Ali EKMEN

Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (Teknoparklar), ülkelerde yenilikçi ve bilgi temelli rolleriyle yer alırken, akademik bilginin ticari ürünlere dönüşerek ticarileştiği, teknoloji odaklı başlangıç firmalarının kuluçka evrelerini tamamladığı ve gelişimlerinin teşvik edildiği ve tüm firmalar için sinerji oluşturan önemli yapılar halini almıştır. Teknoparklarla ilgili yasal düzenleme 06.07.2011 tarihinde yürürlüğe giren 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu ile sağlanmıştır. Bu tarihten sonra hem Kanun’da hem de ilgili uygulama yönetmeliğinde pek çok düzenleme yapılmıştır. Bu düzenlemeler ile araştırma geliştirme (AR-GE) faaliyeti yürüten firmalara önemli destekler getirilmiştir.

Bu çalışmada, teknoloji geliştirme bölgelerinde AR-GE faaliyeti yürüten firmaların bu faaliyetleri gerçekleştirirken elde ettikleri kazançların kurumlar vergisinden istisna olup olmadığı, Ar-Ge personeline ödenen ücretlerin gelir vergisi karşısındaki durumu ve yapılan mal ve hizmet teslimlerinin KDV yönünden ne şekilde değerlendirileceği hususlarında açıklamalar yapılacaktır.

Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri

Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre Araştırma - Geliştirme kavramı; sözlük anlamında “bir ürünün veya bir çalışmanın etkisini, verimliliğini, geliştirilmesini sağlamak için uzmanlarca yapılan ayrıntılı araştırma” olarak tanımlanmaktadır.

5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Projesi Desteklenmesi Hakkında Kanun’a kapsamında araştırma ve geliştirme faaliyeti; araştırma ve geliştirme, kültür, insan ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması ve bunun yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen yaratıcı çalışmaları, çevre uyumlu ürün tasarımı veya yazılım faaliyetleri ile alanında bilimsel ve teknolojik gelişme sağlayan, bilimsel ve teknolojik bir belirsizliğe odaklanan, çıktıları özgün, deneysel, bilimsel ve teknik içerik taşıyan faaliyetleri ifade eder.

Ar-Ge faaliyeti tanımına bakıldığında; temelde yenilikçi düşünce ve özgün tasarımların ortaya çıktığını ve günümüzde hızla artış gösteren yazılım faaliyetlerinin önemle vurgulandığı görülmektedir. Ar-Ge faaliyetleri; temel, uygulamalı ve deneysel olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

Her toplumsal evre farklı ekonomik dinamiklerden oluşmuştur. Şu an bir parçası olduğumuz bilgi toplumu “yeni ekonomi” denilen ve geleneksel ekonomiden çok farklı özellikleri bünyesinde barındıran bir düzendir. Yeni ekonomik düzen, bilgi ve teknoloji üretme temeline dayalıdır. Mevcut bilgiyi ve teknolojiyi geliştirmek, yeni fikirler ve teknikler üretmek, tüketici ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılamak, gelişmeyi bir kerelik değil sürekli hale getirmek ve rakiplere göre farklılığı daha hızlı yakalayabilmek piyasada tutunabilmek için önemlidir. Bu nedenledir ki, günümüzde ekonominin büyüme zincirini oluşturan firmalar, gücünü yürüttüğü Araştırma-Geliştirme (Ar-Ge) faaliyetlerinden almaktadır. Gelişmiş ülke ekonomilerinde artık bir zemine oturmuş olan Ar-Ge faaliyetleri Türkiye için halen önemi tam olarak anlaşılamayan ve gelişmiş ülke ekonomilerine nazaran niceliksel ve niteliksel olarak geride kalan bir kavramdır. Ülkemiz ekonomisindeki firmalar, yeniliğe ulaşmak için gereken Ar-Ge faaliyetlerine yeterli zaman ve fonları ayırmamaktadır. Günümüzde sanayi toplumunda önem kazanan sermayenin yerini bilgi almış ve bilgiyi üretebilen kişi ya da kurumlar önemli hale gelmiştir. Girişimci ya da işletmeler yeni ekonomik düzende müşterilerin ihtiyaçlarını tam olarak karşılayabilmek, maliyetleri azaltmak ve verimliliği artırmak, yeni ürünleri ya da hizmetleri olabildiğince hızlı şekilde pazara kanalize edebilmek hedeflerini gütmektedir. Bu hedeflere ulaşabilmekse sürekli ve sistemli yapılan Ar-Ge faaliyetleri ile mümkün olmaktadır.

Ar-Ge harcamaları, bir ülkenin veya firmanın teknoloji yeteneğini tanımlamakta yaygın olarak kullanılan değişkenlerden biridir. Ar-Ge harcamaları yeni ürün ve üretim yöntemi geliştirme, mevcut veya ithal edilen teknolojinin etkin kullanılması, uyarlanması veya değiştirilmesi süreçleri gibi teknolojik faaliyetlerin her aşamasında büyük önem taşır. 1980’lerde başlayan, 1990’lı yıllarla birlikte yaygınlaşan küreselleşme olgusu, birçok alanda olduğu gibi Ar-Ge konusunda da ülkelerde yadsınamaz gelişmelere yol açmıştır. Küreselleşme süreciyle birlikte artan rekabet ortamına dayalı olarak, Ar‐Ge faaliyetleri sonucu yaratılan bilgi, teknolojik yenilik gibi değerler özellikle internetin de gelişmesiyle birlikte daha kolay yayılabilmektedir. Yaratılan buluşun, ürünün ve bilginin dağılımının hızlanması, Ar‐Ge yatırımlarının verimliliğini arttırmakta, maliyetleri düşürmektedir. Bir ülkedeki Ar‐Ge harcamalarının düzeyini birçok faktör etkilemektedir. Bunlar arasında; ülkelerin gelişmişlik düzeyleri, ekonomik ve endüstriyel yapı, ülkedeki büyük firmaların sayısı, teknik personelin yeterlilik düzeyi, ülkenin bilim ve teknoloji altyapısı, dış pazarlara açılma yeteneği, temel araştırmalara yapılan kamusal harcamalar, kamu ve özel sektör araştırma çalışmaları arasındaki bağlantı gibi faktörler sayılabilir. Örneğin ülkelerin gelir düzeyleri ile Ar‐Ge’ye ayrılan kaynaklar arasında pozitif bir ilişki var olduğu görülmektedir. Ar-Ge faaliyeti, esas itibariyle denemelerin son bulduğu, ilk üretimin yapıldığı aşamada sona erer. Ar-Ge projesi neticesinde elde edilen ürünün pazarlanabilir aşamaya geldiği andan itibaren Ar-Ge projesi bitmiş sayılır. Bu tarihten sonra yapılan harcamalar Ar-Ge harcaması kapsamında değerlendirilmez. Tamamlanan bir proje sonucunda elde edilen ürünün geliştirilmesi amacıyla yapılacak çalışmalar, yeni Ar-Ge projesi olarak değerlendirilir. Nihai ürünün oluşturulması aşamasında elde edilen ürünlerin kullanılabilirliğini ölçmek ve gerektiğinde değişiklik yapılmak üzere işletme içinde veya dışında test edilmesi amacıyla yapılan harcamalar Ar-Ge faaliyeti kapsamındadır. Ancak, ticari üretimin planlanması ve seri üretim sürecine ilişkin harcamalarla, ürünün tanıtılması amacıyla üretilip dağıtılan numuneler için yapılan harcamalar Ar-Ge faaliyeti kapsamı dışındadır.

Teknoloji Geliştirme Bölgesinde Ar-Ge Faaliyetinden Elde Edilen Kazançlar