İsmail ŞENTÜRK

İş hayatında çalışan ve işverenler hukuki hakları açısından sıklıkla karşı karşıya gelebilmektedirler. Ve bu karşı karşıya gelişlerinde de yüzde 80 oranında işçinin mali hakları konusundaki uyuşmazlıklar konusunda gerçekleşmektedir.
Çalışma hayatı içerisinde birçok işyerinde fazla çalışma yapılan dönemler olmuştur. Hatta işletmelerin çoğunda fazla çalışma belirli dönemlerle sınırlı kalmayıp, normal çalışma sistemi haline getirilmiştir. İşçilerin çalışma saatleri içinde fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışması durumunda bir nevi mola diyebileceğimiz serbest zaman uygulaması Kanuni bir zorunluluktur.
İşçilere fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma sürecinde serbest zaman uygulaması makalemizin konusunu teşkil edecektir.
1- FAZLA ÇALIŞMA VE FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA KAVRAMI
Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma kavramları İş Hukukumuzda sıklıkla karıştırılan kavramlardır.
1.1.Tanımlama
4857 sayılı İş Kanunu’nun 63’ncü maddesine göre, çalışma süresi haftada en çok 45 (kırkbeş) saattir. Ancak iş sözleşmesi ile bu süreden daha kısa haftalık çalışma süresi belirlenebilir.
Aksi kararlaştırılmamışsa haftalık çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. İşçi ve işveren anlaşırsa haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde de dağıtılabilir.
Fazla çalışma, İş Kanunu’nda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır.
Fazla sürelerle çalışma ise, haftalık çalışma süresinin 45 saatin altında belirlendiği durumlarda, ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalardır.
1.2. Konunun Örneklerle Açıklanması
Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmayı örneklerle açıklayalım:
Örnek-1:
Haftalık çalışma süresi 45 saat olan bir işyerinde, bir haftada 48 saat çalışmış olan (A)’nın 45 saati aşan 3 saatlik çalışması fazla çalışmadır.
Örnek-2:
Bir dershanede öğretmen olarak çalışan (B) ile işveren arasında yapılan iş sözleşmesinde, haftalık çalışma süresi 35 saat olarak belirlenmiş ve bir haftada (B) toplam 38 saat çalışmış ise, 35 saati aşan 3 saatlik çalışma fazla sürelerle çalışma olarak kabul edilecektir.
Örnek-3:
(C), işyerinde çalışmaya başladığında haftada 35 saat çalışacağına dair iş sözleşmesi imzalamış ve bir hafta içerisinde 52 saat çalışmıştır. (C)’nin 35 saati aşan ve 45 saate kadar olan 10 saatlik çalışması fazla sürelerle çalışma ve 45 saati aşan 7 saatlik çalışması fazla çalışmadır.
Örnek-4:
İş sözleşmesinde haftada 42 saat çalışacağına dair hüküm bulunan (D), bir haftada 49 saat çalışmıştır. (D)’nin 42 saati aşan ve 45 saate kadar olan 3 saatlik çalışması fazla sürelerle çalışma ve 45 saati aşan 4 saatlik çalışması fazla çalışmadır.
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır.
Örnek-5:
Haftalık çalışma süresi 45 saat olan (A); bir hafta içerisinde 48 saat 40 dakika çalıştığında, fazla çalışılan 3 saat 40 dakikalık süre 4 saat olarak kabul edilecektir.
Örnek-6:
Haftalık çalışma süresi 38 saat olmak üzere işe başlayan (B); bir hafta içerisinde 40 saat 15 dakika çalıştığında, fazla sürelerle çalışma olan 2 saat 15 dakikalık süre 2,5 saat olarak kabul edilecektir.
2. FAZLA ÇALIŞMA VE FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA ÜCRETİ VE HESAPLANMASI
Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmaya ilişkin en önemli farklardan birisi ücretlerinin hesaplanması konusundadır.
Fazla çalışmanın her saati için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Fazla sürelerle çalışmalarda ise her bir saat için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesi şeklinde ödenir.
Görüldüğü üzere fazla çalışma ücreti, fazla sürelerle çalışma ücretinden yüksektir. Hesaplamayı örneklerle açıklayalım:
Örnek-1:
Haftalık çalışma süresi 45 saat ve saat ücreti 20.-TL. olan (A), bir haftada 48 saat çalışmıştır. (A)’nın fazla çalışma süresi 3 saattir.
(A)’nın; Fazla çalışma ücreti:
20 + (20 x %50) = 30.-TL.
Toplam fazla çalışma ücreti:
3 x 30 = 90.-TL.
Örnek-2: