Özdem SATICI TOPRAK

Ortaklarından ayrı bir tüzel kişilik olan kooperatiflerde tüm ortakların eşitliği esastır. Söz konusu eşitlik haklar bakımından olduğu kadar yükümlülükler yönünden de geçerlidir. Kooperatiflerde ortakların genel kurula katılma, oy kullanma, bilgi edinme, genel kurul toplantıları aleyhine dava açma gibi muhtelif hakları bulunmakla birlikte maddi ve manevi yükümlülükleri de mevcuttur. Söz konusu yükümlülüklerin bir kısmı kanundan, bir kısmı ise kooperatif ana sözleşmesinden kaynağını almakta; bu çalışmamızda kanundan doğan yükümlülükler irdelenmektedir.
ORTAKLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
Mali Yükümlülükler
Ortaklık Payı ve Genel Kurulca Belirlenen Ödentileri Karşılama Yükümlülüğü
Kooperatiflerde ortaklara karşılıklı yardım, kefalet ve dayanışma borç ve yüküm olarak yükletilmek durumundadır. Aksi takdirde ne amaç elde edilebilir ne de o kişi birliği kooperatif olarak adlandırılabilir.(1) 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda kooperatifler ile bu kuruluşları oluşturan gerçek ve tüzel kişiler arasındaki ilişki “ortaklık” ilişkisi olarak tanımlanır. (KK Md.1,2,9) Anılan Kanun’da kooperatif tüm ortakların eşit miktarda sahip oldukları müşterek varlığı gibi değerlendirilir. Ortakların bu statüleri nedeniyle elde ettikleri hakların yanında kooperatifin amacına ulaşması ve yaşamını sürdürebilmesi için yerine getirilmesi gereken yükümlülükleri söz konusudur. Dolayısıyla, tüm borç ve yükümlerin amaç ve konunun elde edilmesine yönelmesi ve yararlı olması gerekir.(2)
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda ticaret şirketi olarak kabul edilen kooperatifler amaçlarına ulaşmak için ekonomik faaliyetlerde bulunurlar. Bu durum kooperatif ortaklarına bazı mali yükümlülükler getirilmesini zorunlu kılar. 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’na göre, kooperatife giren her şahıstan en az bir ortaklık payı alınması gerekir. (KK Md.19/1) Kooperatiflerde bir ortaklık payının değeri 100 Türk lirası olup; ortaklık payının değeri kooperatiflerin amaç ve faaliyet konularına göre ilgili Bakanlıkça(3) artırılabilir. (KK Md.19/2)
Dolayısıyla, kooperatiflerde sermaye kavramını da içeren ortaklık payını taahhüt etme ve taahhüt edilen payın ödenmesi ortakların öncelikli mali yükümlülükleri arasındadır. Doktrinde bu ortaklık payını edinmenin ortaklık sıfatını kazanmanın zorunlu bir unsuru olmadığı ancak ortak sıfatını kazandıktan sonra, ortağın en az bir ortaklık payına sahip olması gerektiği, bu yükümlülüğü yerine getirmemenin ise çıkarma sebebi sayılabileceği belirtilmektedir.(4)
Ancak kooperatiflerde ortakların mali yükümlülükleri taahhüt edilen ortaklık payının ödenmesi ile sınırlı değildir. Zira, kooperatiflerde sermaye amaca ulaşmada yeterli bir unsur niteliği taşımamakta; kooperatif giderleri genel kurul toplantılarında belirlenen ödentilerle finanse edilmektedir. Bu bağlamda, ortakların genel kurul toplantılarında belirlenen ödentileri yapmaları mali yükümlülükleri arasındadır.
II.1.2. Önceki Borçlardan Sorumlu Olma ve Bilanço Açığını Kapama Yükümlülüğü
Kooperatif ortaklarının hak ve yükümlülükleri ortak olma sıfatının kazanılması ile başlar. Ancak bu durum kooperatife yeni giren ortakların kooperatife ortak olmadan önce meydana gelmiş borçlardan sorumlu olmamaları anlamına gelmez. Bu bağlamda, ortakları şahsen sorumlu veya ek ödemelerle yükümlü bir kooperatifte, durumunu bilerek yeni giren kimse, girişinden önce doğmuş olan borçlardan diğer ortaklar gibi sorumlu olur. (KK Md.35) Madde metninde geçen “durumunu bilerek” ifadesinden, yeni giren ortağın “ortakları şahsen sorumlu ve/veya ek ödemelerle yükümlü bir kooperatif” olduğunu bilmesi gerektiği anlaşılmalıdır. Maddeden “durumunu bilmeyerek” yeni giren ortağın sorumlu tutulamayacağı sonucu çıkabilse de bu madde metniyle Kooperatifler Kanunu’nun 8 inci maddesinin birinci fıkrasının son cümlesi(5) birlikte değerlendirildiğinde, yeni giren bir ortağın şahsi bir sorumluluk veya ek ödemeler yüklendiğini bilmediğini ileri sürmesi söz konusu olmayacaktır.(6) Yargıtay konuyla ilgili bir kararında;
“Kooperatife yeni giren ortakların sorumluluğu 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 35. Maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre kooperatif ortaklığını devralan kişi o ortaklığı tüm hak ve vecibeleri ile devralmış olduğundan, varsa eski borçlardan dahi sorumludur. Devreden ile devralan üye arasında eski borçların devreden ortağa ait olduğu yolunda anlaşma yapılması halinde bu hüküm ikisi arasında geçerli olup, kooperatifi bağlamaz…”
şeklinde hüküm kurmuştur.