Mert EKŞİ

1.GİRİŞ

4857 sayılı İş Kanunu 41. Maddesine istinaden haftalık çalışma süresi olan yasal 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma sayılmaktadır. Yapılan bu fazla çalışma karşılığı olarak ise işçiye saat başına düşen ücretinin %50 yükseltilmiş hali ayrıca fazla çalışma ücreti olarak ödenmelidir. Hal böyle iken günümüz şartlarında işyerlerinde fazla çalışma yapılma durumu artmış ancak buna karşılık işverenlerin işçilere daha fazla ücret ödenmemesi yolu aranmıştır. 4857 sayılı İş Kanunu 63. Maddesi ile 41. Maddesine istinaden yürürlüğe konulan “İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği”nin 5. Maddesinde fazla çalışmanın bir yılda 270 saatten fazla olamayacağı hüküm altına alınmıştır. Esasen bu hükmün amacının fazla çalışmanın istisnai bir durum olduğunu ve bu fazla çalışmanın da bir sınırının olması düşünülmüş ise de uygulamada bu 270 saate kadar yapılan fazla çalışmaların işçiye verilen ücretin içinde olduğu yönündeki sözleşme hükümleri zamanla yargı cephesinde de kabul görerek bir bakımdan işçiye ödenecek fazla çalışma ücretinin azalmasına neden olmuştur. Bu durum farklı sorunlara sebebiyet verse de tartışmalara yol kesecek şekilde bir uygulama birliği oluşturulmuş ve ücretin içinde sayılan fazla çalışma ücretinin nasıl hesaplanması gerektiğine yönelik kararlar ortaya koyulmuştur.

Bu çalışmamızda işçilerin ücretlerin içinde fazla çalışma/fazla sürelerle çalışma ücretlerinin de ödendiği kabulüne göre ayrıca yapılan fazla çalışmanın nasıl hesaplanacağı, mahsup sisteminin nasıl uygulanacağı, ücret ayrıştırmasının ne şekilde yapılacağı, işçinin ücretinin miktarının önemli olup olmadığı hususları son Yargıtay uygulamalarına göre ortaya konulacaktır.

2.FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİNİN ÜCRETİN İÇİNDE YER ALMASI DURUMU

2.1.Sözleşmesel Dayanak ve Şartlar

4857 sayılı İş Kanunu 41. Maddesine göre haftalık yasal çalışma süresi olan 45 saati aşan çalışmaların fazlası fazla çalışma sayılmaktadır ve saat başına düşen ücretin %50 yükseltilmiş hali ayrıca ödenmelidir. Esas durum bu olmakla birlikte uygulamada özellikle yüksek ücret alan işçilere zaman zaman yaptırılan fazla çalışmalar için ayrıca ücret verilmemesi için işverenler ile işçiler arasında bağıtlanan iş sözleşmelerine yapılan fazla çalışma ücretlerinin de ücretle beraber ödendiği yönünde hükümler konulması sonucu bu durum yaygın bir hal almıştır. Hukuksal zeminde konuyu irdelediğimizde ne 4857 sayılı İş Kanunu, ne bu Kanuna ilişkin Yönetmelikler, ne de diğer mevzuat fazla çalışma ücretinin ücretin içinde ödeneceğine yönelik bir hüküm içermemektedir. Esasen fazla çalışma ücreti ile temel ücretin bir bütün olarak düşünülmesi veya iç içe geçerek ödenmesi elma ile armutun birleştirilmesi demektir ancak önceleri yüksek meblağlı ücret alan işçiler için düşünülen bu yöntem zamanla en düşük ücret olan asgari ücret boyutuna kadar indirgenmiştir.

Fazla çalışma ücretinin ücret ile beraber ödenebileceği ancak işçi ve işverence bağıtlanan iş sözleşmesinde açık olarak belirtilmelidir. Normal şartlarda fazla çalışma ücretinin de ücretle beraber ödenebilmesinin de bir sınırı bulunmaktadır. 4857 sayılı İş Kanunu 63. Maddesi ile 41. Maddesine istinaden yürürlüğe konulan “İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği”nin 5. Maddesinde; “Fazla çalışma süresinin sınırı bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz” hüküm sonucu ücretle beraber ancak ve ancak en fazla bir yılda 270 saate kadar yapılan fazla çalışma süresinin ücretle beraber ödeneceği uygulamada kabul görmektedir.

Temel olan şey fazla çalışma ücretinin ücretin bir parçası olarak ödenebilmesinin de iş sözleşmesinde yer alması salt-tek başına yeterli değildir. Öyle ki iş sözleşmesinde;

-“Fazla çalışma ücreti ücretin bir parçasıdır, ücret ile beraber fazla çalışma ücreti ödenmiştir” veya “bir yılda 270 saate kadar yapılan fazla çalışmalar ücretle beraber ödenmiş olup ayrıca fazla çalışma ücreti ödenmez” şeklinde vb. sözleşmede hüküm bulunmalı,

-İş sözleşmesinde işçinin temel ücretinin belirlenmiş olması,

-İş sözleşmesinin işçi ve işverence imzalanmış olması,

-İşçinin fazla çalışmaya yönelik iş sözleşmesi veya ayrıca bir belge ile muvafakatinin olması,

-Ücret bordrolarında yapılan fazla çalışma ve ücretin ayrıca ayrıştırılmış olması,

-İşçinin ücretinin asgari ücretin üstünde ve en az yıllık 270 saatlik fazla çalışma ücretini karşılayabilecek olması, fazla çalışmanın ücretle beraber ödenmesinin şartları olarak sıralanabilmektedir.

Taraflarca fazla çalışma ücretinin işçinin ücretine dâhil olduğunun kararlaştırılması durumunda, bu düzenleme en fazla 270 saat için geçerli olacaktır.