Soner ALTAŞ

GİRİŞ
Mülga 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu, ortaklarının sayısı yirmiyi aşan limited şirketlerde, bir veya birden fazla denetçi bulunmasını zorunlu tutmuştur. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu(1) (TTK(2)) ise denetçiyi şirketin organı olmaktan çıkarılmış ve limited şirketlerin tamamına bağımsız denetim yaptırma zorunluluğu getirmiştir. Fakat, TTK yürürlüğe girmeden birkaç gün önce kabul edilen 26/6/2012 tarihli ve 6335(3) sayılı Kanun ile sermaye şirketlerinin tamamına getirilen bağımsız denetim zorunluluğundan vazgeçilmiş, bağımsız denetime tabi olacak şirketleri belirleme yetkisi Bakanlar Kuruluna verilmiştir. Bakanlar Kurulu da, ilki 19/12/2012 tarihinde olmak üzere muhtelif tarihlerde almış olduğu Bağımsız Denetime Tabi Olacak Şirketlerin Belirlenmesine Dair Kararlar ile hangi sermaye şirketlerinin (anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket) bağımsız denetime tabi olacağını belirlemiştir. Mülga 6762 sayılı yürürlükte kaldığı yarım asır boyunca sınırlı birkaç değişikliğe uğramış iken, henüz on yılını dolduran TTK birçok kez köklü değişikliklere uğramıştır. Halihazırda, bir limited şirket, Bağımsız Denetime Tabi Olacak Şirketlerin Belirlenmesine Dair Karar kapsamına giriyorlarsa bağımsız denetim yaptırmakla yükümlü olmakta; anılan Karar kapsamına girmiyorsa bağımsız denetimden muaf olmaktadır. Bağımsız Denetime Tabi Olacak Şirketlerin Belirlenmesine Dair Karar kapsamına girebilen limited şirket sayısının azlığı karşısında, 2022 yılı Mart ayı sonu itibariyle toplam sayıları 1.012.020(4) olan faal limited şirketin çoğunluğunun bağımsız denetim dışı bırakıldığını söylemek mümkündür.
Öte yandan, TTK’nın kabul edilen ilk halinde bağımsız denetim zorunluluğu yanında şirket kuruluşu, sermaye artırımı, sermaye azaltımı, birleşme, bölünme, tür değiştirme, menkul kıymet ihracı gibi işlemlerin işlem denetimine tabi tutulması zorunlu tutulmuş ve bu denetimi yapacak olanlar da işlem denetçisi olarak sayılmış iken, işlem denetimi ve işlem denetçisi de 6335 sayılı Kanun kaldırılmıştır. Bu yönüyle, limited şirketler için işlem denetimi de söz konusu değildir. Bu durumda, limited şirketin iş ve işlemlerinin denetimi hususunda iki kurum akla gelmektedir. Birincisi, ticaret sicili müdürlükleridir. Ancak, bunların denetimi sadece tescili talep edilen hususlar ile sınırlıdır. Diğeri ise, limited şirketin bazı iş ve işlemlerinin Devlet adına Ticaret Bakanlığı tarafından denetlenmesidir(5). Ancak, limited şirketlerin sayıca çokluğu ile bu denetimi yapacak denetim elemanlarının sayıca azlığı dikkate alındığında, bütün limited şirketlerin Bakanlıkça denetimi de olası görülmemektedir. Bununla birlikte, ihtiyaç duyulması halinde başvurulabilecek yollardan birisi olması hasebiyle, bu çalışmada limited şirketin Bakanlık denetimine tabi iş ve işlemleri ile şirket yöneticilerinin ve personelinin bu denetime dair yükümlülükleri, denetim sonucunda düzenlenebilecek raporlar türleri ile denetim neticesinde ortaya çıkabilecek hukuki sonuçlar üzerinde durulacaktır.
2. TİCARET BAKANLIĞININ LİMİTED ŞİRKETLERİ DENETLEME YETKİSİ
TTK’nın 210’uncu maddesinde “Ticaret şirketlerinin, bu Kanun kapsamındaki işlemleri, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı denetim elemanları tarafından denetlenir. Bu denetimin ilkeleri ve usulü ile denetime tabi işlemler Bakanlıkça hazırlanan yönetmelikle düzenlenir.” hükmüne yer verilmiştir. Bakanlık denetiminin ilkeleri ve usulü ile denetime tabi işlemler ise mülga Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan Ticaret Şirketlerinin Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik(6) ile düzenlenmiştir.
Mezkûr Yönetmelik uyarınca Ticaret Bakanlığı denetim elemanları tarafından yapılacak bu denetimin amacı; limited şirketlerin TTK ve ikincil düzenlemelere uygun işlem yapmalarını sağlamaktır. Bu amaç doğrultusunda, Ticaret Bakanlığı denetim elemanları tarafından, limited şirketin kuruluşundan sona ermesine kadar gerçekleşen tüm işlemlerinin mevzuata uygunluğu denetlenir, uygunsuzlukların giderilmesi için rehberlik edilir, cezai sorumluluğu tespit edilenler yetkili makamlara, hukuki sorumluluğu tespit edilenler de genel kurul gündemine alınıp görüşülmek üzere şirketin yönetim organına bildirilir ve uygulamada ortaya çıkan aksaklıkların giderilmesine yönelik tedbirler alınır.
3. BAKANLIK DENETİMİNE TABİ OLAN LİMİTED ŞİRKET İŞLERİ VE İŞLEMLERİ