Mahmut ÇOLAK

1-GİRİŞ
Bilindiği üzere, iş kazası veya meslek hastalıkları sigorta olaylarında anılan sigorta olaylarının meydana gelmesi; işverenin, aracının, sigortalının veya üçüncü bir kişinin kasıt, kusur, işçi sağlığı mevzuatı hükümlerine aykırı hareketi veya bağışlanmaz kusuru neden olabilmektedir. Ancak, bu söylenilen mutlak anlamda geçerli olmayıp, anılan sigorta olaylarında kaçınılmaz dış etkenler, kötü rastlantılar gibi olaylar da etkili olmakta ve bu nedenden dolayı yapılan veya yapılacak yardımları Kurumun (Sosyal Güvenlik Kurumu kastedilmektedir) doğrudan kendisi karşılayabilmektedir. Bu yazımızda, iş kazası ve meslek hastalıkları sigorta olaylarının meydana gelmesinde işveren açısından geçerli olabilecek kaçınılmazlık ilkesinin etkisi irdelenmeye çalışılacaktır.
2-YASAL MEVZUAT
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun “iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık bakımından işverenin ve üçüncü kişilerin sorumluluğu” başlıklı 21’inci maddesinin birinci fıkrası aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.
“ İş kazası ve meslek hastalığı, işverenin kastı veya sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketi sonucu meydana gelmişse, Kurumca sigortalıya veya hak sahiplerine bu Kanun gereğince yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı, sigortalı veya hak sahiplerinin işverenden isteyebilecekleri tutarlarla sınırlı olmak üzere, Kurumca işverene ödettirilir. İşverenin sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesi dikkate alınır.”
5510 sayılı Kanunun “işverenin, genel sağlık sigortalısının ve üçüncü kişilerin sorumluluğu” başlıklı 76’ncı maddesinin dördüncü fıkrası aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.
“ İş kazası ile meslek hastalığı, işverenin kastı veya genel sağlık sigortalısının iş sağlığını koruma ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareketi sonucu olmuşsa, Kurumca yapılan sağlık hizmeti giderleri işverene tazmin ettirilir. İşverenin sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesi dikkate alınır.”
Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin “iş kazası ve meslek hastalığının soruşturulması” başlıklı 37’nci maddesinin (4) numaralı fıkrası aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.
“ İş kazası ve meslek hastalığı soruşturmaları, sigortalılık durumu, iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesinde bildirilen olayın iş kazası sayılıp sayılmayacağı, işyerinde sigortalının çalıştığı birimin meslek hastalığına sebep olup olmayacağı, işveren sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesinin uygulanıp uygulanmayacağı, olayın meydana gelmesinde sigortalının kastı, ağır kusuru, işverenin kastı veya sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketi ile üçüncü şahısların kusurlu hâllerinin olup olmadığı hakkında karar verilebilmesi için yapılır.”
Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin “işverenin ve üçüncü kişilerin sorumluluğu” başlıklı 45’inci maddesinin (3) numaralı fıkrası aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.
“ İşverenin sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesi dikkate alınır. Kaçınılmazlık, olayın meydana geldiği tarihte geçerli bilimsel ve teknik kurallar gereğince alınacak tüm önlemlere rağmen, iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesi durumudur. İşveren alınması gerekli herhangi bir önlemi almamış ise olayın kaçınılmazlığından söz edilemez.”
3-DEĞERLENDİRME
5510/Madde 21-1 ile; işverenin iş kazası ve meslek hastalığının meydana gelmesinde kastı veya suç sayılabilir bir hareketi olması ya da sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliğine aykırı davranışı halinde yapılan veya ilerde yapılacak ödemelerle, bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamının esas alınarak, sigortalı veya hak sahibinin işverenden isteyebilecekleri miktarlarla sınırlı olmak üzere Kurumca işverene rücu edilmesi, işverenin ve sigortalının sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesinin de dikkate alınması öngörülmüştür. Sağlık raporu alınması gereken ağır ve tehlikeli işlerde, rapor alınmadan sigortalı çalıştırılmasını engellemek için, bu durumdakilerin işe girmeden önce mevcut olduğu tespit edilen hastalıkları nedeniyle ödenecek geçici iş göremezlik ödeneklerinin işverene ödettirileceği belirtilmiştir. Bu madde ile iş kazası, meslek hastalığı veya hastalık, üçüncü bir kişinin kusuru yüzünden olmuş ise, Kurumca yapılan ödemeler ve bağlanan gelirden dolayı, sorumlulara ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı kadar rücu edilmesi düzenlenmiştir.
Yukarıda belirtilen sorumluluk, sosyal sigortalar hukukuna özgü ve özgün bir sorumluluk esası öngörmüştür ve genel hukuktan ayrı bir hukuksal yapıya sahiptir. Maddenin konuluşuyla güdülen görünürdeki amaç, sigortalıya iş kazası ve meslek hastalığında yapılan sağlık ve parasal yardımların Kurumun mal varlığında meydana getirdikleri eksikliği gidermektir. Bununla beraber, asıl amaç, geri planda gizlidir ve hukuksal açıdan her şeyin öncesinde ve yücesinde bulunan kişinin canını ve sağlığını korumaya ilişkindir.(1)
İş kazası ve meslek hastalıkları sigorta olaylarında madde metninde belirtilen müeyyideden işverenin sorumlu tutulabilmesi için, aşağıdaki sayılan hallerden herhangi birinin gerçekleşmiş olması gerekmektedir.

a) İş kazası veya meslek hastalığının, işverenin bilerek ve isteyerek bir davranışı sonucu meydana gelmesi,
b) İş kazası veya meslek hastalığının, işçilerin sağlığını koruma ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareketi sonucu meydana gelmesi,
c) İş kazası veya meslek hastalığının, işverenin suç sayılabilir bir hareketi sonucu meydana gelmesi.
Madde metninin incelenmesinden, işveren sadece sayılı ve sınırlı durumlarda sorumlu tutulduğundan, kaçınılmaz dış etkenlerden, kötü rastlantılardan, teknik arıza ve araç ve gereçlerdeki yapım hatalarından dolayı sorumlu tutulamaz.