1. GİRİŞ

İlk olarak 2019 Aralık ayında Çin’in Wuhan kentinde ortaya çıkan ve kısa süre içinde birçok ülkeye yayılan koronavirüs (COVID-19) hastalığı ülkemizde ilk defa 10 Mart 2020 tarihinde görülmüş ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından 11 Mart 2020 tarihinde pandemi olarak ilan edilmiştir. Bu salgın hastalık, hem toplum sağlığını, hem de ekonomik hayatı derinden etkilemiştir.

Söz konusu salgının ülkemizdeki ekonomik ve mali etkilerini azaltmak amacıyla çeşitli önlemler alınmıştır. Bu çerçevede alınan önlemlerden birisi de, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu (VUK) kapsamında belli sektörler ve kişiler için mücbir sebep ilan edilmesidir. Anılan Kanunun verdiği yetkiye istinaden Hazine ve Maliye Bakanlığınca 24 Mart 2020 tarihinde yayımlanan 518 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile COVID-19 salgınından ve alınan tedbirlerden doğrudan etkilenen mükelleflerin vergi ödevlerini yerine getirmesi bakımından belli sektörler ve kişiler için koronavirüs mücbir sebep hali olarak kabul edilmiştir.

Mücbir sebep ilan edilen mükellefler açısından mevzuatta öngörülen bazı vergisel yükümlülükler belirli bir süre ertelenmiştir. Bu bağlamda, Ticari Defterlere İlişkin Tebliğin 15. maddesinin  ikinci fıkrasına istinaden, tacirler tarafından tutulması zorunlu olan ve ticari defterler arasında yer alan yevmiye defterinin kapanış onayının yaptırılma süresi de uzamıştır.

İşte bu çalışmada, koronavirüs dolayısıyla ilan edilen mücbir sebep halinin yevmiye defterlerinin kapanış onayına etkisi tüm yönleriyle ele alınmış ve incelenmiştir.

2. KORONAVİRÜS NEDENİYLE MÜCBİR SEBEP HALİ KAPSAMINA ALINAN SEKTÖRLER

Hayatın akışı içerisinde mevzuattan kaynaklanan vergisel yükümlülüklerin öngörülen süreler içerisinde ifa edilmesine mani olacak durumlar meydana gelebilmektedir. Söz konusu durumları göz önünde bulunduran kanun koyucu; sürelerin kesilmek, durmak ya da ek süre vermek suretiyle sürelerin uzamasına neden olan müesseselere vergi kanunlarında yer vermiştir. Anılan düzenlemelerden birisini de “mücbir sebep” halleri oluşturmaktadır. Vergi hukukunda mücbir sebep, mükelleflerin kanuni ve idari sürelere bağlı vergi ödevlerini yerine getirmelerine engel olan sebeplerdir. Mücbir sebep halinde, kişi ile meydana gelen sonuç arasındaki nedensellik bağı ortadan kalkmaktadır.

Buradan hareketle, VUK’un 13. maddesinde mücbir sebep halleri sayılmış ve aynı Kanunun 15/3. maddesinde de Hazine ve Maliye Bakanlığına mücbir sebep sayılan haller nedeniyle bölge, il, ilçe, mahal veya afete maruz kalanlar itibarıyla mücbir sebep hali ilan etme ve bu sürede vergi ödevlerinden yerine getirilemeyecek olanları tespit etme yetkisi verilmiştir.

Bu doğrultuda, koronavirüsten ve alınan tedbirlerden etkilenen mükellefler ile bunların mücbir sebep hükümlerinden faydalandırılmasına dair hususlar 518 No.lu Tebliğ ile düzenlenmiştir. Söz konusu Tebliğ ile;

- Ticari, zirai ve mesleki kazanç yönünden gelir vergisi mükellefiyeti bulunan mükelleflerin,

- Koronavirüs salgınından doğrudan etkilenen ve ana faaliyet alanı itibarıyla; alışveriş merkezleri dâhil perakende, sağlık hizmetleri, mobilya imalatı, demir çelik ve metal sanayii, madencilik ve taş ocakçılığı, bina inşaat hizmetleri, endüstriyel mutfak imalatı, otomotiv imalatı ve ticareti ile otomotiv sanayii için parça ve aksesuar imalatı, araç kiralama, depolama faaliyetleri dâhil lojistik ve ulaşım, sinema ve tiyatro gibi sanatsal hizmetler, matbaacılık dâhil kitap, gazete, dergi ve benzeri basılı ürünlerin yayımcılık faaliyetleri, tur operatörleri ve seyahat acenteleri dâhil konaklama faaliyetleri, lokanta, kıraathane dâhil yiyecek ve içecek hizmetleri, tekstil ve konfeksiyon imalatı ve ticareti ile halkla ilişkiler dâhil etkinlik ve organizasyon hizmetleri sektörlerinde faaliyette bulunan mükelleflerin,

- Ana faaliyet alanı itibarıyla İçişleri Bakanlığınca alınan tedbirler kapsamında geçici süreliğine faaliyetlerine ara verilmesine karar verilen işyerlerinin bulunduğu sektörlerde faaliyette bulunan mükelleflerin,

01.04.2020 ila 30.06.2020 (bu tarihler dâhil) tarihleri arasında mücbir sebep halinde olduğu kabul edilmiştir.

Öte yandan, yukarıda yer verilen ana faaliyet alanlarının tespit edilmesinde, 24 Mart 2020 tarihi itibarıyla vergi dairesi kayıtlarındaki ana faaliyet kodunun dikkate alınması, ancak mükellefin vergi dairesi kayıtlarındaki ana faaliyet kodu itibarıyla bahsi geçen sektörler arasında bulunmamasına rağmen ana faaliyet alanı olarak bu sektörlerden herhangi birisinde fiilen iştigal ettiğini ispat ve tevsik etmesi halinde, mükellefin mücbir sebep kapsamında olup olmadığının tespitinde ana faaliyet kodu yerine fiilen iştigal edilen ana faaliyet alanının dikkate alınması öngörülmüştür. Bu arada, VUK md. 15/son hükmü bağlamında Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından ilan edilen mücbir sebep kapsamındaki mükelleflerin, mücbir sebebin mevcudiyetini ayrıca ispatlamasına gerek bulunmamaktadır.

Son olarak belirtelim ki, 518 Sıra No.lu Tebliğle, mücbir sebep halinde olduğu kabul edilen mükelleflerle ilgili olarak bazı vergi ödevlerine dair süreler belli bir tarihe kadar uzatılmıştır.

3. YEVMİYE DEFTERİNİN KAPANIŞ ONAYI

6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa (TTK) göre gerçek ve tüzel kişi tacirler, gerekli ticari defterleri tutmakla yükümlüdür. Anılan Kanun uyarınca tacirler tarafından tutulması gereken ticari defterler; yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri, pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ile genel kurul toplantı ve müzakere defteridir. Tacirin niteliğine göre tutulması gereken ticari defterler değişebilmektedir. Ancak, gerçek veya tüzel kişi olup olmadığına bakılmaksızın her tacirin yevmiye defteri, envanter defteri ve defteri kebiri tutması zorunludur.

Kanun koyucu, çift defter kullanımı şeklinde tezahür eden kötü niyetli uygulamaları engellemek ve ticari defterlere olan güveni sağlamak üzere TTK’da ticari defterler için açılış ve/veya kapanış onayı (tasdiki) öngörmüştür. Tacirlerce tutulması zorunlu olan tüm ticari defterler açılış onayına tabidir. Kapanış onayı ise sadece yönetim kurulu karar defteri ve yevmiye defteri için kabul edilmiştir. Yönetim kurulu karar defterinin kapanış onayının izleyen faaliyet döneminin birinci ayının sonuna kadar, yevmiye defterinin kapanış onayının ise izleyen faaliyet döneminin altıncı ayının sonuna kadar notere yaptırılması gerekmektedir (TTK md. 64/3).

Yevmiye defteri hakkında kısaca bilgi vermek gerekirse bu defter, kayda geçirilmesi gereken işlemlerin ilgili belge veya ispata dayanan evraktan çıkarılarak tarih sırasıyla ve “madde” halinde düzenli olarak yazıldığı defterdir. Yevmiye maddelerinin asgari olarak; madde sıra numarası, tarih, borçlu hesap, alacaklı hesap, tutar ve her kaydın dayandığı belgelerin türü ile varsa tarihleri ve sayılarını içermesi şarttır (Ticari Defterlere İlişkin Tebliğ md. 6).

Tacirler için faaliyet (hesap) dönemi, normal olarak takvim yılıdır. Tacirlerin çoğunluğunun faaliyet dönemi olarak takvim yılını (1 Ocak-31 Aralık) belirlediği dikkate alındığında, yevmiye defterinin kapanış onayının her yıl en geç 30 Haziran tarihine kadar, dolayısıyla 2019 yılında kullanılan yevmiye defterinin kapanış onayının en geç 30 Haziran 2020 mesai bitimine kadar yaptırılması zorunludur.

Diğer taraftan, yevmiye defterinin elektronik ortamda tutulması halinde bu defterin kapanışında noter onayı aranmaz (TTK md. 64/3). Hemen belirtelim ki, 1 sıra numaralı Elektronik Defter Genel Tebliği uyarınca, e-defter tutma sürecinde hesap döneminin ilk ayına ait elektronik beratın alınması açılış onayı, son ayına ait beratın alınması ise kapanış onayı yerine geçmektedir. Bu bağlamda, elektronik ortamda tutulan yevmiye defterinin son ayının beratının alınmasıyla söz konusu e-defterin kapanış onayı da yapılmış olmaktadır.

4. MÜCBİR SEBEP DOLAYISIYLA YEVMİYE DEFTERİNİN KAPANIŞ ONAYININ YAPTIRILMA SÜRESİNİN UZAMASI

Fiziki ortamda tutulacak ticari defterlerin tutulma usulü, defterlerin kayıt zamanı, onay yenileme ile açılış ve kapanış onaylarının şekli ve esasları Ticari Defterlere İlişkin Tebliğ ile belirlenmiştir. Bu Tebliğin 15. maddesine, 1 Aralık 2013 tarihli Yönetmelik değişikliği ile ikinci fıkra eklenmiş olup, mezkûr fıkrada, “Vergi Usul Kanununun 13 üncü ve 15 inci maddesi uyarınca Maliye Bakanlığı tarafından mücbir sebep halinin ilan edildiği yerlerde, defterlerin kapanış onayları, mücbir sebebin sona erdiği tarihi takip eden ikinci ayın sonuna kadar yapılabilir.” denilmektedir. Dolayısıyla, Hazine ve Maliye Bakanlığınca mücbir sebep halinin ilan edildiği yerlerde ve sektörlerde, kapanış onayına tabi olan yönetim kurulu karar defteri ve yevmiye defterinin kapanış onayı, mücbir sebebin sona erdiği tarihi takip eden ikinci ayın sonuna kadar yaptırabilecektir.

Daha önce belirtildiği üzere 518 No.lu Tebliğ ile; koronavirüs salgınından ve alınan tedbirlerden doğrudan etkilenenler için 01.04.2020-30.06.2020 tarihleri arasında mücbir sebep hali kabul edilmiş ve kapsama giren mükellefler zikredilen Tebliğde gösterilmiştir.

Bununla birlikte, yönetim kurulu karar defterinin kapanış onayının yaptırılma zamanı, hesap dönemi olarak takvim yılını kabul eden tacirler için mücbir sebep halinin ilan edildiği tarihten önce 2020 Ocak ayı sonu itibariyle dolmuştur. Bu durumda, bahse konu hüküm, sadece yevmiye defteri için uygulanabilecektir. O halde, tacirler tarafından yevmiye defterinin kapanış onayının en son 30 Haziran 2020 tarihine kadar yaptırılması gerekmekle birlikte, mücbir sebep kapsamında bulunan tacirler için bu süre, mücbir sebebin sona erdiği (30.06.2020) tarihi takip eden ikinci ayın sonuna kadar, başka bir deyişle 31 Ağustos 2020 Pazartesi mesai bitimine kadar uzamış olmaktadır. Dolayısıyla, söz konusu tacirler, yevmiye defterinin kapanış onayını belirtilen tarihe kadar yaptırabilecektir.

5. KAPANIŞ ONAYI SÜRESİNİN UZAMASININ MUHTEMEL SONUÇLARI

Hazine ve Maliye Bakanlığınca belli mükellefler için mücbir sebep halinin ilan edilmesinin en temel sonucu, bir önceki bölümde açıklandığı üzere, bu kapsamda bulunan tacirlere ait yevmiye defterinin kapanış onayının mücbir sebebin bittiği tarihi takip eden ikinci ayın sonuna kadar yaptırılabilecek olmasıdır.

Bir diğer sonucu ise kapanış onayının yaptırılmaması halinde öngörülen idari para cezasına ilişkindir. Nitekim TTK’nın 562/1-c maddesinde, fiziki ortamda tutulan yevmiye defterinin kapanış onayını izleyen faaliyet döneminin altıncı ayının sonuna kadar yaptırmayanlar hakkında 2020 yılı için 9.387 TL idari para cezası uygulanması öngörülmüştür. Bununla beraber, mücbir sebep hali nedeniyle, yevmiye defterinin kapanış onayını yaptırma süresi 30 Haziran 2020’den 31 Ağustos 2020 tarihine ertelenmiş olduğundan, idari para cezasının uygulanmasında da bu durumun dikkate alınması ve bu tarih itibariyle yevmiye defterinin kapanış onayını yaptırmayan tacirler hakkında idari para cezasının uygulanması gerekmektedir. Dolayısıyla, sürecin ötelenmesine bağlı olarak, para cezasının verilmesinde esas alınacak tarih de değişmiş olmaktadır.

Son olarak, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun 222/4. maddesinde yer alan “Açılış veya kapanış onayları bulunmayan ve içerdiği kayıtlar birbirini doğrulamayan ticari defter kayıtları, sahibi aleyhine delil olur.” hükmü gereğince kapanış onayının yaptırılmaması halinde yevmiye defteri, ticari davalarda tacirlerin lehine değil, aleyhine delil olarak kabul edilmektedir. Başka bir deyişle, yevmiye defterinin kapanış onayı, TTK’da öngörülen sürede ve usulünce yaptırılmadığı takdirde bu defter sahipleri lehine kanıt olma niteliğini kaybetmektedir. Buna karşın, yevmiye defterinin kapanış onayı yaptırılmışsa şirket lehine delil olabilmektedir. İşte ticari davalarda yevmiye defterinin delil olarak kabul edilip edilmeyeceği değerlendirilirken, mücbir sebep hali nedeniyle anılan defterin kapanış onayının gecikmeli olarak yapılmış olmasının ayrıca göz önünde bulundurulması gerekir.

6. SONUÇ

Çin Halk Cumhuriyetinde ortaya çıkan ve tüm dünyaya yayılan koronavirüs (COVID-19) salgınından ve bu kapsamda alınan tedbirlerden birçok mükellef doğrudan etkilenmiştir. Bunun üzerine, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 15. maddesinin verdiği yetkiye istinaden Hazine ve Maliye Bakanlığınca, 24 Mart 2020 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (Sıra No: 518) ile bu salgından ve alınan tedbirlerden etkilenen mükelleflerin söz konusu Kanundaki mücbir sebep hükümlerinden faydalandırılması amacıyla, belli sektörler ve kişilerle sınırlı olmak üzere mücbir sebep hali ilan edilmiştir. Buna bağlı olarak, mücbir sebep kapsamında yer alan mükellefler için bazı vergisel yükümlülükler belli bir süre ertelenmiştir.

Mücbir sebep hali, vergisel ödevler yanında bazı işlemlerle ilgili süreleri de etkilemiş olup, bu işlemlerden birisi de, gerçek ve tüzel kişi tacirlerce tutulması zorunlu olan yevmiye defterinin kapanış onayının yaptırılmasının ertelenmesidir. Kural olarak, yevmiye defterinin kapanış onayının, izleyen faaliyet döneminin altıncı ayının (faaliyet dönemi olarak takvim yılını belirleyen tacirler için Haziran ayının) sonuna kadar notere yaptırılması gerekmektedir. Bununla birlikte, Ticari Defterlere İlişkin Tebliğin 15/2. maddesinde, Vergi Usul Kanununun 13. ve 15. maddeleri uyarınca Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından mücbir sebep halinin ilan edildiği yerlerde, defterlerin kapanış onaylarının, mücbir sebebin sona erdiği tarihi takip eden ikinci ayın sonuna kadar yapılabileceği hüküm altına alınmıştır.

Bu arada, mücbir sebep halinin 30 Haziran 2020 tarihinde sona ereceği dikkate alındığında, 518 No.lu Tebliğle mücbir sebep kapsamına alınıp da yevmiye defteri tutmakla yükümlü olan ve henüz kapanış tasdiki yaptırmayan mükellefler, anılan defterin kapanış onayını 31 Ağustos 2020 mesai bitimine kadar yaptırılabilecektir. Böylelikle, yevmiye defterinin kapanış onayına bağlanan sonuçlar da bu tarihe kadar ertelenmiş olmaktadır.

Vergi, SGK, İş, Ticaret Mevzuatı ile ilgili güncel konularda sorularınıza cevap almak; uygulamaya yönelik  makaleleri , yargı kararları,genelgeleri ve özelgeleri düzenli olarak takip etmek  için siz de abonemiz olun. 

 Abonemiz Olmak İçin Tıklayın.

Maliye Postası Dergilerini incelemek  için  tıklayın.

Abonelerin soruları ve Maliye Postası'nın yanıtlarından bazılarını incelemek için tıklayın.