmak üzere Kanunun 5 inci maddesinin üçüncü fıkrası hükmü uygulanmaz.

(5) Bu maddenin birinci, ikinci ve üçüncü fıkralarında yer alan istisna hükümleri, aynı şartlarla geçerli olmak üzere bilanço esasına göre defter tutan gelir vergisi mükelleflerinin kazançları hakkında da uygulanır.

(6) Türk lirası mevduat veya katılma hesabından vadeden önce çekim yapılması durumunda bu madde kapsamında istisna edilen tutarlar nedeniyle zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler, vergi ziyaı cezası kesilmek suretiyle gecikme faiziyle birlikte tahsil olunur.”

İfadelerine yer verilmiştir.

2.2. İstisnadan Yararlanacak Olan Mükellefler

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun geçici 14’üncü maddesinde yer alan istisnadan kurumlar vergisi mükellefleri ile gelir vergisi mükellefleri yararlanacaktır. Ancak işletme hesabı esasına göre defter tutan gelir vergisi mükellefleri anılan istisnadan yararlanamayacaktır.

Diğer taraftan kanun maddesinde aksine bir hüküm bulunmadığından anılan istisnadan dar mükellef esasına göre vergilendirilen gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri de yararlanabilecektir. 

3.DÖNÜŞÜM KAZANCI İSTİSNASI

7352 sayılı Kanun ile Kurumlar Vergisi Kanunu’na eklenen geçici 14’üncü madde ile esasında 3 farklı istisna uygulaması yürürlüğe girmiş olup bu istisnalar aşağıda alt başlıklar halinde açıklanmıştır.

3.1. 25.02.2022 Tarihine Kadar Yabancı Paraların Türk Lirasına Dönüştürülmesi

3.1.1.Hesapların Türk Lirasına Dönüştürülmesi

14.01.1970 tarihli ve 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu’nun 4’üncü maddesinin üçüncü fıkrasının (I) bendinin (g) alt bendi hükmüne istinaden Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarına dönüşümün desteklenmesi kapsamında dönüşüm kuru üzerinden Türk Lirasına çevrilen hesaplar ile ilgili olarak; mükelleflerin 31.12.2021 tarihli bilançolarında yer alan yabancı paralarını dördüncü geçici vergi dönemine ilişkin beyannamenin verilme tarihine kadar Türk Lirasına çevirmeleri ve bu suretle elde edilen Türk Lirası varlığı bu kapsamda açılan en az üç ay vadeli Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarında değerlendirmeleri gerekmektedir.

Buna göre mükellefler 31.12.2021 tarihli bilançolarında yer alan yabancı paralarını 2021 yılı 4. geçici vergilendirme dönemine ilişkin beyannamenin verileceği 25.02.2022[1] tarihine kadar Türk lirasına çevirmeleri ve en az 3 aylık Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarında değerlendirmeleri zorunlu tutulmuştur.

3.1.2. İstisna Kapsamında Olan Kazançlar

3.1.2.1.Kur Kazancı İstisnası

Yabancı paralarını Kanun maddesinde belirtilen şekilde Türk Lirasına dönüştüren mükelleflerin bu yabancı paraların dönem sonu değerlemesinden kaynaklanan kur farkı kazançlarının 1/10/2021 ila 31.12.2021 tarihleri arasındaki döneme isabet eden kısmı ile 2021 yılı dördüncü geçici vergi dönemine ilişkin beyannamenin verilme tarihine kadar Türk lirasına çevrilen hesaplarla ilgili oluşan kur farkı kazançları istisna kapsamına alınmıştır.

31.12.2021 tarihi itibarıyla şirket aktifinde mevcut olmakla birlikte, 1211 sayılı Kanunun ilgili hükmü kapsamında Türk Lirasına dönüşümü yapılamayacak olan alacaklar ve verilen avanslar gibi hesaplarda izlenen yabancı paraların bu kapsamda istisnaya konu edilemeyeceği tabiidir.

Mükelleflerin, bu istisnanın uygulamasında dikkate alacakları 31.12.2021 tarihli bilançolarında yer alan yabancı para hesaplarına muhtelif tarihlerde yabancı para girişlerinin olması mümkündür.

Mükellefler tarafından, 31.12.2021 tarihli bilançolarında yer alan yabancı paralarının sadece bir kısmının bu düzenleme kapsamında Türk Lirası mevduat veya katılma hesabına dönüştürülmesi halinde, dönem sonu (31.12.2021) itibarıyla kur farkı değerlemesinden doğan kambiyo karının istisna uygulanacak kısmı, Türk Lirasına dönüştürülen yabancı paraların mükellefin 31.12.2021 tarihli bilançosunda yer alan yabancı para hesabına oranı dikkate alınmak suretiyle tespit edilecektir. Ancak, bu değerlemede sadece 31.12.2021 tarihli bilançoda yer alan ve bu Kanun kapsamında dönüştürülebilir nitelikteki yabancı paraların dikkate alınabileceği tabiidir.

Buna göre, mükelleflerin döviz tevdiat ve katılma hesaplarında bulunan yabancı paralarını dördüncü geçici vergi dönemine ilişkin beyannamenin verilme tarihine kadar Türk Lirasına çevirmeleri ve bu suretle elde edilen Türk Lirası varlıkları en az üç ay vadeli Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarında değerlendirmeleri durumunda, dönem sonu değerlemesinden kaynaklanan kur farkı kazançlarının son üç aya isabet eden kısmı istisna edilmiştir. Ayrıca yabancı para cinsinden varlıkların Türk Lirasına çevrildiği tarihte oluşan kur farkı kazançları da istisnadır.

3.1.2.2.Faiz veya Kar Payı Geliri İstisnası

Mükelleflerin anılan istisnadan yararlanabilmeleri için 31.12.2021 tarihli bilançolarında yer alan yabancı paralarını, dördüncü geçici vergi dönemine ilişkin beyannamenin verilme tarihine kadar Türk lirasına çevirmeleri ve bu suretle elde edilen Türk lirası varlığını, bu kapsamda açılan en az üç ay vadeli Türk lirası mevduat ve katılma hesaplarında değerlendirmeleri zorunlu tutulmuştur.

Dolayısıyla dönüşüm sonucunda tahsil edilen Türk lirasının Türkiye’de bulunan TL cinsi mevduat ve katılma hesabında değerlendirilmesi gerekmektedir.

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun geçici 14’üncü maddesi kapsamında dönüşüm sonucunda Türk liralarının mevduat ve katılma hesabında değerlendirilmesi sonucunda;

-Geçici hesap dönemleri sonunda yapılan değerlemelerde oluşan faiz ve kâr payları ile diğer kazançlar,

-Vade sonunda elde edilen faiz ve kâr payları ile diğer kazançlar.

istisna kapsamına alınmıştır.

3.1.3. Uygulama Örneği

Örneğin (ABC) Ltd. Şti. 01.02.2021 tarihinde 7,25 TL kurundan aldığı 100.000 doları 102 Bankalar Hesabına kaydetmiştir. 31.12.2021 tarihinde dolar kurunun 13,35 TL olmasından dolayı işletmenin hesaplayacağı kambiyo karı (13-35-7,25) x 100.000 =610.000 TL olmaktadır. Normal şartlarda (ABC) Ltd. Şti. hesapladığı 610.0000 TL’lik kambiyo karını 2021 yılına ilişkin kurumlar beyannamesi ile beyan etmesi gerekmektedir.

(ABC) Ltd. Şti. nin Kurumlar Vergisi Kanunu’nun geçici 14’üncü maddesinde yer alan ve yabancı paralarını Türk lirasına çeviren kurumlara tanınan istisnadan yararlanmak istemesi halinde 2021 yılına ilişki 4. Geçici vergilendirme dönemine ait beyannamenin verilmesi gereken 25.02.2021 tarihine kadar 100.000 doları Türk lirasına çevirmesi gerekmektedir.

(ABC) Ltd. Şti. Kurumlar Vergisi Kanunu’nun geçici 14’üncü maddesinde yer alan hükme istisnadan 2021 yılı bilançosunda yer alan 100.000 dolar yabancı parasını 31.01.2022 tarihinde 13,75 kurundan TL’ye dönüştürerek (Z) Bankasında açtırdığı 6 ay vadeli hesaba aktarmıştır.

Buna göre (ABC) Ltd. Şti. 31.01.2022 tarihinde TL’ye dönüşümden elde ettiği toplam kambiyo karı (13,75-7,25)x100.000=650.000 TL olmaktadır. Ortaya çıkan 650.000 TL’lik kambiyo karının 610.000 TL’si 2021 yılı bilançosunda yer almakta olup geriye kalan 40.000 TL’lik kambiyo karı ise normal şartlarda 2022 yılının karına eklenmesi gerekmektedir.

Yabancı paralarını Kanun maddesinde belirtilen şekilde Türk Lirasına dönüştüren mükelleflerin bu yabancı paraların dönem sonu değerlemesinden kaynaklanan kur farkı kazançlarının 1/10/2021 ila 31.12.2021 tarihleri arasındaki döneme isabet eden kısmı ile 2021 yılı dördüncü geçici vergi dönemine ilişkin beyannamenin verilme tarihine kadar Türk lirasına çevrilen hesaplarla ilgili oluşan kur farkı kazançları istisna olduğundan (ABC) Ltd. Şti. TL’ye dönüştürdüğü yabancı paranın 01.10.2021 ila 31.12.2021 tarihleri arasındaki döneme denk gelen kazanç ile 31.12.2021 ila 31.01.2022 tarihleri arasındaki döneme denk gelen kazançlar istisna kapsamında değerlendirilecektir.

01.10.2021 tarihinde dolar kurunun 8,85 olduğu varsayımı altında 01.10.2021-31.12.2021 dönemlerine denk gelen istisna tutarı (13,35-8,85)x100.000=450.000 TL olarak hesaplanacaktır. Öte yandan 2021 yılı dördüncü geçici vergi dönemine ilişkin beyannamenin verilme tarihine kadar Türk lirasına çevrilen hesaplarla ilgili oluşan kur farkı kazançları istisna olduğundan 31.12.2021-31.01.2022 dönemlerine denk gelen istisna tutarı da (13,75-13-35)x100.000= 40.000 TL de istisna kazanç kapsamında vergilendirilmeyecektir.

Buna göre (ABC) Ltd. Şti. 01.02.2021 tarihinde 7,25 TL kurundan aldığı 100.000 doları 31.01.2022 tarihinde 13,75 TL kurundan TL’ye dönüştürmesi neticesinde elde ettiği toplam 650.000 kambiyo karının 490.000 TL’si için vergi ödemeyecektir.

Bu kapsamda 2021 yılı kurumlar vergisi beyannamesinde vergilendirilecek kambiyo karını 610.000-450.000= 160.000 TL olarak beyan edecektir. Ayrıca 2022 dönemine denk gelen 40.000 TL kambiyo karı da istisna kapsamında değerlendirilecektir.

Öte yandan (ABC) Ltd. Şti.nin dönüşüm kapsamında (Z) Bankasında açtırdığı vadeli hesaptan elde ettiği faiz geliri de istisna kapsamında değerlendirilecektir.

3.2. 25.02.2022 Tarihinden Sonra Yabancı Paraların Türk Lirasına Dönüştürülmesi

3.2.1.Hesapların Türk Lirasına Dönüştürülmesi

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun geçici 14’üncü maddesinin birinci fıkrasının kapsamına girmemekle birlikte, mükelleflerin 31.12.2021 tarihli bilançolarında yer alan yabancı paralarını 2022 yılı sonuna kadar Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarına dönüşümün desteklenmesi kapsamında dönüşüm kuru üzerinden Türk Lirasına çevirmeleri ve bu suretle elde edilen Türk Lirası varlığı en az üç ay vadeli Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarında değerlendirmeleri gerekmektedir.

Buna göre mükelleflerin, 31.12.2021 tarihli bilançolarında yer alan yabancı paralarını, 1211 sayılı Kanunun ilgili hükmüne istinaden Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarına dönüşümün desteklenmesi kapsamında dönüşüm kuru üzerinden, Kanunda öngörülen süre ve şekilde dördüncü geçici vergilendirme dönemine ilişkin beyannamenin verilme tarihinden 31.12.2022 tarihine kadar Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarına dönüştürmeleri halinde anılan istisnadan yararlanılabilecektir.

3.2.2. İstisna Kapsamında Olan Kazançlar

3.2.2.1.Kur Kazancı İstisnası

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun geçici 14’üncü maddesinin birinci fıkrasının kapsamına girmemekle birlikte, mükelleflerin 31.12.2021 tarihli bilançolarında yer alan yabancı paralarını 2022 yılı sonuna kadar Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarına dönüşümün desteklenmesi kapsamında dönüşüm kuru üzerinden Türk Lirasına çevirmeleri ve bu suretle elde edilen Türk Lirası varlığı en az üç ay vadeli Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarında değerlendirmeleri durumunda oluşan kur farkı kazançlarının, geçici vergi dönemi sonu değerlemesiyle Türk Lirasına çevrildiği tarih arasına isabet eden kısmı gelir ve kurumlar vergisinden istisnadır.

Yine 31.12.2021 tarihinden dönüşümün gerçekleştiği tarihe kadar oluşan kur farkları da anılan istisna kapsamında değerlendirilecektir.

Öte yandan, 31.12.2021 tarihli bilançolarında yer alan yabancı paralarını dördüncü geçici vergilendirme dönemine ilişkin beyannamenin verilme tarihinden sonra Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarına dönüştüren mükellefler, 31.12.2021 tarihinde biten geçici vergilendirme dönemi sonu ile hesabın açıldığı tarihten önce sona ermiş olan geçici vergilendirme dönemlerinin sonu itibarıyla, hesaplanan kur farkı kazançları için bu istisnadan yararlanamayacaklardır.

3.2.2.2.Faiz veya Kar Payı Geliri İstisnası

Mükelleflerin anılan istisnadan yararlanabilmeleri için mükelleflerin 31.12.2021 tarihli bilançolarında yer alan yabancı paralarını 2022 yılı sonuna kadar Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarına dönüşümün desteklenmesi kapsamında dönüşüm kuru üzerinden Türk Lirasına çevirmeleri ve bu suretle elde edilen Türk Lirası varlığı en az üç ay vadeli Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarında değerlendirmeleri zorunlu tutulmuştur.

Dolayısıyla dönüşüm sonucunda tahsil edilen Türk lirasının Türkiye’de bulunan TL cinsi mevduat ve katılma hesabında değerlendirilmesi gerekmektedir.

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun geçici 14’üncü maddesi kapsamında dönüşüm sonucunda Türk liralarının mevduat ve katılma hesabında değerlendirilmesi sonucunda;

-Geçici hesap dönemleri sonunda yapılan değerlemelerde oluşan faiz ve kâr payları ile diğer kazançlar,

-Vade sonunda elde edilen faiz ve kâr payları ile diğer kazançlar.

istisna kapsamına alınmıştır. 

3.2.3. Uygulama Örneği

Örneğin (ABC) Ltd. Şti. 01.02.2021 tarihinde 7,25 TL kurundan aldığı 100.000 doları 15.05.2022 tarihinde 15,35 TL kurundan Türk lirasına dönüştürerek (Z) Bankasında açtırdığı 12 ay vadeli hesaba aktarmıştır. Söz konusu döviz 31.12.2021 tarihli bilançoda 13,35 TL kurundan değerlendirilmiştir.

(ABC) Ltd. Şti. 31.12.2021 tarihli bilançosunda yer alan döviz tevdiat hesabının dönüştürme işlemini (dördüncü geçici vergilendirme dönemine ilişkin beyannamenin verilme tarihinden sonra) 15.05.2022 tarihinde yapmış olduğu için 31.12.2021 tarihinde (01.10.2021-31.12.2021 dönemi için) tahakkuk eden 450.000,00 TL kambiyo karı ( 01.10.2021 tarihinde dolar kurunun 8,85 olduğu varsayımı altında 01.10.2021-31.12.2021 dönemlerine denk gelen istisna tutarı (13,35-8,85)x100.000=450.000 TL olarak hesaplanacaktır.) için Kurumlar Vergisi Kanunu’nun geçici 14’üncü maddesinin birinci fıkrasındaki istisnadan yararlanamayacağı gibi 01.01.2022-31.03.2022 dönemine ilişkin değerlemeden doğan kambiyo karı da bu istisnaya konu edilemeyecektir.

Yabancı paraların Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarına aktarıldıkları tarihi içeren geçici vergilendirme döneminin başından, Türk Lirası mevduat ve katılma hesabının açılış tarihine kadar olan döneme ilişkin kur farkı kazançları istisna kapsamına alındığından (ABC) Ltd. Şti.’nin söz konusu döviz tevdiat hesabını Türk Lirası mevduat hesabına dönüştürdüğü 15.05.2022 tarihini içeren ikinci geçici vergilendirme döneminin başından bu hesabın açıldığı tarihe kadar olan döneme (01.04.2022-15.05.2022) ilişkin hesaplanan 1000.000,00 TL kambiyo karı (01.04.2022’de dolar kurunun 14,35 TL olması varsayımı altıda 01.04.2022-15.05.2022 dönemlerine denk gelen istisna tutarı (14,35-13,35)x100.000=100.000 TL olarak hesaplanacaktır.) için Kurumlar Vergisi Kanunu’nun geçici 14’üncü maddesinin ikinci fıkrasındaki istisnadan yararlanılabilecektir.

Öte yandan dönüşüm sonucunda 01.04.2022 -15.05.2022 dönemine ilişkin kambiyo zararı oluşması halinde bu zarar kazancın tespitinde indirim konusu yapılabilecektir.

(ABC) Ltd. Şti.’nin 15.05.2023 vadeli (100.000 ABD Doları x 13,35 TL=) 1.350.000 TL tutarındaki mevduat hesabının 15.05.2022-30.06.2022, 01.07.2022-30.09.2022, 01.01.2023-31.03.2023 geçici vergilendirme dönemleri ve 31.12.2023 vergilendirme sonu itibarıyla değerlemesi neticesinde oluşan faiz tahakkukları da kurumlar vergisinden istisna edilecektir.

(ABC) Ltd. Şti.’nin Türk Lirası mevduat hesabından vade sonunda (15.05.2023) elde ettiği faiz geliri, vade tarihinden önce sona eren gerek 2023 geçici vergi dönemlerinin sonunda gerekse 2022 yılı hesap döneminin sonunda tahakkuk eden ve kurumlar vergisinden istisna tutulan faiz tutarları da dikkate alınarak, kurumlar vergisinden istisna edilecektir.

3.3.Altın Cinsi Hesapların Dönüşümü

213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun “Değerlemenin Tarifi” başlıklı 258’inci maddesine göre değerleme, vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tespitidir.

Ayrıca, mezkur Kanunun;

- 265’inci maddesinde, “Mukayyet değer, bir iktisadi kıymetin muhasebe kayıtlarında gösterilen hesap değeridir.”,

- 281’inci maddesinde, “Alacaklar mukayyet değerleriyle değerlenir. Mevduat veya kredi sözleşmelerine müstenit alacaklar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır...”

hükümlerine yer verilmiştir.

Diğer taraftan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin 2008- 32/35 No.lu Tebliğin;

- 1’inci maddesinde, “Bu Tebliğin amacı, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karara göre bankalarca altın, gümüş ve platin depo hesabı açılmasına, altın, gümüş ve platin kredisi kullandırılmasına ve kıymetli madenler aracı kuruluşları tarafından yurt dışından kıymetli madenler kredisi sağlanmasına ilişkin esas ve usulleri düzenlemektir.”

- 3 üncü maddesinde, “Bankalar Türkiye'de ve yurt dışında yerleşik gerçek ve tüzel kişiler adına vadeli veya vadesiz olarak altın, gümüş ve platin depo hesabı açabilirler. Bu hesaplar, altın, gümüş ve platinin fiziken teslimi, yurtiçi ya da yurtdışı banka hesaplarından transferi veya bankalarca satış yapılmak suretiyle açılabilir.”

- 6’ncı maddesinde, “Depo hesapları için bankalarca tespit edilecek oranlar üzerinden tahakkuk ettirilecek faiz veya kâr payları, hesaplarda altın, gümüş veya platin olarak izlenir. Faiz veya kâr payı ödemeleri altın, gümüş, platin veya bunların ödeme günündeki karşılığı Türk Lirası veya döviz cinsinden yapılabilir.”

- 7’nci maddesinde, “Depo hesaplarından hesap cüzdanında kayıtlı altın, gümüş veya platin miktarının kısmen veya tamamen mudiye teslimi şeklinde ödeme yapılabilir. Banka ile mudi arasında varılacak anlaşmaya göre bankalarca altın, gümüş veya platin, ödeme günündeki değeri üzerinden satın alınabilir ve karşılığında mudiye Türk Lirası veya döviz ödenebilir.”

- 10’uncu maddesinde, “Altın, gümüş veya platin alış ve satış fiyatları bankalarca, serbestçe tespit edilir.”

düzenlemelerine yer verilmiştir.

Bu itibarla, kıymetli maden mevduat hesapları işletme açısından bir alacak niteliği taşıdığından değerleme ölçüsü olarak alacaklar için belirlenen ölçünün kullanılması ve Vergi Usul Kanunu’nun 281’inci maddesi uyarınca değerlenmesi gerekmektedir.

Ayrıca, söz konusu değerleme yapılırken

- Bahsi geçen Tebliğin 10’uncu maddesine göre, bankalar altın alış ve satış fiyatlarını serbestçe belirleyebildikleri için, altının İstanbul Altın Borsasındaki değerinin değil, mevduat hesabının açıldığı banka tarafından tespit edilmiş olan fiyatının esas alınması,

-Bankada açılan kıymetli maden mevduat hesabı, mevduat sözleşmesine dayanan bir alacak niteliği taşıdığından daha önce de belirtildiği üzere Vergi Usul Kanunu’nun 281’inci maddesi uyarınca mukayyet değerle değerlenmesi, geçici vergi dönemi ve hesap dönemi sonundaki dönem için altın olarak hesaplanan faizin de mukayyet değere eklenmesi,

-Mevduatın geri ödenmesi sırasında mukayyet değerle geri ödeme tarihinde bankanın hesapladığı değer arasındaki farkın, gelir veya gider hesaplarına intikal ettirilmesi ,

gerekmektedir[2]

Diğer taraftan Kurumlar Vergisi Kanunu’nun geçici 14’üncü maddesinin üçüncü fıkrası gereğince; mükelleflerin, 31.12.2021 tarihli bilançolarında yer alan altın hesabı ile bu tarihten sonra açılacak işlenmiş ve hurda altın karşılığı altın hesabı bakiyelerini 2022 yılı sonuna kadar Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarına dönüşümün desteklenmesi kapsamında dönüşüm fiyatı üzerinden Türk Lirasına çevirmeleri ve bu suretle elde edilen Türk Lirası varlığı Kanunda öngörülen süre ve şekilde Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarında değerlendirmeleri durumunda;

-Altın hesabı ile işlenmiş ve hurda altın karşılığı altın hesabı bakiyelerinin Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarına aktarıldıkları tarihi içeren geçici vergilendirme döneminin başından, Türk Lirası mevduat ve katılma hesabının açılış tarihine kadar olan döneme ilişkin olarak hesaplanan söz konusu varlıkların Türk Lirasına çevrilmesinden doğan kazançlar,

-Söz konusu Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarının vadelerinden önceki tarihte sona eren geçici vergilendirme dönemleri dahil olmak üzere dönem sonları itibarıyla tahakkuk eden faiz ve kar payı gelirleri ile

- Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarından vade sonunda elde edilen faiz ve kar payı gelirleri ile diğer kazançlar

Gelir ve kurumlar vergisinden istisna tutulacaktır.

Buna göre, mükelleflerin, gerek 31.12.2021 tarihli bilançolarında yer alan altın hesapları gerekse bu tarihten sonra açılacak olan işlenmiş ve hurda altın karşılığı altın hesabı bakiyeleri ile ilgili olarak söz konusu istisna uygulamasından yararlanmaları mümkün bulunmakta olup, istisnanın uygulanabilmesi için altın varlıklarının 2022 yılı sonuna kadar Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarına dönüşümün desteklenmesi kapsamında dönüşüm fiyatı üzerinden Türk Lirasına çevrilmesi ve bu suretle elde edilen Türk Lirası varlıkların Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarında değerlendirilmesi gerekmektedir. 

3.4. Dönüşüm Kapsamında Açtırılan Hesaplardan Vadesinden Önce Çekim Yapılması

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun geçici 14’üncü maddesinin son fıkrasında Türk lirası mevduat veya katılma hesabından vadeden önce çekim yapılması durumunda anılan madde kapsamında istisna edilen tutarlar nedeniyle zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler, vergi ziyaı cezası kesilmek suretiyle gecikme faiziyle birlikte tahsil olunacağı hüküm altına alınmıştır.

Çalışmamızın 3.1.3. bölümde yer verdiğimiz örnekte (ABC) Ltd. Şti. 01.02.2021 tarihinde 7,25 TL kurundan aldığı 100.000 doları 31.01.2022 tarihinde 13,75 TL kurundan TL’ye dönüştürmesi neticesinde elde ettiği toplam 650.000 kambiyo karının 490.000 TL’si için istisnadan yararlanmıştı.

(ABC) Ltd. Şti. 2021 yılı kurumlar vergisi beyannamesinde vergilendirilecek kambiyo karını 610.000-450.000= 160.000 TL olarak beyan etmiş ve anılan yılda 450.000 TL’lik kur istisnasından yararlanmıştır. Ayrıca 2022 dönemine denk gelen 40.000 TL kambiyo karı da istisna kapsamında değerlendirmiştir.

(ABC) Ltd. Şti. dönüşüm kapsamında açtırdığı vadeli hesaptan vadeden önce parasını çekmesi halinde 2021 yılında vergilendirilmeyen 450.000 TL için cezalı tarhiyatla karşılaşacaktır.

(ABC) Ltd. Şti.nin (Z) Bankasında açtırdığı vadeli hesaptan parasını 15.05.2022 tarihinde çekmesi halinde istisna şartlarını ihlal etmiş olacağından 450.000 TL üzerinden hesaplanan (450.000x0,25) 112.500 TL kurumlar vergisi ve 112.500 TL vergi ziyaı cezası ve gecikme faizi ile karşı karşıya kalacaktır.

Yine 2022 yılına denk gelen 40.000 TL’lik kur farkı ve vadeli hesaptan elde edilen faiz geliri istisna kapsamında değerlendirilmeyecektir. 

4.SONUÇ

Bankacılık sistemindeki toplam mevduat ve katılım fonu büyüklüğü içerisinde Türk Lirasının payının artırılarak finansal istikrarın desteklenmesi amacıyla Kurumlar Vergisi Kanunu’na eklenen geçici 14’üncü madde ile 2021 yılı bilançolarında yer alan yabancı paralarını Türk lirasına çeviren gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, dönüşüm sonucunda elde ettikleri kambiyo karının 01.10.2021-31.12.2021 dönemlerine denk gelen kısmı ile 31.12.2021 tarihi ile dönüşüm tarihi arasındaki döneme denk gelen kısmı istisna kapsamına alınmıştır.

Kur istisnasından yararlanmak için Türk lirasına dönüştürülen paraların en az üç ay vadeli hesaplarda tutulması ve bu paraların vadesinden önce çekilmemesi gerekmektedir. Vadeden önce çekim yapılması durumunda anılan madde kapsamında istisna edilen tutarlar nedeniyle zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler, vergi ziyaı cezası kesilmek suretiyle gecikme faiziyle birlikte tahsil olunacaktır.

[1] Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yayımlanan 139 No’lu VUK Sirküleri ile 17 Şubat 2022 günü sonuna kadar verilmesi gereken 2021 IV. Geçici Vergi Dönemine (Ekim-Kasım-Aralık) ait Gelir ve Kurum Geçici Vergi Beyannamelerinin verilme süreleri ile bu beyannameler üzerine tahakkuk eden vergilerin ödeme süreleri 25 Şubat 2022 Cuma günü sonuna kadar uzatılmıştır.

[2] İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı’nın 23.11.2017 tarih ve 62030549-125[6-2012/283]-488418 sayılı özelgesi

Vergi, SGK, İş, Ticaret Mevzuatı ile ilgili güncel konularda sorularınıza cevap almak; uygulamaya yönelik  makaleleri düzenli olarak takip etmek  için siz de abonemiz olun.

 Abonemiz Olmak İçin Tıklayın.

Bu ve diğer konularda abonelerimizin sorularına  verdiğimiz cevapları  okumak  için tıklayın.

Dergimizde yayımlanmış bazı makaleler için tıklayın.

Yayımladığımız Özelge ve Danıştay Kararlarını incelemek için tıklayın.