Kubilay TÜRKŞEN

1-GENEL AÇIKLAMA
Kurumlar Vergisi Kanununun (KVK) 5. maddesinin birinci fıkrasının (e) bendi ile kurumların, en az iki tam yıl süreyle aktiflerinde yer alan iştirak hisseleri ile aynı süreyle sahip oldukları kurucu senetleri, intifa senetleri, rüçhan hakları ve girişim sermayesi yatırım fonları katılma paylarının satışından doğan kazançların %75’lik kısmı ile aynı süreyle aktiflerinde yer alan taşınmazların satışından doğan kazançların %50’lik kısmı vergiden istisna edilmişti.(1) (Yazıda iştirak hisseleri, kurucu senetleri, intifa senetleri, rüçhan hakları ve girişim sermayesi yatırım fonları katılma paylarının tamamı kısaca iştirak hissesi olarak anılacaktır.)
Diğer taraftan KDVK’nın 17. maddesinin (4) numaralı fıkrasının (r) bendine göre kurumların aktifinde en az iki tam yıl süreyle bulunan iştirak hisseleri ile taşınmazların satışı suretiyle gerçekleşen devir ve teslimler de katma değer vergisinden istisna bulunuyordu.
7456 sayılı Kanunun 19 ve 22. maddeleriyle kurumların aktifinde en az iki tam yıl süreyle bulunan taşınmaz satışlarında uygulanan kurumlar ve katma değer vergisi istisnaları kaldırılmıştır. Bu durum 15.07.2023 tarihinden itibaren elde edilecek taşınmazlar için söz konusu olup, 7456 sayılı Kanunun geçici 16 ve 43. maddeleri uyarınca bu tarih itibariyle kurum aktifinde bulunan taşınmazların satışında istisna uygulaması devam edecektir. Ancak istisna oranı % 50 yerine % 25 olarak uygulanacaktır.(2)
7456 sayılı Kanunla iştirak hisseleri satışında uygulanan kurumlar ve katma değer vergisi istisnalarında herhangi bir değişiklik yapılmamıştır.
Bununla birlikte 9160 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile iştirak hisseleri satış kazancında uygulanan kurumlar vergisi istisnasında oran % 75’den % 50’ye düşürülmüş ve değişiklik Kararın yayım tarihi olan 27.11.2024 tarihinde yürürlüğe girmiştir.(3) İştirak hisselerinin devrinde uygulanan KDV istisnası ile ilgili yasal düzenlemelerde ise herhangi bir değişiklik yapılmamıştır.
Yazıda iştirak hisseleri satış kazancı istisnası uygulamasında son durum ele alınmıştır.
2- İŞTİRAK HİSSELERİ SATIŞ KAZANCI İSTİSNASINDAN YARARLANACAK KIYMETLER
İstisna kurumların, en az iki tam yıl süreyle aktiflerinde yer alan iştirak hisseleri ile aynı süreyle sahip oldukları kurucu senetleri, intifa senetleri, rüçhan hakları ve girişim sermayesi yatırım fonları katılma paylarının satışından elde edilen kazançlara uygulanmaktadır.
İştirak hisseleri, menkul değerler portföyüne dahil hisse senetleri ile ortaklık paylarını ifade etmektedir. Bunlar; anonim şirketlerin hisse senetleri, limited şirketlere ait iştirak payları, eshamlı komandit şirketlerin komanditer ortaklarına ait ortaklık payları, iş ortaklıkları ile adi ortaklıklara ait ortaklık payları olarak belirlenmiş olup, Sermaye Piyasası Kanununa göre kurulan yatırım fonları katılma belgeleri iştirak hisseleri kapsamına dahil edilmemiştir.
İntifa senetleri, anonim ortaklıkların çıkarabilecekleri kıymetli evrak niteliğini haiz senetlerdir. İntifa senetleri bir ortaklık hakkını temsil etmezler. İntifa senetleri sahiplerine, sadece kara ve tasfiye bakiyesine katılma ile sermaye artırımında yeni pay almada rüçhan hakkı sağlar.
Anonim ortaklıklarda ana sözleşmeye hüküm konulmak suretiyle kurucular lehine özel çıkarlar tanınması mümkündür. Bu çıkarlar kurucuların kendilerine tanınabileceği gibi, intifa senetlerine de bağlanabilir. Bu senetler uygulamada “kurucu” senetleri olarak adlandırılmaktadır.
Rüçhan hakkı ise, bir sermaye şirketinin sermaye artırımında çıkarttığı hisse senetlerinin öncelikle alımını sağlayan haktır. Rüçhan hakkı, bu hakkı doğuran hisse senedinden bağımsız olarak satılabilir. Anonim şirketler ile eshamlı komandit şirketlerin sermaye artırımına gitmeleri durumunda, bu şirketlerin hisse senetlerini aktifinde bulunduran kurumlar, bedelli veya bedelsiz olarak yapılan bu sermaye artırımına katılabilecekleri gibi yeni hisse senedi rüçhan hakkı kuponlarını (öncelikli alım hakkı) başkalarına da satabilmektedirler. Söz konusu rüçhan haklarının satışından elde edilen kazançlarda istisnadan yararlanabilecektir.
Girişim sermayesi yatırım fonları, nitelikli yatırımcılardan katılma payı karşılığında toplanan para ya da iştirak paylarıyla, pay sahipleri hesabına, inançlı mülkiyet esaslarına göre, girişim sermayesi yatırımlarından oluşan portföyü işletmek amacıyla kurulan ve tüzel kişiliği bulunmayan mal varlıklarıdır. Sermaye Piyasası Kurulundan izin alarak faaliyette bulunan girişim sermayesi fonlarının katılma paylarının satışından elde edilecek kazançlar da istisnadan yararlanabilmektedir.
3-YENİ ORAN HANGİ SATIŞLARA UYGULANACAKTIR?
İştirak hisseleri satış kazancı istisna oranını değiştiren 9160 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı, 27.11.2024 tarihinde yürürlüğe girdiği için, bu tarihten itibaren gerçekleşen satışlarda yeni oran olan % 50’nin uygulanması, bu tarihten önce yapılan satışlardan doğan kazançlarda ise eski oran olan % 75’in esas alınması gerekmektedir.
İstisnadan yararlanabilmek için iştirak hisselerinin satışından elde edilecek kazancın istisnadan yararlanan kısmının, pasifte özel bir fon hesabına alınması ve satışın yapıldığı yılı izleyen beşinci yılın sonuna kadar bu hesapta tutulması gerekmektedir. Bu çerçevede, fon hesabına alınma işleminin, satışın yapıldığı yılı izleyen hesap döneminin başından itibaren kazancın beyan edildiği döneme ait kurumlar vergisi beyannamesinin verildiği tarihe kadar yapılması gerekmektedir. Oran değişikliği tarihi itibarıyla henüz 2024 yılı hesap dönemi kapanmadığı için 27.11.2024 tarihinden önce yapılan satışlardan doğan kazançlara da yüzde 50 oranının uygulanması gerektiği düşünülebilir. Ancak yıl kapandıktan sonra yapılması gereken “fona alma” gibi şartlar satış tarihi itibariyle dikkate alınamayacağından, satış tarihi itibarıyla diğer şartlar sağlanmışsa istisnadan satışın yapıldığı geçici vergi döneminden itibaren yararlanılabilmektedir.
Daha önce KVK değiştiğinde 5520 sayılı KVK’nın bütün maddeleri 1.1.2006 tarihinde yürürlüğe girmemiş, maddelerin yürürlük tarihine göre, eski 5422 sayılı KVK’nın hükümlerinin uygulanacağı dönemlerin belirlenmesi gerekmiştir. Buna göre, taşınmaz ve iştirak hisseleri satış kazancı istisnasında, 21.6.2006 tarihine kadar eski 5422 sayılı KVK geçerliliğini korumuştur. Bu nedenle 21.6.2006 tarihinden önce gerçekleşen taşınmazlar ve iştirak hisseleri satışında, satıştan elde edilen kazancın tamamı, eski Kanunda yer alan şartlar dahilinde istisnadan yararlandırılmıştır. Yeni 5520 sayılı KVK’nın yayım tarihi olan 21.6.2006 tarihinden sonra gerçekleşen taşınmaz ve iştirak hisseleri satışlarından doğan kazançlara ise yeni Kanun hükümleri uygulanmıştır.
Keza 7061 sayılı Kanunun 89. maddesi ile KVK’nın 5/1-e maddesinde yapılan değişiklikle taşınmaz satış kazançlarında istisna oranı yüzde 75’den yüzde 50’ye düşürüldüğünde de yeni oranın hangi satışlara uygulanacağı konusunda tereddüt oluşmuştu.(4) Hazine ve Maliye Bakanlığı 14 Seri No.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği ile 1 Seri No’lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliğine eklenen paragrafta yaptığı açıklamada değişikliğin yürürlüğe girdiği 5.12.2017 tarihinden itibaren yapılan taşınmaz satışlarından elde edilen kazançların yüzde 50’lik kısmına istisna uygulanacağını, bu tarihten önce yapılan taşınmaz satışlarından elde edilen kazançların ise yüzde 75’lik kısmının istisna olacağını açıklamıştır.(5)
7456 sayılı Kanunla kurumların taşınmaz satışlarından elde ettikleri kazançlarının kurumlar vergisinden istisna edilmesine yönelik uygulamaya son verilmekle birlikte, 15.7.2023 tarihinden önce kurumların aktifinde yer alan taşınmazlar için taşınmaz satış kazancı istisnasına yönelik hükümlerin uygulanmaya devam edileceği ancak istisna oranının %25 olacağı hükme bağlanmıştı. Bu düzenlemeye ilişkin açıklamada da 15.7.2023 tarihinden önce kurumların aktiflerinde yer alan taşınmazların bu tarihten sonraki satışlarından elde edilen kazançlar için % 25 oranının uygulanacağı açıklanmış, bir başka ifade ile istisna oranı yönünden satış tarihi esas alınmıştır.
Daha önce yapılan değişikliklerde satış tarihine itibar edilmesi, 9160 sayılı Cumhurbaşkanı Kararının yürürlük tarihi olan 27.11.2024’den itibaren gerçekleşen satışlarda yeni oran olan % 50’nin, bu tarihten önce yapılan iştirak hissesi satışlarından doğan kazançlarda ise eski oran olan % 75’in esas alınması gerektiğini göstermektedir.
4- İŞTİRAK HİSSESİ SATIŞ KAZANCI İSTİSNASI ASGARİ KURUMLAR VERGİSİ MATRAHINA DAHİL EDİLMİŞTİR