Maliye Postası Dergisi
TİCARİ VE MESLEKİ KAZANÇLARDA GÜNLÜK HASILAT TESPİTİ VE GELİR VERGİSİ MATRAHININ BELİRLENMESİ HUSUSUNUN TEBLİĞ BAĞLAMINDA İRDELENMESİ
Fırat İNSEL
28/7/2024 tarihli ve 7524 sayılı Vergi Kanunları ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 2 nci ve 3 üncü maddeleriyle 31/12/1960 tarihli ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununda yeniden düzenlenen 17 nci ve 69 uncu maddelerin uygulanmasına ilişkin usul ve esasların açıklanması için yayımlanan 326 nolu tebliğ ile ticari veya mesleki faaliyetlerde bulunan gerçek kişi mükellefler ve kurumlar vergisi mükelleflerinin 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 127 nci maddesi uyarınca tespit edilecek günlük hasılatlardan yola çıkarak hesaplanacak olması gereken hasılat tutarları ile beyan ettikleri hasılat tutarları arasındaki farkın %20’den fazla olması durumunda bahsi geçen mükelleflerin 213 sayılı Kanunun 370 inci maddesi uyarınca izaha davet edilmesi ve izahın değerlendirilmesinin mezkûr madde uyarınca yapılmasına ilişkin açıklamalar bu Tebliğin kapsamını oluşturmaktadır.
Hasılat Tespiti
01/01/2025 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek olan Gelir Vergisi Kanunu’nun 69. maddesi uyarınca, ticari veya mesleki faaliyetleri nedeniyle mükellef olanlara yönelik günlük hasılat tutarlarının tespit edilmesi için yoklamalar yapılabilmektedir. Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) 127. maddesi kapsamında yapılan bu yoklamalar, mükelleflerin faaliyetlerinin günlük gelirini tespit etmek amacıyla gerçekleştirilir. İlgili düzenleme uyarınca:
Bir ay içinde en az üç yoklama, bir yıl içinde ise en az on iki yoklama yapılması öngörülmüştür.
Bu yoklamalar sonucunda tespit edilen günlük hasılat tutarları, mükelleflerin beyan ettiği gelirlerle karşılaştırılarak gelir vergisi matrahının doğru hesaplanması sağlanır.
Yoklamalar sonucunda elde edilen günlük ortalama hasılat tutarları, yoklama yapılan gün sayısına bölünerek belirlenir. Bu ortalama, mükellefin fiilen çalıştığı gün sayısıyla çarpılarak aylık ve yıllık hasılat tutarlarına ulaşılır.
İzah Müessesi
Hasılat tespitinin ardından elde edilen yıllık hasılat tutarları, mükellefin beyan ettiği gelirlerle kıyaslanır. Gelir Vergisi Kanunu’nun ilgili hükümleri doğrultusunda, tespit edilen hasılat ile mükellefin beyanı arasında %20’den fazla fark olması durumunda mükellef izaha davet edilir. İzaha davet süreci, mükellefe eksik veya yanlış beyanlarını düzeltme imkânı tanır ve bu süreç VUK’un 370. maddesine göre yürütülür. Aşağıdaki kıstaslar üzerinden kıyaslama yapılır:
Bilanço esasına göre defter tutanlar için, ilgili yıl gelir tablosunda yer alan brüt satış tutarı.
İşletme hesabı esasına göre defter tutanlar için, işletme hesap özetinde yer alan hasılat tutarı.
Serbest meslek kazanç defteri tutanlar için, serbest meslek kazanç bildiriminde yer alan gayrisafi hasılat tutarı.
Bu kıyaslama sonucunda %20’lik fark varsa, mükellef izaha davet edilir ve izahın değerlendirilmesi buna göre yapılır.
Denetimi
Günlük hasılat tespitine dayalı yıllık hasılatın belirlenmesinde, gerçek duruma en yakın sonuçları elde etmek amacıyla çeşitli unsurlar dikkate alınır. Bunlar arasında mükellefin faaliyetinin niteliği, sezonluk çalışıp çalışmadığı, fiilen çalıştığı gün sayısı ve tatil günleri yer alır. Ayrıca, mükelleflerin birden fazla şubesi varsa her bir şube için ayrı yoklamalar yapılır ve şubelerin yıllık hasılatları da ayrı ayrı kıyaslanır.
Denetime tabi tutulacak mükellefler ise şu kriterler üzerinden belirlenir:
Risk analizi sonuçları: Vergi idaresi, riskli mükellefleri analiz ederek belirler.
Sistem kayıtları: Mükellefin beyan ettiği gelir ile harcamalar arasındaki uyumsuzluklar tespit edilir.
Beyan edilen gelirler ile fiili harcamalar arasındaki farklar dikkate alınarak yoklamalar yapılır.