Türkiye İstatistik Kurumu’nun verilerine göre, 2014 yılı itibarıyla Türkiye’de 15 yaş ve üzerinde 485 bin gezici mevsimlik tarım işçisi bulunuyor. Bu kesim, 15 yaş altındaki çocuklarıyla birlikte 1 milyon kişilik bir nüfusu kapsıyor. İlden ile gezmeyip kendi memleketinde mevsimlik işçi olarak çalışanlar bu rakamlara dahil değil.

5510 sayılı Sosyal Güvenlik Yasası 2008 yılında çıkarıldığında sürekli olarak bir işte çalışmayan mevsimlik tarım işçileri ‘sigortalı sayılmayanlar’ grubu içine alındı. Bu mağduriyeti ortadan kaldırmak için 1 Mart 2011 tarihinde 5510 sayılı kanuna ‘Tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle geçici olarak çalışanların sigortalılığı’ başlıklı Ek Madde 5 ilave edildi. Ek 5. maddeye göre mevsimlik tarım işçilerinin sigortalı olabilmesi için işe giriş bildirgesini sürekli ikametlerinin ya da çalıştıkları yerin bağlı bulunduğu muhtarlıklar ile tarım müdürlüklerine onaylatarak sosyal güvenlik merkezlerine başvurmaları gerekiyor. Sorumluluk tamamen işçinin kendisine ait bulunuyor. Bu nedenle mevsimlik işçiyi çalıştıran işverenlerin sigorta yaptırma zorunluluğu bulunmuyor.

2011 yılında 6111 sayılı torba yasayla mevsimlik işçilere sağlanan sigorta kolaylığı suiistimal edildi. Mevsimlik tarım işçisi olarak sigorta yaptıranların gerçekten bu işte çalışıp çalışmadığına ilişkin denetim yapılmadığı için daha önce Bağ-Kur statüsünde prim ödeyen isteğe bağlı sigortalılar buraya yöneldi. Daha az prim ödeyip 9 bin gün yerine 7 bin 200 gün prim ödemek suretiyle daha kısa sürede emekli olmak isteyen isteğe bağlı sigortalılar, mevsimlik işçiler için 5510 sayılı sosyal güvenlik yasasına ilave edilen ek 5. madde kapsamında sigorta yaptırmaya başladı.

Geçici mevsimlik işçilerden, her gün için, yüzde 2’si iş kazası/meslek hastalığı olmak üzere günlük asgari ücretin yüzde 34.5’i oranında prim alınıyor. Mevsimlik işçilerin, ek 5. maddenin çıkarıldığı 2011 yılı için aylık 30 gün yerine 18 gün prim ödemesi yeterli görüldü. Bu süre her yıl 1 gün artırılıyor. 2015 yılı için mevsimlik işçilerin 22 gün prim ödemeleri gerekiyor. 2023 yılından itibaren ise 30 gün üzerinden prim ödemeleri gerekecek. Yevmiye ile çalışan ve hastalanıp işe gitmediği gün para kazanamayan mevsimlik tarım işçilerinin ayda 22 gün üzerinden bu sene ödemeleri gereken sigorta primi 322 liraya ulaşıyor. Üstelik normal zamanında emekli olabilmeleri için çalışmadıkları aylarda da bu primleri ödemeleri gerekiyor. Günde ortalama 40-45 lira, ayda yaklaşık bin 200 lira kazanan işçiler, kazançlarının yaklaşık 7 gününü yani ayın 1 haftasını prime ayırmak zorunda.

Aile içinde kişi başına geliri asgari ücretin üçte birinden az olan mevsimlik tarım işçilerinin Genel Sağlık Sigortası (GSS) primleri devlet tarafından karşılanıyor. Bu haktan yararlanabilmek için 4 kişilik bir ailenin aylık gelirinin bin 698 TL’nin altında olması gerekiyor. Ancak hane içinde kişi başına gelir hesabı yapılırken, ev, tarla gibi varlıklar ile harcamalar da dikkate alınıyor. Ek 5. madde kapsamında sigorta yaptıran mevsimlik tarım işçileri ise kendi primlerini kendileri ödedikleri için prim borçları bulunması durumunda sağlık hizmetlerinden faydalanamıyor. Hastaneye gittiklerinde sağlık hizmeti alabilmeleri için borç sorgulaması yapılıyor. Eğer 60 günden fazla borçları bulunursa sağlık hizmeti alamıyorlar. Mevsimlik işçilerin iş kazası ve meslek hastalığı durumunda sağlanan yardımları alabilmeleri için iş kazasının olduğu tarihten en az 10 gün önce sigorta tescil işleminin yapılmış olması gerekiyor. Geçici ya da sürekli iş göremezlik ödeneği alabilmeleri ya da emekli aylığı bağlanabilmesi için de prim borçlarının bulunmaması koşulu aranıyor.

Mevsimlik tarım işçilerinin gelirlerinin bir kısmına ortak olan ‘dayıbaşılar’ ile işçi ve işveren ilişkisi Tarımda İş Aracıları Yönetmeliği ile düzenleniyor. Bu yönetmeliğe göre iş aracılarının işçilerden komisyon alması yasak. Ücret aldığı tespit edilenlerin belgesi iptal ediliyor ama komisyon uygulaması önlenemiyor. İş müfettişleri 2012-2014 yıllarındaki denetimlerde iş aracılarına toplam 86 bin lira para cezası verdi. İŞKUR’dan iş aracısı belgesi alan 726 kişi bulunuyor. Bunların 140’ı Adana, 130’u Şanlıurfa, 129’u Mersin, 77’si Bursa, kalanı diğer illerde faaliyet gösteriyor. Belgesi olmayan aracıların sayısı ise belgeli olanlardan çok daha fazla.

Kaynak:HaberTürk