Ertan AYDOĞAN

1. Giriş

İşveren ve yüklenici arasında yapılan sözleşmeye göre yüklenicinin gerçekleştirdiği imalat veya ihzarat karşılığı tahakkuk eden alacağa hakediş adı verilmektedir. Bir başka tanımlamaya göre hakediş, yüklenicinin yaptığı iş karşılığında elde ettiği kazanç olarak tanımlanabilir.

Bilindiği üzere yükleniciler yapacakları inşaatı belirli bir fiyat üzerinden gerçekleştirmektedir. İnşaat işleri uzun süre ve fazla para gerektirir. İnşaat bedeli olan paranın tamamının işin başında ya da bitiminde verilmesi çeşitli sakıncalar doğurur. Bu nedenle, ödemelerin inşaat süresince işler yapıldıkça belirli aralıklarla yapılması daha mantıklı ve güvenilir olmaktadır.

Bu makalede, yıllara sirayet eden inşaat ve onarım işinden elde edilen hakediş ödemelerinin finans kurumlarında (bankalar) değerlendirilmesi sonucu ortaya çıkan kur farkları, faiz ve repo gelirlerinin yıllara sâri inşaat işi ile ilişkilendirilip ilişkilendirilemeyeceği, yıllara sâri olarak değerlendirilmesi halinde bu gelirler üzerinden yapılan tevkifatın ne zaman mahsup edileceği, döviz cinsinden alınan avansların, dövizli cari hesapların geçici vergi dönemi itibariyle değerlenmesi sonucu oluşan kur farklarının ve fatura tarihi ile ödeme tarihi arasında oluşan kur farklarının ne zaman beyan edileceği hususlarında açıklamalar yapılacaktır.

2. Yıllara Sâri İnşaat İşlerinde Hakediş Ödemesi

Bilindiği üzere yıllara yaygın yapım ve onarım işleri hem bütçenin yıllık olma, hem de verginin yıllık olma ilkesi açısından yasalarla kural dışı işlemlere tabi tutulmuş bir süreçtir. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 42’nci maddesi “Birden fazla takvim yılına sirayet eden inşaat ve onarma işleri” başlığını taşımaktadır. Söz konusu maddeye göre, birden fazla takvim yılına sirayet eden inşaat (dekapaj işleri de inşaat işi sayılır) ve onarma işlerinde kar veya zarar işin bittiği yıl kati olarak tespit edilir ve tamamı o yılın geliri sayılarak, mezkûr yıl beyannamesinde gösterilir. Mükellefler bu madde kapsamına giren hallerde her inşaat ve onarım işinin hasılat ve giderlerini ayrı bir defterde veya tutmakta oldukları defterlerin ayrı sayfalarında göstermeye ve düzenleyecekleri beyannameleri işlerin ikmal edildiği takvim yılını takip eden yılın Mart ayının başından yirmi beşinci günü akşamına kadar vermeye mecburdurlar.

Bu kapsamda bir işin birden fazla takvim yılına sirayet eden inşaat ve onarma işi olması için aranacak şartlar şöyledir;

a) Bir yapım ve onarım işi olması,

b) Yapım ve onarım işinin taahhüt işi olması,

c) Yapım ve onarım işinin birden fazla yıla yaygın olması, koşullarının bir arada olması.

Diğer taraftan, bir yüklenici yapacağı inşaatı belirli bir fiyat üzerinden gerçekleştirmektedir. İnşaat işleri uzun süre ve fazla para gerektirir. İnşaat bedeli olan paranın tamamının işin başında ya da bitiminde verilmesi çeşitli sakıncalar doğurur. Bu nedenle, ödemelerin inşaat süresince işler yapıldıkça belirli aralıklarla yapılması daha mantıklı ve güvenilir olmaktadır. Yüklenicinin, yapmış olduğu işler karşılığı olarak aldığı paraya hakediş veya istihkak denir.

Yaklaşık maliyet çalışmalarının ardından ihalesi yapılmış ve en uygun teklifi veren istekliye ihale edilmiş yapım işi için hakediş süreçleri başlar. Öncelikle ihaleyi alan firma (yüklenici) ve ihaleyi yapan kurum (idare) arasında bu sürece konu olan iş için sözleşme imzalanır. Sözleşme içeriğinde tarafların bilgileri, işin adı, yeri, sözleşme türü, bedeli, başlama ve bitiş tarihleri, şartnameler, ceza uygulamaları, iş programı ve fiyat farkı gibi konular maddeler halinde belirtilir. Hakediş, sözleşme ve eklerinde aksine bir hüküm yoksa yer tesliminden itibaren ayda bir tanzim edilir.

3. Hakediş Ödemelerinin Finans Kurumlarında Değerlendirilmesi