Mehmet ŞEŞEN

Kooperatiflerin demokratik yapısının temelini oluşturan genel kurul toplantıları, ortakların yönetime katılımını ve denetimini sağlayan önemli araçlardan biridir. Kooperatiflerde ortakların iradesinin doğrudan yansıdığı organ olan genel kurul, Kanunla oluşturulması zorunlu olan organlardan biridir. Kooperatifin işleyişi ve geleceğini etkileyen hayati önemdeki kararlar, genel kurul aracılığıyla alınmakta; dolayısıyla bu toplantılar, kooperatifin yönetsel ve mali yapısının belirlenmesinde önemli bir rol üstlenmektedir. Kooperatiflerde, olağan ve olağanüstü olmak üzere iki tür genel kurul toplantısı yapılmaktadır.
Bu bağlamda, genel kurul toplantılarının sağlıklı şekilde gerçekleştirilebilmesi ve ortakların karar süreçlerine etkin şekilde katılabilmeleri ve iradelerinin doğru biçimde yansıyabilmesi için, genel kurullarda görüşülecek konular hakkında önceden bilgi sahibi olmaları gerekmektedir. Bu ise gündem maddelerinin önceden belirlenerek ortaklara bildirilmesiyle mümkündür. Bu çerçevede yazımızda, Kooperatiflere ilişkin mevzuat hükümleri ve konuya ilişkin yargı kararları ışığında kooperatif genel kurul toplantı gündeminin belirlenmesine ilişkin usul ve esaslar ele alınacaktır.
2. Genel Kurulun Toplantıya Çağrılması
Kooperatiflerin kuruluş ve işleyişine ilişkin esaslar, 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda(1) düzenlenmiştir. Bu Kanun’da genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kurulu gibi organların görev, yetki ve sorumluluklarına yer verilmektedir. Kanun’un beşinci bölümünde kooperatif organlarına yer verilmiş ve genel kurulun, tüm ortakları temsil eden en yetkili organ olduğu vurgulanarak görev ve yetkileri sıralanmıştır(KoopK m. 42).
Kanun’da genel kurulun, anasözleşmede gösterilen şekil ve surette toplantıya çağrılacağı hüküm altına alınmıştır(KoopK m. 45/2).
Bu bağlamda, ilgili Bakanlıkça hazırlanan tip anasözleşmelerde, çağrının şekline ve çağrıya yetkili olanlara ilişkin düzenlemelere yer verilmektedir.
Buna göre, Kanun ve örnek sözleşmelere göre; genel kurulun yönetim kurulunca toplantıya çağrılacağı, gerekli hallerde denetim kurulu, kooperatifin üyesi olduğu üst birlik ve tasfiye memurları da genel kurulu toplantıya çağırma yetkisine sahiptir. Eğer genel kurul bu yollarla da toplanamazsa, ilgili bakanlık tarafından toplantıya çağrılabilir.
Bunun dışında, dört ortaktan az olmamak kaydıyla ortak sayısının en az onda birinin yapacakları yazılı başvuru üzerine, genel kurul yönetim kurulu tarafından on gün içinde toplantıya çağrılmak zorundadır. Bu talebin zamanında yerine getirilmemesi durumunda, istek sahiplerinin müracaatı üzerine veya doğrudan doğruya ilgili Bakanlık tarafından genel kurul toplantıya çağrılabilir. Bakanlık tarafından da çağrılmadığı takdirde, ortaklar mahkemeye başvurarak genel kurulu bizzat toplantıya çağırma izni alabilirler(KoopK m. 43-44).
Ayrıca, süresi dolmuş olsa bile yönetim kurulu genel kurulu toplantıya çağırabilir. Yönetim kurulunun devamlı olarak toplanamaması, toplantı nisabının oluşamaması veya yönetim kurulunun hiç bulunmaması hâlinde, mahkemeden alınacak kesin kararla tek bir ortak dahi genel kurulu toplantıya çağırabilir.
3. Çağrının Şekli
Kanun’da genel kurulların(olağan ve olağanüstü) anasözleşmede gösterilen şekil ve surette toplantıya çağrılacağı hüküm altına alınmış olup, bu çağrıların içeriğine ilişkin açıklayıcı bir hükme yer verilmemiştir(KoopK m. 45/2).
Bu bağlamda, kooperatif anasözleşmelerindeki hükümler önem kazanmaktadır. Dolayısıyla, çağrı şekliyle ilgili olarak öncelikli olarak kooperatif anasözleşmesinin ilgili hükmüne bakılması gerekmektedir.
Diğer taraftan, uygulamada genellikle ilgili Bakanlıkça hazırlanan tip anasözleşmelerin kooperatiflerce kullanıldığı, bu kapsamda, tip anasözleşmelerde genel kurula çağrılma şekline ilişkin açıklayıcı bilgilere yer verildiği görülmektedir.
Örnek olarak Ticaret Bakanlığınca hazırlanan Karayolu Yolcu Taşıma Kooperatifi Tip Anasözleşmesine(2) bakıldığında; çağrıların iadeli taahhütlü mektupla veya yazılı olarak imza karşılığında yapılacağı, çağrının, kooperatife yazılı olarak iletilmiş olması şartıyla ortağın GSM (cep telefonu) numarasına veya elektronik posta adresine gönderilecek ileti (SMS, e-posta vb.) aracılığıyla yapılmasının da mümkün olabileceği, alıcıdan kaynaklanan nedenlerle teslim edilemeyen bu tür iletilerin bir tam gün geçtikten sonra bir defaya mahsus olmak üzere yenileneceği, şeklinde düzenleme yapılmıştır.
Genel kurula ilişkin çağrının, toplantı gününden en az otuz gün önce olması gerekmektedir. Bu bağlamda, yönetim kurulu belirlemiş olduğu genel kurul gündem maddeleri ile birlikte çağrıyı toplantı tarihinden en az 30 gün önce ortaklara bildirecektir.
4. Genel Kurul Toplantı Gündeminin Hazırlanması İşlemleri
Kanun koyucu, ister olağan ister olağanüstü olsun, genel kurul toplantılarına ilişkin çağrı ve ilanlarda gündem maddelerinin belirtilmesini zorunlu kılmıştır. Bu düzenlemenin amacı, ortakların gündem maddeleri hakkında önceden araştırma yaparak genel kurulda bilinçli bir şekilde oy kullanmalarını sağlamaktır.
Öte yandan, 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu, olağan genel kurul toplantısının gündemini açıkça düzenlememektedir. Kanunda yalnızca genel kurulun görev ve yetkilerine yer verilmektedir. Bu durumda, Kooperatifler Kanunu’nun 98. maddesi yollamasıyla, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun anonim şirketlere ilişkin hükümlerinin uygulanması gündeme gelmektedir. Türk Ticaret Kanunu’nun 409. maddesine(3) göre, olağan genel kurul toplantılarında; organ seçimleri, finansal tabloların görüşülmesi, yönetim kurulu faaliyet raporunun değerlendirilmesi, gelir-gider farklarının kullanımı, yönetim kurulu üyelerinin ibrası ile döneme ilişkin diğer konuların müzakere edilip karara bağlanması gerekmektedir.
Ayrıca, 6102 sayılı Kanun’a dayanılarak hazırlanan “Anonim Şirketlerin Genel Kurul Toplantılarının Usul ve Esasları ile Bu Toplantılarda Bulunacak Bakanlık Temsilcileri Hakkında Yönetmelik” ile genel kurul çalışmalarına ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir. Kooperatifler Kanunu’nun anonim şirketlere ilişkin atıf maddesi doğrultusunda, söz konusu Yönetmelik hükümleri kooperatifler bakımından da uygulanacaktır. Bununla birlikte, ilgili Bakanlıkça hazırlanan tip anasözleşmelerde de bu Yönetmelikle paralellik arz edecek şekilde, olağan genel kurul gündem maddeleri açık biçimde düzenlenmiştir.
Bu doğrultuda, olağan genel kurul gündeminde yer alması gereken başlıca maddeler şu şekildedir:
Açılış ve toplantı başkanlığının oluşturulması,
Yönetim kurulunca hazırlanan yıllık faaliyet raporunun okunması ve görüşülmesi,
Denetim kurulu raporu ve kooperatif dış denetime tabi ise dış denetim raporunun okunması ve görüşülmesi,
Finansal tabloların okunması, görüşülmesi ve onaylanması,
Yönetim kurulu üyelerinin ibrası,
Denetim kurulu üyelerinin ibrası,
Faaliyet yılı içinde boşalan yönetim kurulu üyeliklerine yapılan atamaların genel kurul tarafından onaylanması,
Görev süresi dolan yönetim ve denetim kurulu üyeleri ile varsa dış denetçinin seçimi ve görev süresinin belirlenmesi,
Yönetim ve denetim kurulu üyeleri ile kooperatifin dış denetime tabi olması halinde dış denetçiye ödenecek ücretlerin ve diğer mali hakların belirlenmesi,
Gelecek yılın bütçe ve çalışma programının görüşülmesi ve karara bağlanması,
Gerekli görülecek diğer hususlar.
Diğer taraftan, “gerekli görülecek diğer hususlar” gibi genel bir ifade kullanılarak gündeme yeni madde eklenmesi mümkün değildir. Gündemde olmayan hususların görüşülemeyeceği(gündeme bağlılık ilkesi) şeklindeki Kanun hükmü uyarınca, gündem dışı konular toplantıda görüşülemez. Bu nedenle, görüşülmek istenen her konu açık, somut ve belirli şekilde gündemde yer almalıdır.
Genel kurul gündemi, genel kurulu toplantıya çağıran organ tarafından belirlenir. Bu genellikle yönetim kuruludur. Yönetim kurulu, yapacağı toplantıda alacağı kararla gündemi oluşturmaktadır.
Kural olarak söz konusu gündemdeki yazılı hususlar genel kurulda görüşülerek karara bağlanır. Gündeme bağlılık ilkesi olarak belirtilen bu durum karşısında genel kurulda gündemde olmayan hususlar görüşülemeyecektir.
Ancak Kanun’da bu ilkenin bazı istisnalarına yer verilmiştir.
Dörtten az olmamak üzere ortakların en az 1/10’u tarafından genel kurul toplantısından en az 20 gün önce yazılı olarak bildirilecek hususların gündeme konulması zorunludur(KoopK m. 46/2).
Belirtilen nisaptaki ortakların bu iradelerini müştereken ve yazılı olarak bildirmesi gerekmektedir. Bununla birlikte, tip anasözleşmelerde bildirimin noter tebligatı şeklinde yapılması gerektiği yer almaktadır. Bununla birlikte, Kooperatifler Kanunu ile anasözleşmelerde, ilave edilecek gündemlerin içeriğine ilişkin herhangi bir sınırlandırma yer almamaktadır. Ancak, bu bildirimlerin, kanun, anasözleşme ve iyi niyet esaslarına aykırı olmaması gerekmektedir.
Diğer taraftan, söz konusu talebin, genel kurul çağrısını yapan organa iletilmesi zorunludur. Uygulamada çağrıyı yapan organ genellikle yönetim kurulu olduğundan, gündeme alınması talep edilen hususlara ilişkin bildirimin de yönetim kuruluna yapılması gerekmektedir.
Ortaklar tarafından yapılan başvuru üzerine yönetim kurulu, kendisine ulaşan bildirimi değerlendirmek ve ilave gündem maddelerini daha önce aldığı genel kurul çağrı kararına eklemekle yükümlüdür. Bu eklemeyi yaparken, yeni bir yönetim kurulu kararı alınması gerekmektedir. Böylelikle, yönetim kurulu, ortak iradesini gözeterek genel kurul gündemini yeniden oluşturmaktadır.
Bu hususun somutlaştırılması açısından iki örnek verilebilir:
Örnek 1: