Mustafa Hakan ALEMDAROĞLU

Vergi hukukunda yenileme fonu uygulamasına ilişkin yasal düzenlemeler 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 328 ve 329’uncu maddelerinde yer almaktadır. Bu maddeler ile amortismana tabi iktisadi kıymetlerin satışından veya doğal afetler nedeniyle zarara uğramaları halinde alınan sigorta tazminatlarından elde edilen karların bazı koşullar altında belirli bir süre vergilenmesinin ertelenmesine imkân sağlanmaktadır. Yenileme fonu işletmeler için vergi ertelemesi yöntemi olarak oluşturulan bir teşvik müessesesidir. Yenileme fonu uygulaması ve bazı özellikli konular makalenin konusunu teşkil etmektedir.

Yenileme Fonu Uygulaması

Yasal Mevzuat

Yenileme fonu uygulaması ile ilgili olarak 213 sayılı Vergi Usul Kanununun amortismana tabi malların satılması başlıklı 328’inci maddesinde "Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin satılması halinde alınan bedel ile bunların envanter defterinde kayıtlı değerleri arasındaki fark kar ve zarar hesabına geçirilir. İşletme hesabı esasında defter tutan mükelleflerle serbest meslek kazanç defteri tutan mükellefler bu farkı defterlerinde hasılat veya gider kaydederler.

Amortisman ayrılmış olanların değeri ayrılmış amortismanlar düşüldükten sonra kalan meblağdır.

Devir ve trampa satış hükmündedir.

Şu kadarki, satılan iktisadi kıymetlerin yenilenmesi, işin mahiyetine göre zaruri bulunur veya bu hususta işletmeyi idare edenlerce karar verilmiş ve teşebbüse geçilmiş olursa bu takdirde, satıştan tahassül eden kar, yenileme giderlerini karşılamak üzere, pasifte geçici bir hesapta azami üç yıl süre ile tutulabilir. Her ne sebeple olursa olsun bu süre içinde kullanılmamış olan karlar üçüncü yılın vergi matrahına eklenir. Üç yıldan önce işin terki, devri veya işletmenin tasfiyesi halinde bu karlar o yılın matrahına eklenir.

Yukarıda ki esaslar dahilinde yeni değerlerin iktisabında kullanılan kar, yeni değerler üzerinden bu kanun hükümlerine göre ayrılacak amortismanlara mahsup edilir. Bu mahsup tamamlandıktan sonra itfa edilmemiş olarak kalan değerlerin amortismanına devam olunur." hükmü yer almaktadır

Yine aynı kanunun Amortismana tabi malların sigorta tazminatı başlıklı 329. maddesinde "Yangın, deprem, sel, su basması gibi afetler yüzünden tamamen veya kısmen zıyaa, uğrayan amortismana tabi iktisadi kıymetler için alınan sigorta tazminatı bunların değerinden (Amortismanlı olanlarda ayrılmış olan amortisman çıktıktan sonra kalan değerden) fazla veya eksik olduğu takdirde farkı kar veya zarar hesabına geçirilir.

Şu kadar ki, alınan sigorta tazminatı ile zıyaa, uğrayan malların yenilenmesi işin mahiyetine göre zaruri bulunur veya bu hususta işletmeyi idare edenlerce karar verilmiş ve teşebbüse geçilmiş olursa bu takdirde tazminat fazlası, yenileme giderlerini karşılamak üzere, pasifte geçici bir hesapta azami üç yıl süre ile tutulabilir. Bu süre içinde kullanılmamış olan tazminat farkları kara ilave olunur.

Üç yıldan önce işin terki, devri veya işletmenin tasfiyesi halinde bu tazminat fazlası, o yılın matrahına eklenir.

Yukarıdaki esaslar dâhilinde yeni değerlerin iktisabında kullanılan tazminat fazlası, yeni değerler üzerinden bu Kanun hükümlerine göre ayrılacak amortismanlara mahsup edilir. Bu mahsup tamamlandıktan sonra itfa edilmemiş olarak kalan değerlerin amortismanına devam olunur." hükmü yer almaktadır.

Yenileme Fonu Uygulamasından Faydalanabilmek İçin Gereken Şartlar

Bilanço Esasına Göre Defter Tutulmalıdır

Söz konusu madde hükümlerinin lafzına bakıldığında yenileme fonu uygulamasında faydalanabilmek için bilanço esasında defter tutulması gerektiği belirtilmemiştir. Ancak her iki maddede de "yenileme giderlerini karşılamak üzere, pasifte geçici bir hesapta azami üç yıl süre ile tutulabilir.” hükmüne yer verilmiştir. 328. maddedeki satıştan tahassül eden kar ve 329. maddede ki sigorta tazminat fazlasının bilançonun pasifinde geçici bir hesapta izlenmesi sadece bilanço hesabına göre defter tutan mükellefler tarafından gerçekleştirilebileceğinden işletme hesabı esasına göre defter tutanlar, basit usule tabi kazanç tespiti yapanlar, serbest meslek kazanç defteri tutanlar ve zirai işletme hesabı esasına göre defter tutanlar yenileme fonu uygulamasından yararlanamayacaktır.

Nitekim konu ile ilgili olarak Sakarya Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından verilen 14.01. 2015 tarih ve 41931384-105[328-2014-3]-2 sayılı özelgede" Bu itibarla, serbest meslek erbaplarının ve işletme hesabı esasına göre defter tutan mükelleflerin yenileme fonu uygulamasından yararlanması mümkün bulunmamaktadır." şeklinde açıklamada bulunmuştur.

Ayrıca Danıştay 4. Dairesi’nin 6.4.1972 gün ve E.1971/5306, K.1972/2287 sayılı Kararı da bu doğrultudadır.

Uygulamadan Sadece Amortismana Tabi İktisadi Kıymetler İçin Faydalanılabilecektir