Orhan KOTAN

Giriş

Tüm dünya ile birlikte ülkemizi de etkisi altına alan Covid–19 virüsünün neden olduğu salgın hastalığın olumsuz etkilerinin önlenmesi amacı ile hazırlanarak 17.04.2020 tarihli 31102 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 7244 sayılı “Yeni Koronavirüs (Covid-19) Salgınının Ekonomik ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile geçici istihdam güvencesi adı altında bir takım düzenlemelere yer verilmiştir. Kanun’un genel gerekçesi uyarınca ücretsiz izin ile her türlü iş sözleşmesinin, ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık halleri dışında, üç ay süreyle işveren tarafından feshedilememesi amaçlanmıştır.

Bu yazımızda, ücretsiz izin ve iş sözleşmesinin feshinin yasaklanması ile ilgili bilinmeyenleri açıklamaya çalışacağım.

Ücretsiz izin nedir?

Ücretsiz izin uygulaması sadece, 4857 sayılı İş Kanunun 74. Maddesinde, istekleri üzerine, kadın çalışan analık izninin bitiminden itibaren ve 3 yaşından küçük bir çocuğu evlat edinen eşlerden biri 6 ay süreyle ücretsiz izin kullanabilir hükmü ile yine aynı kanunun 56. Maddesinde, yıllık iznini işyerinin bulunduğu mahal dışında kullanacağını belgeleyen çalışana 4 güne kadar ücretsiz yol izni verilir hükümleri yer almaktadır.

Uygulamada iş sözleşmesinin tarafları olan işçi ve işveren karşılıklı bir anlaşma ile iş sözleşmesini askıya alarak ücretsiz izin uygulamasını pratikte yaptıkları gözlemlenmiştir.. Ücretsiz izin süresince işçiye ücret ödenmez ve işçi adına sigorta primi de beyan ve tahakkuk edilmez.

Ancak, 31102 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 7244 sayılı Kanun kapsamında, maddenin yürürlüğe girdiği 17.04.2020 tarihinden itibaren işverenin işçiyi üç aylık süreyi aşmamak üzere ücretsiz izne ayırabileceği kanunen düzenlenmiştir.

Bu süre (17.04.2020-17.07.2020 tarihleri arasında) içinde iş sözleşmesi feshedilmeyen ve kısa çalışma ödeneğinden faydalanamayan işçilere İŞKUR tarafından günlük brüt 39,24 TL. kadar Nakdi Ücret Desteği verileceği belirtilmiştir. Bunun işçin işverenin sistem üzerinden işçiler adına takip eden ayın 3’üne kadar başvurması gerekmektedir.

Eski düzenlemeye göre; ücretsiz izin için işçinin rızası aranmakta iken, artık yeni düzenlemede işçinin rızası aranmayacaktır.

Kanun Geçici İstihdam Güvencesini ne şekilde düzenlemiştir?

Geçici istihdam güvencesinin sağlanması amacı ile 7244 sayılı Kanun’un 9. Maddesi ile 4857 sayılı İş Kanunu’na Geçici 10. Madde eklenerek geçici bir istihdam güvencesi sağlanması amaçlamıştır. Bu madde uyarınca; İş Kanunu kapsamında olan veya olmayan her türlü işçinin iş sözleşmesi, 17.04.2020 tarihinden itibaren 3 ay süreyle 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25 inci maddesinin birinci fıkrasının iki (II) numaralı bendinde ve diğer kanunların ilgili hükümlerinde yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler dışında işveren tarafından feshedilemeyecektir.

Fesih yasağı uygulanan dönemde işverenin işçiyi kısmen veya tamamen, tek taraflı olarak ücretsiz izine çıkarabileceği düzenlenmiştir.

Bu madde kapsamında ücretsiz izne ayrılmak, işçiye haklı sebebe dayanarak sözleşmeyi fesih hakkı vermeyecektir.

Üç ay olarak belirlenmiş fesih yasağı süresi Cumhurbaşkanı tarafından altı aya kadar uzatılabilecektir.

“Kanun’un kapsamında olan veya olmayan her türlü işçinin iş sözleşmesi” ne anlama gelmektedir?

Geçici istihdam güvencesini düzenleyen “Geçici Madde 10” uyarınca, 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında olan veya olmayan her türlü işçinin iş veya hizmet sözleşmesinin maddede belirtilen sebepler haricinde feshedilemeyeceği belirtilmiştir. Yani sadece 4857 sayılı İş Kanunu kapsamındaki iş sözleşmeleri değil, 5953 sayılı Basın İş Kanunu ve 854 sayılı Deniz İş Kanunu kapsamında yapılan iş sözleşmeleri ile 6098 sayılı Borçlar Kanunu kapsamında yapılan hizmet akitleri de Kanun kapsamındadır.

4857 sayılı İş Kanunu’nun kapsamı dışında olan aşağıdaki işler de Kanun’un bu maddesi kapsamında geçici istihdam güvencesine tabidir; Deniz taşıma işleri, Hava taşıma işleri, 50 ve 50’nin altında işçi çalıştıran tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerleri, Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri, Bir ailenin üyeleri ve üçüncü dereceye kadar (üçüncü derece dahil) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işler, Ev hizmetleri, Çıraklar, Sporcular, Rehabilite edilenler, Esnaf ve sanatkarlar.

Dolayısıyla yukarıda sayılanlarda dahil olmak üzere, Kanun uyarınca İş Kanunu kapsamında olan veya olmayan her türlü işçinin iş veya hizmet sözleşmesinin üç ay süre ile feshi yasaklanmıştır.

Ücretsiz izin kullandırılma şartları nelerdir?

Kanun kapsamında, maddenin yürürlüğe girdiği 17.04.2020 tarihinden itibaren işverenin işçiyi üç aylık süreyi aşmamak üzere ücretsiz izne ayırabileceği düzenlenmiştir. Belirtmek gerekir ki Cumhurbaşkanı üç aylık bu süreyi altı aya çıkartmaya yetkilidir.

Normal şartlarda ücretsiz iznin işverenin tek taraflı talebi ile kullandırılması mümkün değildir. İşverenin işçiyi rızası hilafına ücretsiz izine göndermesi iş sözleşmesinin işveren tarafından feshi olarak yorumlanmaktadır. Ancak görüldüğü üzere Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay süreyle işverenin, işçiden onay almak zorunda kalmaksızın, kısmen veya tamamen ücretsiz izin uygulaması yapabileceği hususu düzenlenmiştir.

Ücretsiz izine ayrılması sebebi ile işçinin “iş sözleşmesini feshetmesi mümkün müdür?

Kanun ücretsiz izine ayırılan işçinin, bu süre zarfında haklı sebebe dayanarak iş sözleşmesini feshedemeyeceğini düzenlemiştir.

Ancak, aşağıda açıkladığımız üzere, işveren 4857 sayılı Kanunun 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan sebepler nedeniyle işçinin iş sözleşmesini feshedebilir.

İşverenin fesih yasağına aykırı olarak işçinin iş sözleşmesini feshetmesinin sonuçları nelerdir?