Alaattin DEMİR

1. GİRİŞ

Vergi, devletin kamusal hizmetlerini idame ettirmek amacıyla egemenlik gücünü kullanarak ekonomik birimlerden cebren ve karşılıksız olarak aldığı ekonomik değerlerdir. Bu bağlamda vergi alacaklısı olarak devlet hizmetten yararlananlara daha fazla kamu hizmeti sunabilmek için Anayasa ve kanunların öngördüğü ölçüde, toplayacağı vergi miktarını maksimize etmeye çalışırken; vergi borçlusu olarak vergi mükellefleri ve sorumluları ise daha az vergi vererek harcanabilir gelirlerini maksimize etmek isteyeceklerdir. Taraflar arasında çatışan bu iki çıkar kimi zaman vergi uyuşmazlıklarına sebep olabilmektedir. Vergi borçluları da bu uyuşmazlıkları ortadan kaldırmak amacıyla çeşitli çözüm yollarına başvurmaktadır. Vergi uyuşmazlıklarının çözümlenmesinde iki ana yöntem mevcuttur. Bunlar idari çözüm yolu ve yargısal çözüm yoludur.

Vergi idaresi ile mükellefler arasında vergi uygulamalarından kaynaklanan çeşitli ihtilaflar meydana gelmektedir. Vergi uyuşmazlıklarının en çok görüldüğü durumlar vergi incelemeleri sonucunda bulunan matrah veya matrah farkları konusundaki uyuşmazlıklardır. Zaten tüm vergi uyuşmazlıklarının vergi yargı organlarına intikal ettirilmesi durumunda en mükemmel yargı sistemi bile aksamaya başlayacaktır. Etkin bir vergi yargı sisteminin oluşabilmesi için vergi yargı organları ve görevlilerin bağımsız olması, vergi yargı sisteminin hızlı çalışmasının yanı sıra idari çözüm yolunun geliştirilmesi ve vergilemenin diğer unsurlarında etkinliğin sağlanmış olması da gerekmektedir. İdarenin mükellefle kuracağı iyi bir diyalog sonucunda uyuşmazlıkları karşılıklı anlaşma yolu ile kısa sürede ve az masrafla sonuçlandırması demek olan vergi uyuşmazlıklarının idari aşamada çözüm yollarının başlıcaları uzlaşma, cezalarda indirim, düzeltme ve pişmanlık ve ıslahdır.

2. VERGİ UYUŞMAZLIKLARININ YARGI YOLUYLA ÇÖZÜMÜ

İdarenin yaptığı işlemlerin yargı denetimine tabi olması, hukuk devletinin temel ilkelerindendir. Bu nedenle, vergi idaresinin vergilendirme ile ilgili olarak yaptığı işlemler yargı denetimine tabidir. Anayasa’nın 125. Maddesine göre, idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır.

Vergi uyuşmazlıklarında, “uzlaşma” ve “düzeltme” gibi idari çözüm yolları bulunmakla birlikte, en adil çözüm yeri hiç kuşkusuz bağımsız yargı organlarıdır. Yargı organlarının görevi, sadece önlerine gelen uyuşmazlıkları çözmekten ibaret değildir. Yargı organlarının uyuşmazlıkları çözüme bağlamak yanında, uyuşmazlık konusu olaylara uygulanacak mevzuatı yorumlayarak içtihat oluşturmak gibi görevleri de vardır. İçtihatlar, mevzuatın uygulanmasında ilgililere ışık tutarak önemli kolaylık sağlar.

Vergi uyuşmazlıklarının yargı organlarında çözüme ilişkin usul ve esaslar 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda düzenlenmiştir. Bu kanun, Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve vergi mahkemelerinin görevine giren uyuşmazlıkların çözümüne ilişkin usulleri düzenlemektedir. Bu nedenle, vergilendirmeye ilişkin işlemler ile diğer idari işlemlerin yargılanmasında aynı usul işlemleri geçerlidir.

Ülkemizde 1982 yılında oluşturulan bugünkü vergi yargı sisteminde görev yapan yargı organları; Danıştay, Bölge İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemeleridir (Demir,2018).

2.1 Görevli Mahkemeler

2.1.1 Danıştay

Danıştay; yüksek idare mahkemesi, danışma ve inceleme organıdır. Danıştay’ın hem ilk derece mahkemesi hem de temyiz mercii olarak görevleri vardır. Danıştay da toplam 10 adet daire vardır. Bunların dokuzu dava dairesi, biri de idari dairedir. Toplantı ve görüşme yeter sayısı idari dava daireleri kurulu için 15, vergi dava daireleri kurulu için 11’dir. Danıştay’ın bünyesinde ayrıca Danıştay Genel Kurulu, İdari Dava Daireleri Genel Kurulu, Başkanlar Kurulu, Başkanlık Kurulu, İdari İşler Kurulu, İçtihadı Birleştirme Kurulu, Yüksek Disiplin Kurulu vardır (Danıştay, 2021).

Danıştay’ın esas görevi, Danıştay dava dairelerinin nihai kararları ile bölge idare mahkemelerinin temyiz yolu açık olan kararlarına ilişkin temyiz başvurusunu karara bağlamaktır. Danıştay İçtihadı Birleştirme Kurulunun görevi ise, içtihatların birleştirilmesine veya daha önce alınmış olan içtihadı birleştirme kararının değiştirilmesine karar vermektir (Danıştay, 2021).

Temyiz makamı Danıştay’dır. Vergi yargılamasında, bölge idare mahkemelerinin istinaf başvurusu üzerine verdikleri kararlar 30 gün içinde Danıştay’da temyiz edilebilir (İYUK, : madde 46). Ancak konusu 192.000 TL’yi aşmayan vergi davaları için temyiz başvurusu yapılamaz. Belirtilen miktara kadar bölge idare mahkemesinin verdiği karar kesindir. Temyiz yoluna başvurulmuş olması, kararların yürütülmesini durdurmaz (İYUK, : madde 52). Ancak bu kararların teminat karşılığında yürütülmesinin durdurulmasına karar verilebilir. Danıştay’da görülen davalarda duruşma zorunluluğu yoktur. Ancak, Danıştay kendiliğinden ya da tarafların isteği üzerine duruşma yapılmasına karar verilebilir. Tarafların duruşma isteğinin Danıştay tarafından uygun bulunmaması halinde temyiz davasında duruşma yapılmaz.

Temyiz incelemesi durumunda Danıştay aşağıdaki gibi kararlar verebilir:

-Onama,

-Bozma,

-Kararın gerekçesini değiştirerek onama,

-Kararı düzelterek onama,

-Kısmen bozma kısmen onama