Cansu ÇEVİK ÜNLÜ

GİRİŞ
İşletmeler ülke ekonomilerinin küreselleşmesi, uluslararası ticaretlerde engellerin kalkması sonucunda farklı ülkelerde çeşitli ticari faaliyetler göstermektedir. Muhasebe açısında ortaya çıkan temel sorun yabancı paralı işlemlerin raporlanması ve yurtdışında işletmeye sahip olan işletmelerin finansal tablolarını düzenlemesi olarak karşımıza çıkmaktadır.
Uluslararası muhasebe standartları bu hususta finansal tablo kullanıcılarına yol gösterebilmek için “TMS 21 Kur Değişiminin Etkileri” Standardı (Standart)’nı yayımlamıştır. Ülkemizde ise söz konusu standart 01/01/2005 tarihinden sonra başlayan hesap dönemlerinde uygulanmak üzere Kurul Kararı olarak 15/01/2019 tarihli ve 30656 sayılı Resmi Gazete’de (Mükerrer) yeniden yayımlanmıştır.
Bu çalışmada standardın amacı, kapsamı, standartta yer alan tanımlar ile yabancı para işlemlerinin geçerli para biriminde raporlanmasına ilişkin açıklamalara yer verilecektir.

STANDARDIN AMACI
Bir işletme; yabancı para birimlerinde işlemler yapmak ya da yurtdışında işletmeye sahip olmak suretiyle yabancı faaliyetlerde bulunabilir. Ayrıca, bir işletme finansal tablolarını bir yabancı para biriminde sunabilir. Bu Standardın amacı, yabancı para işlemlerin ve yurtdışındaki işletmelerin finansal tablolara nasıl dahil edileceğini ve finansal tablolarda kullanılan para birimine nasıl çevrileceğini düzenlemektir.
Standart kapsamında tanımlanmış bu amaçtan yola çıkarak denilebilir ki; TMS 21 Kur Değişiminin Etkileri Standardı’nın en temel amacı, yabancı paraya dayalı olan veya yabancı ülke sınırları içerisinde gerçekleştirilen faaliyetlerden dolayı ortaya çıkan işlemlerin ne şekilde muhasebeleştirileceğinin açıklanması ve şirket finansal tablolarının raporlama para birimine hangi yöntemler ile çevrileceğinin belirlenmesidir (Mirza ve Holt, 2011: 195).

STANDARDIN KAPSAMI
Bu Standart aşağıdaki durumlarda uygulanır:
(a) TFRS 9 Finansal Araçlar’ın kapsamına giren türev işlemler ve bakiyeler hariç olmak üzere, yabancı para işlemlerinin ve bakiyelerin muhasebeleştirilmesinde,
(b) İşletmenin finansal tablolarına konsolidasyon ya da özkaynak yöntemi uygulanarak dâhil edilen yurtdışındaki işletmelerin faaliyet sonuçlarının ve finansal durumunun raporlama para birimine çevrilmesinde ve
(c) İşletmenin faaliyet sonuçlarının ve finansal durumunun finansal tablolarda kullanılan para birimine çevrilmesinde.

STANDARTTA YER ALAN KAVRAMLAR
Standartta yer alan bazı önemli kavramlar şu şekildedir:
Kapanış kuru: Raporlama dönemi sonunda geçerli kurdur.
Yurtdışındaki işletme: Raporlayan işletmenin, kendisininkinden farklı bir ülke ya da para biriminde faaliyette bulunan, bir bağlı ortaklığı, iştiraki, müşterek anlaşması ya da şubesidir.
Geçerli para birimi: İşletmenin faaliyet gösterdiği temel ekonomik çevrenin para birimidir.
Parasal kalemler: Elde tutulan para ile sabit veya belirlenebilir bir tutarda para olarak alınacak veya ödenecek varlık ve borçlardır.
Yurtdışındaki işletmede bulunan net yatırım: Yurtdışındaki işletmenin net aktiflerinde raporlayan işletmenin payıdır.
Finansal tablolarda kullanılan para birimi: Finansal tabloların sunulduğu para birimidir.
Geçerli (spot) kur: Hemen teslim halindeki geçerli olan döviz kurudur.
4.1. Geçerli Para Birimi
Geçerli para birimi, işletmenin faaliyet gösterdiği temel ekonomik çevrenin para birimidir. Bir işletmenin faaliyette bulunduğu temel ekonomik çevre, genel olarak nakit yarattığı ve harcadığı çevredir. Geçerli para biriminin tespitinde işletmenin mal ve hizmet satışlarını gerçekleştirdiği ve ödemelerde bulunduğu para birimi dikkate alınır. Bunların yanı sıra işletmenin finansman ve işletme faaliyetlerini gerçekleştirdiği para birimi de geçerli para biriminin belirlenmesinde dikkate alınan faktörlerden birisidir. (Özerhan ve Yanık, 2015: 722).
Geçerli para biriminin tespit edilmesinde dikkate alınacak temel hususlar aşağıdaki şekildedir: (Safaralıyeva, 2019: 62-63)
- İşletmenin satışını yaptığı mal ve hizmetlerin fiyatlarının genel olarak hangi para birimine bağlı olduğu ve hangi para birimi üzerinden gerçekleştiği,
- Mal ve hizmetlerin satışının gerçekleştiği fiyatlar en çok hangi ülkenin rekabet unsurları ve yasal düzenlemeleri esasında etkileniyorsa, o ülkenin para biriminin hangisi olduğu,
- İşçilik, ham madde gibi mal ve hizmetlere ilişkin maliyetleri en çok etkileyen para biriminin hangisi olduğu.
Aşağıdaki faktörler de bir işletmenin geçerli para birimine ilişkin kanıt sağlar;
(a) Finansman faaliyetlerinden (borçlanma aracı ya da özkaynağa dayalı finansal araçlar gibi) yaratılan fonların para birimi.
(b) İşletme faaliyetlerine ilişkin tahsilatların tutulduğu para birimi
Yukarıdaki göstergelerin karışık ve geçerli para biriminin açık olmadığı durumlarda yönetim; temel işlemlerin, olayların ve koşulların ekonomik etkilerini en iyi yansıtan para biriminin belirlenmesinde kendi takdirini kullanır.
Bir işletmenin geçerli para birimi işletme ile ilgili temel işlemleri, olayları ve koşulları yansıtır. Dolayısıyla, bir kere belirlendikten sonra, işletmeyi etkileyen temel işlemler, olaylar ve koşullar değişmediği sürece geçerli para birimi değişmez.
4.2. Parasal Kalemler
Bilanço unsurları arasında yer alan kasa, banka, borçlar ve alacaklar gibi sabit ya da belirlenebilir bir tutarda para birimini alma hakkı ya da ödeme yükümlülüğü taşıyan kalemler parasal kalemler olarak ifade edilir. Belirli bir tutarda para olarak alınamayacak borçlar ve varlık ise parasal olmayan kalemler arasındadır (Gürsoy, 2016: 4).
Parasal bir kalemin temel niteliği, sabit ya da belirlenebilir tutarda para biriminin alınması hakkı ya da ödenmesi yükümlülüğüdür. Parasal kalemlere örnek olarak; nakit olarak ödenecek emeklilik tazminatları ve çalışanlara sağlanan diğer faydalar, nakit olarak ödenecek karşılıklar, kira yükümlülükleri ve yükümlülük olarak finansal tablolara alınan temettüler verilebilir.
Parasal olmayan bir kalemin temel niteliği ise, sabit ya da belirlenebilir tutarda para biriminin alınması hakkının (ya da ödenmesi yükümlülüğünün) mevcut olmamasıdır. Parasal olmayan kalemlere örnek olarak; mal ve hizmetler için önceden ödenen tutarlar, şerefiye, maddi olmayan duran varlıklar, stoklar, maddi duran varlıklar, kullanım hakkı varlıkları ve parasal olmayan bir varlığın teslimatıyla sonuçlanacak karşılıklar verilebilir.

YABANCI PARA İŞLEMLERİN GEÇERLİ PARA BİRİMİNDE RAPORLANMASI