Hasan Basri CAN

4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu kapsamında teknoparklar; yüksek/ileri teknoloji kullanan ya da yeni teknolojilere yönelik firmaların, belirli bir üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsü ya da Ar-Ge merkez veya enstitüsünün olanaklarından yararlanarak teknoloji veya yazılım ürettikleri/geliştirdikleri, teknolojik bir buluşu ticari bir ürün, yöntem veya hizmet haline dönüştürmek için faaliyet gösterdikleri ve bu yolla bölgenin kalkınmasına katkıda bulundukları, aynı üniversite, yüksek teknoloji enstitüsü ya da Ar-Ge merkez veya enstitüsü alanı içinde veya yakınında; akademik, ekonomik ve sosyal yapının bütünleştiği siteyi veya bu özelliklere sahip teknopark olarak ifade edilmektedir.
Söz konusu bölgelerde faaliyet gösteren işverenler tarafından muhtasar ve prim hizmet beyannamesi verilirken brüt ücret ödemeleri üzerinden hesaplanan gelir vergisinden, asgari ücret istisnası düşüldükten sonra terkin edilecek kısmın, 4691 sayılı Kanun kapsamında işverene mi yoksa personele mi kalacağı hususunda açıklamalar yapılması, yazımızın konusunu oluşturmaktadır.
2. Teknokentler
2001 yılında yayınlanan 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu ile Teknoparklarda; teknolojik bilginin üretilmesi, üründe ve üretim yöntemlerinde ürün kalitesi ve standardının yükseltilmesi, üretilen bilginin ticarileştirilmesi, verimliliği artıracak ve üretim maliyetlerini düşürecek yeniliklerin geliştirilmesi, küçük ve orta ölçekli işletmelerin gelecek ve ileri teknolojilere uyumunun sağlanması, ileri teknoloji yatırımları yapacak yabancı sermayenin ülkeye girişinin hızlandırılması, araştırmacılara iş imkânlarının sağlanması ile sanayinin rekabet gücünün artırılması amaçlanmaktadır.
Teknoparklar için belirlenen ortak özellikler aşağıda sıralanmaktadır;(1)
• Genellikle parkın, gelişimini tamamlamış ve bilgisayar ağlarına sahip bir üniversite yakınında, mümkünse yerleşke alanları içinde yer alması tercih edilir.
• Örgütlenme biçimi ne olursa olsun parklar iş bulma kurumları değildir. İş alanı yaratacak girişimleri destekler, ancak girişimcilerin de yeterli teknik ve idari potansiyele sahip olmasına dikkat edilir.
• Her parkın belli tür ve biçimlerde risk taşıması söz konusudur. Başarısı ya da beklenen sonuçlar, çalışılan konuya göre değişen süreler sonunda ortaya çıkar.
• Üniversite ve endüstri arasında bilimsel ve teknolojik potansiyelin günceli ve hatta geleceği hedefleyen bir ilişki içinde tutulması gerekir.
• Teknoparkların endüstri bölgelerine coğrafi olarak yakın ve ilişki halinde ulaşım ve iletişim olanaklarının güçlü olması arzu edilir. (Japonya gibi doğal koşulları veya coğrafi yerleşim olanakları sınırlı olan ülkeler için özel koşullar geçerli olabilir.)
• Teknopark yönetimi girişimcilere karşı adil tarafsız ve bağımsız çalışma ilkelerine sahip olmalıdır.
• Teknoparkların kuruluş ve işleyişinde iki çeşit sermayeye ihtiyaç vardır. İlki parkın kuruluş sermayesi ikincisi de girişimcilere ayrılacak işletme veya risk sermayesidir. Teknoparkların gelirleri girişimcilerin kiracılıkları boyunca ödedikleri kiralardan, patent haklarının satılmasından elde edilen paylardan ve parkı terk eden girişimcinin firmasına ortak olunmuşsa ortaklık paylarından oluşur.
Türkiye’de, 4691 sayılı Kanun ile 2001 yılından itibaren teknoparklarda yer alan girişimcilere, bu bölgelerde çalışmak isteyen akademik personel ve diğer kamu personeline ve bölge yönetici şirketlerine önemli avantajlar sağlanmıştır. İlk yıllarda bu bölgelerin sadece yasanın sağladığı teşvikler nedeniyle şirketleri çektiği, sonraları buraların cazibe merkezi olmaktan çıkacağı yönünde görüşler dillendirilmişse de, bugün geldiğimiz noktada bu görüşlerin çok geçerli olmadığı söylenebilir. Zaten Türkiye gibi Ar-Ge ve inovasyon sürecinde geç kalmış ülkelerin dış ticaret, istihdam, büyüme ve gelişme sürecinde kat etmeleri gereken mesafe nedeniyle bu tür olumlu sonuçları olan ekonomik aktiviteleri teşvik etmeleri vazgeçilemeyecek bir yöntem olarak görünmektedir.
3. Teknokentlerde Teşvik ve İstisna Ödemeleri
4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu ile teknoloji geliştirme bölgelerine yönelik birtakım mali teşvik ve destek uygulamaları getirilmiştir. Bu kapsamda sunulan desteklerin bir kısmı vergisel nitelik taşırken, bir kısmı ise vergisel nitelik taşımaktan yoksundur. Mali teşvik ve desteklemeler kapsamına alınan vergisel teşvikler önemli bir yer tutarak mükellefler üzerindeki ciddi bir mali yükümlülüğü ortadan kaldırmaktadır.(2)
4691 sayılı Kanun kapsamında Teknoloji Geliştirme Bölgeleri’nde faaliyet gösteren Girişimcileri aşağıda belirtilen teşviklerden yararlandırmaktadır;
• Kazançlar için Gelir ve Kurumlar Vergisi İstisnası
• Personele ait Gelir Vergisi Stopajı Teşviki
• SGK Primi İşveren Hissesi Desteği
• Kuluçka Merkezinde Yer Alan Girişimler için İndirimli Kira Ücreti Uygulaması
• Desteklenecek Programlar Mezunu Personel İstihdam Desteği
• Yazılım Satışında KDV İstisnası
• Yeni Alınacak Makine ve Teçhizat Alımı için Katma Değer Vergisi İstisnası
• Gümrük Vergisi İstisnası
• Damga Vergisi İstisnası
• Girişim Sermayesi Yatırımlarına Vergisel Teşvik
• Kamu Kurum ve Kuruluşları ile Üniversite Personeli için TGB’lerde Çalışma İmkânı
• Üniversite Öğretim Üyeleri için TGB’lerde Şirket Kurma, Ortak Olma ve/veya Yönetimlerinde Görev Alma İmkânı
• Yabancı Uyruklu Personel Çalıştırmada Kolaylık
• Teknolojik Ürün Yatırım İzni
• Doktora Öğrenci Desteği
• Girişim Sermayesi Uygulamaları
Teşviklerden yararlanacak şube ya da şirket, tam mükellef veya dar mükellef ayrımı sözkonusu olmamaktadır. Şüphesiz, istisna uygulaması yalnızca bölge içinde ve bölgede faaliyete geçtikten sonra gerçekleştirilen yazılım, tasarım ve Ar-Ge faaliyetlerinden elde edilen kazançlar için sözkonusu olmaktadır. Mükelleflerin bölgede faaliyete geçtikleri tarih itibariyle tamamlamış oldukları projelerden elde edecekleri kazançların istisna kapsamında değerlendirilmesi olanağı bulunmamaktadır. Ayrıca, bölgede yer almadan önce başlanmış olan faaliyetlerinden elde edilen kazançlara ilişkin olarak ise, projenin yalnızca bölgede gerçekleştirilen kısmına isabet eden kazanç kısmı istisna tutulmaktadır.(3)