Kubilay TÜRKŞEN

I- GENEL AÇIKLAMA
Vergi Usul Kanununun (VUK) mükerrer 298. maddesinin (B) fıkrasına göre; yeniden değerleme oranı, yeniden değerleme yapılacak yılın Ekim ayında (Ekim ayı dahil) bir önceki yılın aynı dönemine göre Türkiye İstatistik Kurumunun Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksinde meydana gelen ortalama fiyat artış oranı olup, bu oranın Hazine ve Maliye Bakanlığınca Resmi Gazete ile ilan edilmesi gerekmektedir.
Bu hüküm uyarınca yeniden değerleme oranı 2024 yılı için % 43,93 (kırk üç virgül doksan üç) olarak tespit edilmiştir.(1)
Yeniden değerleme oranı mali sistemimizde enflasyonun etkilerini gidermek amacıyla 1983 yılından itibaren kullanılan bir araçtır. Söz konusu oran halen işletme aktifine kayıtlı amortismana tabi iktisadi kıymetlerin yeniden değerlenmesi, bazı endeksleme uygulamaları ile vergi kanunlarında yer alan had, tutar ve tarifelerin güncellenmesinde kullanılmaktadır.(2)
Vergi kanunlarında yer alan ve yeniden değerleme oranının kullanıldığı uygulamalar aşağıda açıklanmıştır.
2- YENİDEN DEĞERLEME ORANININ KULLANILDIĞI UYGULAMALAR
2.1- Yeniden Değerleme
VUK’un mükerrer 298/C maddesi uyarınca; tam mükellefiyete tabi ve bilanço esasına göre defter tutan gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri (Mükerer 298. maddenin A fıkrasının 9 numaralı bendi kapsamında enflasyon düzeltmesi yapanlar ile kayıtlarının Türk para birimi dışında başka bir para birimi ile tutmalarına izin verilenler hariç) mükerrer 298. maddenin A fıkrasında yer alan enflasyon düzeltmesi yapma şartlarının gerçekleşmediği hesap dönemlerinin sonu itibarıyla, bilançolarına dahil bulunan amortismana tabi iktisadi kıymetlerini ve bunlar üzerinden ayrılmış bulunan amortismanları maddede belirlenen esaslara göre yeniden değerleyebilirler.
2.2- Yatırımların Teşviki Kapsamında Yapılan Uygulamalar
Yeniden değerleme oranının yatırımların teşviki kapsamında kullanıldığı uygulamalar şöyledir.
- Yatırım indirimi müessesesi kaldırılmakla birlikte, gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin 24.04.2003 tarihinden önce yapılan müracaatlara istinaden düzenlenen yatırım teşvik belgeleri kapsamında, GVK’nın 4842 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılmadan önceki ek 1-6. maddeleri çerçevesinde başlanılmış yatırımları için, belge kapsamında indiremedikleri yatırım indirimi tutarlarını endekslemiş değerleri ile 2010 ve takip eden yıllarda elde ettikleri kazançlardan indirebilme imkanı devam etmektedir. Bu kapsamda ilgili yılda indirim konusu yapılamayan yatırım indirimi tutarları, yeniden değerleme oranı esas alınarak yapılacak endeksleme sonucunda bulunacak tutarlarıyla dikkate alınmaktadır.
- 6745 sayılı Kanunun 66. maddesi ile KVK’nın 32/A maddesinde yapılan değişiklikle yatırımın tamamlanması şartıyla, indirimli kurumlar vergisi uygulanmak suretiyle yararlanılan kısmı hariç olmak üzere kalan yatırıma katkı tutarının, yatırımın tamamlandığı hesap dönemini izleyen yıllarda yeniden değerleme oranında artırılarak dikkate alınması imkanı sağlanmıştır.
- 7529 sayılı Kanunun 11. maddesi ile VUK’un mükerrer 298. maddesinin (A) fıkrasına eklenen bent uyarınca; yapılmakta olan yatırımlar hesabında takip edilen tutarların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucunda oluşan ve bu hesabın alt hesabında izlenen düzeltme farkları, bilançonun pasifinde özel bir fon hesabında gösterilir ve dönem kazancının tespitinde dikkate alınmaz. Özel fon hesabında bulunan bu tutarlar, yatırımın tamamlanarak ilgili iktisadi kıymetin aktifleştirilmesi gereken dönem ile bu dönemi takip eden dört hesap dönemi içerisinde eşit taksitler halinde dönem kazancının tespitinde dikkate alınır. Bu kapsamda özel fon hesabında izlenen ve dönem kazancının tespitinde dikkate alınmayan tutarlar, her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak belirlenen yeniden değerleme oranında artırılır. Bu hesaplarda izlenen tutarlara ayrıca enflasyon düzeltmesi uygulanmaz.
3- YENİDEN DEĞERLEME ORANINA GÖRE GÜNCELLENEN HAD VE TUTARLAR
3.1- VUK’da Yer Alan Had ve Tutarlar
VUK’nun mükerrer 414. maddesinde bu Kanunda yer alan maktu hadler ile asgari ve azami miktarları belirtilmiş olan para ile ödenecek ceza miktarlarının, her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle uygulanacağı, bu şekilde hesaplanan maktu had ve miktarların yüzde 5’ini aşmayan kesirlerin dikkate alınmayacağı hükme bağlanarak, Cumhurbaşkanına bu suretle tespit edilen had ve miktarları yarısına kadar artırmaya veya indirmeye, nispi hadleri ise iki katına kadar artırmaya veya yarısına kadar indirmeye veya tekrar kanuni seviyesine getirme yetkisi verilmiştir.
Bu kapsamda VUK’nun 104, mükerrer 115, 177, 232, 252, 313, 343, 352 (Kanuna Bağlı Cetvel), 353 ve mükerrer 355. maddelerinde yer alan tutar ve hadler her sene yeniden değerleme oranı esas alınarak güncellenmektedir.
Söz konusu tutar ve hadler; ilanın nerede yapılacağına ilişkin tutarlar, tahakkuktan vazgeçme sınırı, bilanço esasına göre defter tutma hadleri, fatura kullanma mecburiyetini belirleyen had, VUK’un mükerrer 257. maddesi uyarınca alınacak teminat tutarları, doğrudan gider yazılabilecek demirbaş ve peştemallık tutarı, VUK’un 323. maddesinde yer alan şüpheli alacak tutarı, en az ceza haddi, usulsüzlük dereceleri ve cezaları, fatura ve benzeri evrak verilmemesi ve alınmaması ile diğer şekil ve usul hükümlerine uyulmamasına ilişkin ceza tutarları, bilgi vermekten çekinenler ile 107/A, mükerrer 242, 256, 257, mükerrer 257. madde ile GVK’nın 98/A maddesi hükmüne uymayanlar için belirlenen ceza tutarları ve izaha davet için belirlenen had olarak sayılabilir.
3.2- GVK Kapsamında Uygulamalar
3.2.1- Menkul Sermaye İratlarında İndirim Oranı Uygulaması
4369 Sayılı Kanunla GVK’nın 76. maddesinde yapılan düzenleme ile getirilen indirim oranı, GVK’nın 75. maddesinin 2. fıkrasının 5, 6, 7, 12 ve 14 numaralı bentlerinde yer alan menkul sermaye iratlarına uygulanıyor ve bu hesaplama ile bulunacak irat tutarı, beyan sırasında indirim olarak dikkate alınıyordu. Bu uygulama 5281 sayılı Kanunla 1.1.2006 tarihinden itibaren yürürlüğe girmek üzere kaldırılmakla beraber; 31.12.2005 tarihi itibarıyla yürürlükte olduğu için 1.1.2006 tarihinden önce ihraç edilmiş olan her nevi tahviller için hala uygulanması söz konusudur. Zira bu gelirler GVK’nın geçici 67. maddesinin kapsamı dışında olup, 31.12.2005 tarihi itibarıyla geçerli olan hükümlere göre vergilendirilmektedir. İndirim oranı; VUK’a göre o yıl için tespit edilmiş olan yeniden değerleme oranının, aynı dönemde Devlet tahvili ve Hazine bonosu ihalelerinde oluşan bileşik ortalama faiz oranına bölünmesi suretiyle tespit edildiği için yeniden değerleme oranı indirim oranı uygulamasında da fonksiyonelliğini korumaktadır.
3.2.2- GVK’nın Mükerrer 123. Maddesi Uyarınca Güncellenen Tutarlar
GVK’nın mükerrer 123. maddesinin ikinci fıkrasına göre; bu Kanunun (9/10, 19, 21, 23/8, 23/10, 31, 40/1, 40/7, 47, 48, 68, mükerrer 80, 82 ve 86 maddeleri ile 89. maddesinin birinci fıkrasının (15) numaralı bendinde yer alan maktu had ve tutarlar, her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak VUK hükümlerine göre belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle uygulanır. Bu şekilde hesaplanan maktu had ve tutarların % 5’ini aşmayan kesirler dikkate alınmaz. Cumhurbaşkanı, bu surette tespit edilen had ve tutarları % 50’sine kadar artırmaya veya indirmeye yetkilidir. Bu Kanunun 103. maddesinde yer alan vergi tarifesinin gelir dilim tutarları hakkında, bu maddenin (2) numaralı fıkrası uygulanır.
Söz konusu madde uyarınca her yıl yeniden belirlenen had ve tutarlar şöyledir.
- Evlerde imal ettikleri malları internet ve benzeri elektronik ortamlar üzerinden satanların esnaf muaflığından yararlanabilmeleri için öngörülen hasılat sınırı (GVK Md. 9/10),
- Konut olarak kiraya verilen gayrimenkullerden elde edilen iratlara uygulanan istisna tutarı (GVK Md.21),
- İşverenlerce, işyerinde veya müştemilatında yemek verilmeyen durumlarda hizmet erbabına dışarıda yemek verme hizmeti sağlayan mükelleflere ödenen veya hizmet erbabına nakten ödenen gelir vergisinden istisna yemek bedeli tutarı (GVK Md. 23/8),
- İşverenlerce hizmet erbabının işyerine gidip gelmesi için sağlanan menfaatlere ilişkin istisna tutarı (GVK Md.23/10),
- Engellilik indiriminde uygulanan tutarlar (GVK Md.31),
- Kiralama yoluyla edinilen binek otomobillerinin her birine ilişkin gider yazılabilecek aylık kira bedeli ile gider olarak indirim konusu yapılabilecek özel tüketim vergisi ve katma değer vergisinin toplam tutarı (GVK Md. 40/1),
- Binek otomobillerinin amortisman olarak indirim konusu yapılabilecek tutarı (GVK Md. 40/7),
- Basit usule tabi olmanın genel şartlarından işyeri kira bedeli ölçüsü ile basit usule tabi olmanın özel şartlarına ilişkin tutarlar (GVK Md. 47/2, 48),
- Serbest meslek erbabının binek otomobillerinin amortisman olarak indirim konusu yapılabilecek tutarı ile kiralama yoluyla edinilen binek otomobillerinin her birine ilişkin aylık kira bedeli (GVK Md. 68),
- GVK’nın mükerrer 80. maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan değer artışı kazançlarına ilişkin istisna tutarı, 82. maddesinin ikinci fıkrasında yer alan arızi kazançlara ilişkin istisna tutarı ve 86. maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinin (d) alt bendinde yer alan tevkifata ve istisnaya konu olmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratlarına ilişkin beyanname verme sınırı,
- GVK’nın 103. maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinde bulunan gelir dilimi tutarları (GVK Mük. Md. 123/3),
- Ayrıca GVK’nın mükerrer 121. maddesinde yer alan vergiye uyumlu mükelleflere vergi indirimi uygulamasında yararlanabilecek indirim miktarı tutar olarak sınırlandırılmıştır. Söz konusu sınır, her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle uygulanmaktadır.
3.3-KVK Kapsamında Uygulama