Mehmet AYDIN

Mükellefler gerek Türk Ticaret Kanunu gerekse de Vergi Kanunları hükümleri uyarınca gerekli ticari/yasal defterleri tutmakla yükümlüdür. Türk Ticaret Kanunu’na göre her tacir, ticari defterleri tutmak ve defterlerinde, ticari işlemleriyle ticari işletmesinin iktisadi ve mali durumunu, borç ve alacak ilişkilerini ve her hesap dönemi içinde elde edilen neticeleri, bu Kanuna göre açıkça görülebilir bir şekilde ortaya koymak zorundadır. Vergi Kanunlarına göre ise mükellefler; vergi ile ilgili servet, sermaye ve hesap durumlarının, faaliyet ve hesap neticelerinin tespit edilmesini, vergi ile ilgili muamelelerinin belli edilmesini, vergi karşısındaki durumunun hesap üzerinden kontrol edilmesini ve incelenmesini sağlayacak şekilde defter tutmak zorundadır.

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’na göre mükelleflerin ödevlerinden biri de bahsi geçen Kanun’da sayılan defterlerin tutulmasıdır. Her ne kadar yapılan son düzenlemelerle mükellefler e-defter kapsamına alınmaya başlandıysa da ilgili tebliğlerle belirlenen hadleri aşmayan mükellefler fiziki ortamda defter tutmaya devam edeceklerdir. Mükelleflerin defter tutmalarındaki amaç VUK’un 171’inci maddesinde bentler halinde sıralanmıştır.

Vergi mükelleflerinin vergi kanunları bakımından hangi defterleri tutacakları VUK’un 172 ve müteakip maddelerinde sayılmıştır. Öte yandan VUK’da tüccarlar defter tutma bakımından birinci sınıf tüccar ve ikinci sınıf tüccar şeklinde ikiye ayrılmıştır.

Birinci sınıf tüccarlar yevmiye, defter-i kebir (büyük defter) ve envanter defteri tutmak zorunda iken ikinci sınıf tüccarlar ise işletme defteri tutmak zorundadır.

Kanun koyucu mükelleflerin kullanacakları defterleri tasdik ettirmeleri zorunluluğunu getirmiştir. Bu zorunluluk devletin vergi alacağına güvence altına alınmasında etkili olduğu gibi mükellef ve üçüncü kişilerin ticari faaliyetlerden kaynaklanan hak ve alacaklarının da güvence altına alınması açısından önem arz etmektedir.

Bu çalışmamızda mükellefler tarafından tutulması zorunlu olan yasal defterlerin tasdik ettirilmemesi halinde karşılaşılacak yaptırımlar, yargı kararları ve vergi idaresinin görüşleri ile birlikte yasal mevzuat çerçevesinde anlatılmıştır.

DEFTER TASDİKİ

Tasdiki Zorunlu Olan Defterler

Türk Ticaret Kanunu’na göre gerçek ve tüzel kişi tacirlerin tasdik ettirmeleri zorunlu olan yasal defterler, aşağıda belirtilmiştir.

* Yevmiye defteri,

* Defter-i kebir,

* Envanter defteri,

* Karar defteri.

Vergi Usul Kanunu’na göre, aşağıda yazılı defterlerin tasdik ettirilmesi zorunludur.

* Yevmiye ve envanter defterleri,

* İşletme defteri,

* Çiftçi işletme defteri,

* İmalat ve İstihsal Vergisi defterleri, (Basit İstihsal Vergisi defteri dahil)

* Nakliyat Vergisi defteri,

* Yabancı nakliyat kurumlarının hâsılat defteri,

* Serbest meslek kazanç defteri,

* Damga vergisi defteri

Yukarıda yazılı defterlerin yerine tutulmasına ve kullanılmasına izin verilen defterlerin de tasdik ettirilmesi zorunludur.

Muhasebe işlemlerini, Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğlerinde yer alan 7/A seçeneğine göre izleyen mükelleflerin imalat defteri tasdik ettirme mecburiyeti bulunmamaktadır.

Defter-i Kebirin tasdiki VUK’a göre zorunlu değilken TTK’ya göre zorunludur.

Tasdik Zamanı

Mükellefler tarafından kullanılan yasal defterlerin tasdik zamanı VUK’un 221’inci maddesinde belirtilmiştir. Buna göre;

- Öteden beri işe devam etmekte olan mükellefler defterin kullanılacağı yıldan önce gelen son ayda,

- Hesap dönemleri Maliye Bakanlığı tarafından tespit edilenler, defterin kullanılacağı hesap döneminden önce gelen son ayda,

- Yeniden işe başlayanlar, sınıf değiştirenler ve yeni bir mükellefiyete girenler, işe başlama, sınıf değiştirme ve yeni mükellefiyete girme tarihinden önce, vergi muafiyeti kalkanlar muaflıktan çıkma tarihinden başlayarak on gün içinde,

- Defterlerin dolması dolayısıyla veya sair sebeplerle yıl içinde yeni defter kullanmak zorunda olanlar bunları kullanmaya başlamadan önce, defterlerini ertesi yıl da kullanmak isteyenler Ocak ayı, hesap dönemleri Maliye Bakanlığı’nca tespit edilenler bu dönemin ilk ayı içinde tasdik ettirmek zorundadırlar.

TTK’ya göre yasal defterlerin tasdik süreleri VUK’taki gibidir. Ancak VUK’tan farklı olarak mükellefler pay defteri ile genel kurul toplantı ve müzakere defteri yeterli yaprakları bulunmak kaydıyla izleyen faaliyet dönemlerinde de açılış onayı yaptırılmaksızın kullanılmaya devam edebilirler (kuruluş sırasında ve kullanılmaya başlanmadan önce noter tarafından onaylanmak şartıyla). Yine VUK’tan farklı olarak yevmiye defterinin kapanış onayı, izleyen faaliyet döneminin altıncı ayının sonuna kadar, yönetim kurulu karar defterinin kapanış onayı ise izleyen faaliyet döneminin birinci ayının sonuna kadar notere yaptırılmalıdır.

DEFTERLERİN TASDİK ETTİRİLMEMESİNİN YAPTIRIMLARI

Vergi Usul Kanunu Bakımından

Vergi kanunları hükümlerine aykırı hareket edenler Vergi Usul Kanunu’nda yazılı vergi cezaları (vergi ziyaı cezası ve usulsüzlük cezaları) ve diğer cezalarla cezalandırılırlar.

Mükellefler yasal defterlerini, VUK’ta bildirilen süre zarfında tasdik ettirilmezlerse usulsüzlük cezası ile cezalandırılırlar. Yasal defterlerin, belirtilen sürenin sonundan başlayarak, bir ay içinde yapılacak tasdikler de geçerli sayılır ancak, ikinci derecede usulsüzlük cezası uygulanır. Tasdiki mecburi olan defterlerden herhangi birinin, Kanuni sürenin sonundan başlayarak 1 ay geçtikten sonra tasdik ettirilenler, hiç tasdik ettirmemiş sayılır. Tasdiki zorunlu olan yasal defterlerin, hiç tasdik ettirilmemiş olunması ise birinci derecede usulsüzlük cezasının uygulanmasını gerektirir.