Özdem SATICI TOPRAK

I-GİRİŞ

Gerçek ve tüzel kişiler tarafından gönüllülük esasına dayalı olarak kurulan kooperatiflerde ortakların kooperatife karşı muhtelif mali yükümlülükleri bulunmaktadır. Ortaklığa girişte sermaye getirme, genel kurul kararları ile belirlenen bedelleri ödeme bu yükümlülüklerin başında gelmektedir. Ancak ortakların bu konudaki yükümlülükleri bunlarla sınırlı olmayıp, ayrıca her ortağın kooperatif borçlarının ödenemeyen kısmından dolayı ana sözleşmede belirlenen tutarı ödemesi gerekmektedir. Resmi Gazete’nin 26/10/2021 tarih ve 31640 sayılı nüshasında yayımlanan 7339 sayılı yasa ile kısmen değiştirilen 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda sınırlı sorumluluk yanında sınırsız sorumluluk da düzenlenmiş olmakla birlikte, ülkemizdeki uygulamalarda sınırlı sorumluluk esası benimsenmiştir.

II-SORUMLULUĞA İLİŞKİN TEMEL DÜZENLEMELER

II.1.Kooperatifin Sorumluluğu

Kooperatifler borçlarından dolayı sorumlulukları ile ilgili olarak anonim ve limited şirketlere yakın özellikler taşırlar. Zira 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda anonim ve limited şirketler borçlarından dolayı şirket malvarlığı ile sorumlu tutulmuşlardır. (TTK Md. 329/1, 573/2) Benzer biçimde kooperatifler de ana sözleşmede aksine hüküm olmadıkça kooperatif, alacaklılarına karşı yalnız mamelekiyle sorumlu tutulmuştur. (KK Md.28/1) Dolayısıyla, kooperatifin kendi borçlarından kendi malvarlığı ile sorumlu olabilmesi için ana sözleşmesinde aksine bir hüküm olması gerekir. Ticaret Bakanlığı’nca düzenlenen örnek ana sözleşmelere bakıldığında, bu hususun düzenlenmemiş olduğu, diğer bir ifadeyle aksine veya paralel herhangi bir düzenleme yapılmadığı görülmektedir.⁽¹⁾

II.2.Sorumluluk Hükümlerinin Değiştirilmesi

Kooperatiflerin borçlarından dolayı ortakların dolayı ortakların sorumluluk durumu ve derecesi, ana sözleşmeye konulması zorunlu unsurlar arasındadır. (KK Md.4/1/6) Dolayısıyla, sorumluluk hükümlerinin değiştirilmesi ancak ana sözleşmenin tadil edilmesi ile mümkün olabilecektir. (KK Md.34/1) Sorumluluğu belirli bir zamana bırakan veya bazı ortak gruplarına yükleyen ana sözleşme hükümleri geçerli değildir. (KK Md.32) Bununla birlikte kooperatif malvarlığı kavramından kooperatifin bilançosuna giren aktif değerleri anlamak gerekir.

III-ORTAKLARIN SORUMLULUKLARI

III.1.Sınırsız Sorumluluk

Sınırsız sorumluluk esasında, kooperatif ana sözleşmesine kooperatifin varlığı borçlarını karşılamaya yetmediği hallerde, ortaklarının da şahsen ve sınırsız olarak sorumlu tutulacakları yönünde hüküm konulur. (KK Md.29) Bu sorumluluk esasında kooperatif alacaklıları kooperatifin iflası veya diğer sebeplerle dağılması halinde alacaklarını tamamen sağlayamazlarsa, kooperatifin borçlarından dolayı, kooperatif ortakları zincirleme ve bütün varlıklarıyla sorumlu olacaklardır. Buradaki sorumluluk zincirleme yani müteselsil olduğu için alacaklılar istedikleri ortağı takip edebilirler.

Ancak alacaklıların bu esasa göre ortağı takip edebilmeleri için öncelikle kooperatif ana sözleşmesinde sınırsız sorumluluğun kabul edilmiş olması, kooperatifin iflası yahut tasfiyesi sonucunda alacaklıların kooperatif varlığından alacaklarını kısmen veya tamamen temin edememiş olmaları gerekir. Kooperatif ortaklarının tüm kişisel mameleklerinin kooperatif borçları nedeniyle takip edilebilmesine yol açtığı için bu sorumluluk türü ülkemizde uygulanmamıştır.

III.2.Sınırlı Sorumluluk

Ülkemiz kooperatifçiliğinde ikinci derece sorumluluk türü olan sınırlı sorumluluk esası benimsenmiştir. Buna göre, ana sözleşmeye, kooperatif borçları için her ortağın kendi payından fazla olarak şahsen ve belirli bir miktara kadar kooperatiften sonra sorumlu olacakları hususunda bir hüküm konabilir. Ortakların tek başına sorumlu olacakları miktar kooperatifteki paylarının tutarı ile orantılı olarak da gösterilebilir. (KK Md.30/1)

Bu bağlamda kooperatif örnek ana sözleşmelerine bakıldığında, her ortağın, kooperatifin borçlarına karşı, taahhüt ettiği pay tutarı kadar sorumlu olduğu, bu pay tutarının bazı kooperatiflerde pay bedeli kadar, bazı kooperatiflerde ise pay bedelinin katı olarak ana sözleşmeye yazıldığı görülmektedir.⁽²⁾ Durumu örneklemek gerekirse, üretim ve pazarlama kooperatiflerinde kooperatifin borçlarına karşı her ortağın taahhüt ettiği pay tutarı kadar sorumlu olacağı düzenlenmiş iken⁽³⁾ esnaf sanatkarlar kredi ve kefalet kooperatiflerinde her ortağın kooperatifin borçlarına karşı taahhüt ettiği pay tutarının 10 katı kadar sorumlu bulunacağı belirtilmiştir.⁽⁴⁾

Dolayısıyla, sınırlı sorumluluk esasına göre kooperatifin alacaklısı tarafından ortak hakkında takibat yapılabilmesi için öncelikle ana sözleşmede bu sorumluluğa yer verilmiş olması, iflas etmiş yahut tasfiye sürecine girmiş kooperatif aleyhine yürütülen takibin kısmen yahut tamamen sonuçsuz kalması gerekir. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nca verilen bir kararda bu durum, kooperatifin sorumlu olduğu hususlarda ortaklara gidilebilmesi için kooperatifin tasfiye edilmiş, sicilden silinmiş olması yeterli olmayıp, kooperatif aleyhine gerekli takibat yapılıp sonuç alınmaz ise ortaklara sorumluluk durumuna göre müracaat edilebileceği şeklinde özetlenmiştir.⁽⁵⁾

III.3.Kooperatifin Amme Borçları

Özetle devlete, il özel idarelerine ve belediyelere ait vergi, resim, harç, ceza tahkik ve takiplerine ait muhakeme masrafı, vergi cezası, para cezası gibi asli; gecikme zammı, faiz gibi fer’i amme alacakları ve aynı idarelerin akitten, haksız fiil ve haksız iktisaptan doğanlar dışında kalan ve amme hizmetleri tatbikatından oluşan diğer alacaklarından oluşan amme alacaklarının tahsil ve takibi 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun’a göre yapılmaktadır. Anılan Kanun’a göre tüzel kişilerle küçüklerin ve kısıtlıların, vakıflar ve cemaatler gibi tüzel kişiliği olmayan teşekküllerin mal varlığından tamamen veya kısmen tahsil edilemeyen veya tahsil edilemeyeceği anlaşılan amme alacakları, kanuni temsilcilerin ve tüzel kişiliği olmayan teşekkülü idare edenlerin şahsi mal varlıklarından tahsil edilir. (AATUHK Md. Mük. 35)

Yine 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nda tüzel kişilerin mükellef veya vergi sorumlusu olmaları halinde bunlara düşen ödevlerin kanuni temsilcileri tarafından yerine getirileceği; bu ödevleri yerine getirmemeleri yüzünden mükelleflerin veya vergi sorumlularının varlığından tamamen veya kısmen alınamayan vergi ve buna bağlı alacakların, kanuni ödevleri yerine getirmeyenlerin varlıklarından alınacağı düzenlenmiştir. (VUK Md.10/1-2) Kooperatifler yönetim kurulu tarafından temsil ve idare edildiklerinden bu kurumların kanuni temsilcileri de kooperatif yöneticileridir. (KK Md.55/1)