Özkan ARSLAN

1- GİRİŞ

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na (TTK) göre, her tacir, ticari işletmesinin açılışında, taşınmazlarını, alacaklarını, borçlarını, nakit parasının tutarını ve diğer varlıklarını eksiksiz ve doğru bir şekilde gösteren ve varlıkları ile borçlarının değerlerini teker teker belirten bir envanter çıkarmak zorundadır (TTK, md.66/f.1). Tacirin envanter çıkarma yükümlülüğü açılıştan sonra da devam etmekte olup envanterin her faaliyet döneminin sonunda ve düzenli bir işletme faaliyetinin akışına uygun düşen sürede çıkarılması gerekmektedir (TTK, md.66/f.2).

Envanter çıkarılmasındaki amaç bilançonun gerçek durumu yansıtmasını sağlamak olduğundan Kanun koyucu envanterin usulüne uyun olarak çıkarılmamasını yaptırıma bağlamıştır. Bu nedenle çalışmamızda envanterin hangi sürede ve nasıl çıkarılacağı ile envanterin usulüne uygun olarak çıkarılmaması halinde tacir hakkında uygulanacak yaptırımın ne olduğu ortaya konulmuştur.

2- ENVANTER ÇIKARILMASI

TTK’nın 66’ncı maddesinin birinci fıkrasında; her tacirin, ticari işletmesinin açılışında, taşınmazlarını, alacaklarını, borçlarını, nakit parasının tutarını ve diğer varlıklarını eksiksiz ve doğru bir şekilde gösteren ve varlıkları ile borçlarının değerlerini teker teker belirten bir envanter çıkaracağı, ikinci fıkrasında; tacirin açılıştan sonra da her faaliyet döneminin sonunda böyle bir envanter düzenleyeceği, faaliyet dönemi veya başka bir kanuni terimle hesap yılının oniki ayı geçemeyeceği, envanterin, düzenli bir işletme faaliyetinin akışına uygun düşen süre içinde çıkarılacağı hüküm altına alınmıştır.

Anılan hükümden anlaşılacağı üzere, envanter çıkarmak zorunda olanlar “tacirler”dir. Ticaret Bakanlığının açıkladığı verilere göre, 31/12/2021 tarihi itibariyle ülkemizde faaliyet gösteren tacir sayısı; 988.704 adet limited şirket, 655.553 adet gerçek kişi tacir, 163.433 adet anonim şirket, 29.940 adet kooperatif, 10.732 adet kollektif şirket ve 1.915 adet komandit şirket olmak üzere toplam 1.850.277’dir. TTK’nın 66’ncı maddesinin ikinci fıkrasında, envanterin düzenli bir işletme faaliyetinin akışına uygun düşen sürede çıkarılacağı ifade edilmiş ise de bu sürenin en çok ne kadar olacağı net olarak ortaya konulmamıştır. Süreye ilişkin belirsizlik, Ticari Defterlere İlişkin Tebliğ’in 8’inci maddesinin ikinci fıkrası hükmüyle giderilmiştir. Anılan fıkrada; Vergi Usul Kanununun ilgili hükümleri saklı kalmak kaydıyla envanterin, düzenli bir işletme faaliyetinin akışına uygun düşen süre içinde ve her halükarda hesap döneminin sonundan itibaren üç ay içinde çıkarılacağı ve deftere kaydedileceği hüküm altına alınmıştır.

Dolayısıyla, hesap dönemi takvim yılı (1 Ocak-31 Aralık) olan tacirlerin, 2021 yılı hesap dönemine ait envanteri en geç 31/03/2022 tarihine kadar çıkarmaları ve envanter defterine kaydetmeleri gerekmektedir.

Ticari Defterlere İlişkin Tebliğ’in 8’inci maddesinin ikinci fıkrasında, envanter çıkarılmasıyla ilgili olarak 213 sayılı Vergi Usul Kanunu (VUK) hükümlerinin saklı olduğu ifade edildiğinden VUK’un bu konudaki maddelerine temas edilmesi yerinde olacaktır.

VUK’un 185’inci maddesinde, envanter defterine işe başlama tarihinde ve müteakiben her hesap döneminin sonunda çıkarılan envanterlerin ve bilançoların kayıt edileceği, 186’ncı maddesinde; envanter çıkarmanın, bilanço gününde mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde ve müfredatlı olarak tespit etmek olduğu, ticari teamüle göre tartılması, sayılması ve ölçülmesi mutat olmayan malların değerlerinin tahminen tespit edileceği, mevcutların, alacakların ve borçların işletmeye dahil iktisadi kıymetleri ifade edeceği, 188’inci maddesinde de envanterin esas itibariyle defter üzerine çıkarılacağı, ancak işlerinde geniş ölçüde ve çeşitli mal kullanan büyük müesseselerin envanterlerini listeler halinde tanzim edebilecekleri, bu takdirde envanter listelerinin, sayfa üzerinden numaralanarak sıralanması; envanterin tanzim tarihine göre tarihlenmesi; envanteri çıkaran memur ile teşebbüs sahibi veya vekili tarafından imzalanması ve aynen envanter defteri gibi saklanmasının şart olduğu, envanter listelerini tanzim edenlerin envanter defterine listelerin muhteviyatını icmalen kaydedecekleri hüküm altına alınmıştır.

TTK uyarınca, envanterde; ticari işletmenin dönem sonundaki taşınmazları, alacakları, borçları, nakit parasının tutarı ve diğer varlıklarının değerleri teker teker eksiksiz ve doğru bir şekilde belirtilmelidir(TTK, md.66/f.1). Maddi duran malvarlığına dâhil varlıklarla, ham ve yardımcı maddeler ve işletme malzemeleri düzenli olarak ikame ediliyor ve toplam değerleri işletme için ikinci derecede önem taşıyorsa, bunlar değişmeyen miktar ve değerle envantere alınabilirler. Ancak, bunların mevcutları miktar, değer ve bileşim olarak sadece küçük değişikliklere uğramış olmalıdır. Kural olarak üç yılda bir fiziksel sayım yapılması zorunludur(TTK, md.66/f.3). Aynı türdeki stok malvarlığı kalemleri, diğer aynı nitelikteki veya yaklaşık aynı değerdeki taşınabilir malvarlığı unsurları ve borçlar ayrı ayrı gruplar hâlinde toplanabilir ve ortalama ağırlıklı değer ile envantere konulabilir(TTK, md.66/f.4).

3- USULE AYKIRI ENVANTER ÇIKARILMASININ YAPTIRIMI