Erol GÜNER

I. GİRİŞ:
Kıdem tazminatı işçilere tanınmış önemli haklardan biridir. Getirdiği mali yük bakımından da işverenler için önemlidir. Bu nedenle yoğun bir şekilde tartışma ve uyuşmazlıklara yol açmaktadır. Kıdem tazminatının işverenler üzerinde ağır bir yük oluşturması yanında pek çok işçinin hak ettikleri tazminatı alamamaları söz konusudur. Bu noktada kıdem tazminatı fonu kurulması düşünülse de uygulamaya geçirilememiştir.
Kıdem tazminatı, İş Yasasına tabi olan, iş sözleşmesi yasada öngörülen durumlarda birisi ile sona eren ve belirli süre kıdemi bulunan işçiye veya işçinin ölümü halinde mirasçılarına işveren tarafından ödenmesi gereken, işçinin çalışma süresine, ücretine ve ayni ve nakdi sosyal yardımlarına göre belirlenen parasal haktır.
10.06.2003 tarihinde yürürlülüğe giren yeni 4857 sayılı İş Kanunu’nun 120 ve geçici 6.maddesi gereği mülga 1475 sayılı İş Yasası’ nın 14. maddesi yürürlülüktedir. Yeni 4857 sayılı İş Yasası’ nın Geçici 6. maddesi; “Kıdem tazminatı için bir kıdem tazminatı fonu kurulur. Kıdem tazminatı fonuna ilişkin Kanunun yürürlüğe gireceği tarihe kadar işçilerin kıdemleri için 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14.maddesi hükümlerine göre kıdem tazminatı hakları saklıdır” hükmünü düzenlemiştir.
II. YASAL DÜZENLEME:
Kıdem tazminatı mülga 1475 sayılı İş Yasası’nın 14. maddesinde düzenlenmiş olup, yeni 4857 sayılı İş Yasası’nın 120. maddesi ile halen yürürlülüktedir. Mülga 1475 sayılı İş Yasası’nın 14. maddesine göre;
“ Bu Kanun’a tabi işçilerin hizmet akitlerinin;
1-İşveren tarafından bu Kanun’un 17. maddesinin II numaralı bendinde gösterilen sebepler dışında,
2-İşçi tarafından bu Kanun’un 16. maddesi uyarınca,
3-Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla,
4-Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla,
5-(Ek: 25.8.1999 -4447/45 md.) 506 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanunun Geçici 81 inci maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle, feshedilmesi veya kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona erdirmesi veya işçinin ölümü sebebiyle son bulması hallerinde işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır
İşçilerin kıdemleri, hizmet akdinin devam etmiş veya fasılalarla yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde çalıştıkları süreler göz önüne alınarak hesaplanır.
……………….”
Kıdem tazminatı ile ilgili yasal düzenleme dikkate alındığında;
1 - Kıdem Tazminatına Hak Kazanma:
İşyerinde en az 1 yıl çalışmış olan işçilerin kıdem tazminatına hak kazanması için iş sözleşmesinin aşağıdaki nedenlerle sona ermesi şarttır.
1- İşveren tarafından İş Kanunu’nun 25. maddesinin II numaralı bendinde gösterilen sebepler dışında işçinin işten çıkarılması.
2- İşçinin İş Kanunu’nun,24. maddesi uyarınca işi bırakması.
3- Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla işçinin işten ayrılması.
4- Yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla işçinin işi bırakması.
5- Kadın işçinin evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile işten ayrılması.
6- İşçinin ölümü.
7- (Ek: 25.8.1999 -4447/45 md.) 506 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanunun Geçici 81 inci maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle.
(Bu düzenleme 5953 sayılı Basın İş Yasası kapsamındaki gazetecilere, 854 sayılı Deniz İş Yasası kapsamındaki gemi adamlarına uygulanmamaktadır. Başka bir anlatımla söz konusu düzenlemeler 4857 sayılı İş Yasası kapsamındaki işçiler için getirilmiştir.)
2- Kıdem Tazminatının Hesaplanması ve Ödenmesi:
1- İşçinin işe başladığı tarihten itibaren iş sözleşmesinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük giydirilmiş son ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Giydirilmiş son brüt ücretten kasıt; İşçiye verilen ikramiye, prim, yakacak yardımı, giyim aile çocuk konut yardımı vb. çıkarlardır. Süreklilik göstermeyen yardımlar ise kıdem tazminatının hesaplanmasında dikkate alınmaz. Örneğin evlenme yardımı. Bu ödemelerin yıllık tutarının 365 e bölünmesi suretiyle çıkan ücret günlük ücrete ilave olur.
2- Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.
3-İşçilerin kıdemleri, hizmet akdinin devam etmiş veya fasılalarla yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde çalıştıkları süreler göz önüne alınarak hesaplanır.
4-İşyerlerinin devir veya intikali yahut herhangi bir suretle bir işverenden başka bir işverene geçmesi veya başka bir yere nakli halinde işçinin kıdemi, işyeri veya işyerlerindeki iş sözleşmesi sürelerinin toplamı üzerinden hesaplanır.
5-Aynı kıdem süresi için bir defadan fazla kıdem tazminatı veya ikramiye ödenmez.
6- Kıdem tazminatının hesaplanması son ücret ve sosyal yardım tutarları üzerinden yapılır.
7-Parça başı, akort, götürü veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadığı hallerde son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama ücret bu tazminatın hesabına esas tutulur.
Ancak, son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, tazminata esas ücret, işçinin işten ayrılma tarihi ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.
8-İşçiye yapılacak kıdem tazminatı ödemesinden sadece 0,0066 oranında damga vergisi kesilecektir. Kıdem tazminat ödemesinden gelir vergisi kesilmez.
9-Kıdem tazminatı nakden ödenmelidir. İşçiyle anlaşılması halinde kıdem tazminatı taksitler halinde ödenebilir. Kıdem tazminatının süresinde ödenmemesi halinde, geçen süre için mevduata uygulanan en yüksek faiz uygulanır.
III. KUSURLU HAREKETİ SONUCU ÖLEN İŞÇİNİN MİRASÇILARINA KIDEM TAZMİNATI ÖDENMESİ: