Mahmut ÇOLAK

Bilindiği üzere 4857 sayılı İş Kanunu’nun 53 ila 62’nci maddeleri yıllık izin müessesesini düzenlemiştir. Bununla beraber, Madde 103, Ek Madde 3, Geçici Madde 8’de de düzenlemelere yer verilmiştir.

İş Kanununda 55 Soru-Cevapla Yıllık İzin Uygulamaları Serili makalemiz 7 bölüm altında toplam 55 soru-cevapla; örnekler, yargı kararları ve SGK uygulamaları ile işlenecektir.

1. Yıllık İznin Amacı ve Yararları Nedir?

Yıllık ücretli izinlerle, belli bir süre işçinin dinlenerek ruhi ve bedeni güç kazanması amaçlanmıştır. Başka bir deyişle yıllık ücretli izinden amaçlanan; çalışanların bir süre iş ortamından uzak tutularak dinlenmelerinin sağlanması ve buna paralel olarak çalışanların motivasyon ve verimliliğinin arttırılması, işgücünün korunması ve yenilenmesi, yorgunluk ve motivasyon eksikliğine bağlı olarak meydana gelebilecek iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesidir. Dinlenmeyen işçinin verimli olamayacağı gibi dikkat süresinin de düşeceği bilimsel bir gerçektir.

İşçinin yıllık izin süresi içerisinde yorgunluğunu gidermesi, bedensel ve ruhsal olarak dinlenmesi beklenen yararlardır. Ancak, bu iznin işveren tarafından belli zaman aralıklarıyla vermesi gerekir. Yıllık ücretli izin hakkının olağan kullanım tarihinden sonraki bir tarihe bırakılması, işçinin yıllık dinlenme ihtiyacının artmasına yol açacak, işçi daha fazla çalıştığı için yorgunluğu da o miktarda artacaktır.

2. Yıllık İznin Ülkemizde Uygulanma Tarihi Nedir?

Yıllık ücretli izin hakkı ülkemizde ilk kez 13.06.1952 tarih ve 5953 sayılı Basın İş Kanunu ile gazetecilere tanınmış, daha sonra bunu 10.03.1954 tarih ve 6379 sayılı Deniz İş Kanunu izleyerek gemi adamlarına yıllık ücretli izin hakkı getirilmiştir. Bunun akabinde genel bir yıllık izin kanunu 11.04.1960 tarih ve 7467 sayılı Yıllık Ücretli İzin Kanunu kabul edilerek 15.04.1960’dan itibaren yürürlüğe girmiştir.(1)

3. Yıllık İznin Unsurları Nelerdir?

Yıllık ücretli izin; birincisi dinlenme amaçlı olmak üzere “dinlenme/izin”, ikincisi bu izne karşılık gelen “ücret” olmak üzere iki unsurdan oluşmaktadır. Dolayısıyla, yıllık izin “izin ve ücret” unsurları ile birlikte işveren talep edilir. Sadece, iş sözleşmesinin herhangi bir nedenle sona ermesi durumunda sadece “ücret” unsuru talep edilmektedir.

4. Yıllık Ücretli İzin Hakkından Vazgeçilebilir mi?

Anayasa’mızın “çalışma şartları ve dinlenme hakkı” başlığını düzenleyen 50’nci maddesinde “ …dinlenmek, çalışanların hakkıdır.…” hükmüne yer verilmiştir. Hangi istihdam şekli olursa olsun; yıllık izin hakkından vazgeçilemez. Yıllık izin, insan için temel bir gereksinim olduğundan uluslararası hukukta ve Anayasa’mızda benimsenmiş dinlenme hakkına dayanmaktadır. Yıllık izin hakkı vazgeçilemeyen ve devredilemeyen bir dinlenme hakkıdır. Yıllık izin; çalışanın dinlenmek, ruhsal ve bedeni sağlıklarını, iş verimliğini korumaları ve kazanmaları amacıyla kullandırılmaktadır. Çalışanlara tanınan yıllık izin ücretli olup, çalışanın her yıl belirli bir süre gelir endişesi çekmeden dinlenebilmesi amaçlanır. Yıllık iznin amacı, çalışanın çalışmış olduğu bir yıllık sürede yaşadığı yorgunluğu üzerinden atarak dinlenmesidir. Tüm istihdam şekillerinde yıllık izinde çalışanın başka bir işyerinde çalışması yasaklanmıştır. Örneğin; işçinin dinlenme hakkını kullandığı sırada başka işte çalışması dürüstlük kuralına aykırı bulunduğu için, işverene ödediği izin ücretini geri alma imkânı verilmiştir. Yıllık ücretli izin hakkı kamu düzenine ilişkin olup, bu haktan para karşılığı vazgeçilemez.(2)

5. Yıllık Ücretli İzin İçin Çalışma Süresi Aranır mı?

İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az 1 yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir.

Deneme süresi, işçi ve işveren arasında yapılan iş sözleşmesine deneme kaydının konulması durumunda, en çok 2 ay, toplu iş sözleşmesi ile en çok 4 ay olarak belirlenmiştir.

Burada geçen 1 yıl “bekleme süresi” olarak kabul edilir, 1 yılı tam yıl olarak anlaşılmalı ve bu 1 yılın çalışmakta olduğu mevcut işyerinde geçmiş olması gerekir. Yoksa SGK toplam hizmet süresi değildir. Yani, örneğin işçinin SGK hizmet süresinin 10 yıl olmasına rağmen X işyerindeki çalışma süresi 1 yılını doldurmamışsa, işvereni tarafından yıllık izin verilmez. Asgari olan bu 1 yıllık süre sözleşmelerle artırılamaz, azaltılması mümkündür.

İşçinin yıllık ücretli izne hak kazandığı süreyi bir örnekle açıklayalım; İşçi işe, 13.03.2019 tarihinde girmiş ise, çalışmasına aralıksız devam etmesi halinde ancak, yıllık ücretli iznini 13.03.2020 tarihinden itibaren hak kazanacaktır. Şayet işçi, işyerindeki çalışmasına ara vermiş ise, aradaki boşluklar dikkate alınmaz ve ertesi yıl, 1 tam yılını doldurana kadar, yıllık ücretli izne hak kazanamaz.

Yıllık ücretli izine hak kazanmak için gerekli sürenin hesabında işçilerin, aynı işverenin bir veya çeşitli işyerlerinde çalıştıkları süreler birleştirilerek göz önüne alınır.