Tolga ERTEM

1. GİRİŞ

İlk toplu örgütlenme yapılarından günümüz modern devletlerine uzanan bir yolculukta insanlar, bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde yapmış oldukları iktisadi ve mali faaliyetleri üzerinden içinde oldukları toplulukları sosyal, askeri ve siyasi yönden etkilemiştir. Ekonomik istikrarı sağlamak, ekonomik kalkınmayı ve büyümeyi gerçekleştirmek ve gelir ve servet dağılımını dengeye oturtmak gibi hedefleri olan maliye politikaları ile devletlerin en önemli gelir kaynaklarından birisi olan devletin kamu harcamalarının finansmanını karşılamak amacıyla kişi ve kurumlardan ödeme güçlerine göre karşılıksız, zorunlu ve kanunlara dayalı olarak aldığı ekonomik değerler olarak adlandırılan vergilerin; tarih ve politika biliminin kurucusu sayılan Floransalı düşünür, devlet adamı, askerî stratejist, şair ve oyun yazarı İtalyan Rönesans hareketinin en önemli figürlerinden olan Niccolo Machiavelli’nin düşüncelerinden hareketle günümüz iktisadi ve mali olaylarına bakışı çalışmamızın özünü oluşturmaktadır.

2. NİCCOLO MACHİAVELLİ (1469-1527) VE MAKYAVELİZM

Niccolo Machiavelli’nin Prens-Hükümdar(1) adlı eserinde yer alan tespit ve fikirlerinin günümüz dünya ekonomisinin ve iktisadi gelişmelerinin irdelenmesi ve değerlendirilmesi sürecindeki yerine Machiavelli’nin hayatı ve bu düşüncelerin çıkışını sağlayan felsefesi olan Makyavelizme bakarak başlamak çalışmamızın özünü oluşturmaya yardımcı olacaktır.

2.1. Niccolo Machiavelli (1469-1527)

Siyaset kuramcısı, tarihçi, yazar ve bir devlet adamı olan Machiavelli, Hükümdar, Konuşmalar ve Floransa Tarihi adlı kitaplarıyla tanınmıştır. En ünlü yapıtı olan Hükümdar’da temel düşüncesi ülkesinin işgalden kurtulması ve tek egemenlik altında toplanmasıdır. Bu düşünce etrafında güçlü bir iktidarın nasıl oluşturulabileceği ve ne şekilde sürdürülebileceğini ele alır. Egemenlik, askeri güç, ruhban sınıf, bağımsızlık, devlet-birey-özgürlük ilişkilerini irdeleyen politik bir başyapıt olarak dikkati çeken Hükümdar, aynı zamanda “İtalya’yı barbarların elinden kurtarmaya çağrı”dır. Machiavelli’nin şiirleri, öyküleri ve oyunları da İtalyan edebiyatının eşsiz örnekleri arasında yer alır.(2)

2.2. Makyavelizm*

Makyavelizm, Niccolo Machiavelli tarafından ortaya çıkarılmış ve genellikle siyasi bir düşünce ve hareket tarzı olarak kabul edilen bir görüştür (Kesgin,A). Aslında, Machiavelli “Hükümdar” adlı kitabında insanları makyavelist eğilimlere karşı uyarmış ancak makyavelist eğilimlerle ilgili pek de iyi olmayan olgular onun adıyla anılmaya başlanmıştır (Machiavelli, 1513). Makyavelli başarıya götürecek iki alternatif yoldan bahsetmiştir (Breczkei, 2018,1). Bu yollardan biri barışçıl ve meşru diğeri ise kuvvet temellidir. Makyavelli’ye göre ilki başarısız olursa ikinci yola başvurulması gereklidir. Literatürde makyavelizimle alakalı birçok çalışma mevcuttur ve bu çalışmalarda kavram farklı araştırmalarla açıklanmaya çalışılmıştır (Jones ve Phalsus (2009); Moss (2005); Ricks ve Fraedrich (1999); (Lo, Ng;2019); (Azız 2004). Makyavelizmi, Christie ve Geis (1970) kendi amaçları için başkalarını manipüle eden bir kişilik özelliği olarak açıklamışlardır. “Makyavelizm istenen amaçlara ulaşmak için politika, güç ve etkileyici davranışların kullanımını benimseyen bir sosyal etki sürecidir ve insanları sınıflandırmak için yararlanılan bir kişilik özelliği veya boyutudur” (Christie ve Geis;1970).

Jones ve Paulhus (2009) çalışmalarında, makyavelizmin kurnazlıkla eşanlamlı olduğunu iki kavramında benzer şekilde kişisel çıkarları ön planda tutma, aldatma ve manipülasyonla ilgili kişilerarası stratejileri içerdiğini belirtmişlerdir. Dahling, Whitaker, ve Levy (2009), makyavelizmi başkalarını kontrol etme ve statü sağlama arzusunda olan ve bu nedenle manipülasyona açık ve güvensizlik eğilimi yüksek olan kişilik özelliği olarak tanımlamışlardır. Makyavelizm dezavantajların yanı sıra avantajlara da (başkalarını sömürmekten elde edilen kazançlar) sahip olan bir kusur stratejisi olarak kabul edilebilir (Ashton, Lee, Son;2000). Makyavelizm kişilerin hedeflerine ulaşmak için türlü hileye ve yalana başvurup ahlâk dışı davranışlarda bulunmasında bir sakınca görmeyen bir anlayışı temsil eder ve bu düşünce biçimi etik dışı olarak da algılanabilmektedir. Makyavelizm kavramı pazarlama literatüründe de sıklıkla karşılaşılan bir kavram olup, ticari faaliyetlerde kişileri etik dışı davranmaya iten bir kişilik özelliği olarak kabul edilmektedir. (*MAKYAVELİST KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNİN TÜKETİCİLERİN ETİK DIŞI DAVRANIŞLARINA ETKİSİ, Doç. Dr. Leyla LEBLEBİCİ KOÇER ve Doktora Öğrencisi Miray GÜLSOY, 23-25 Eylül 2020 tarihlerinde Erciyes Üniversitesi’nde düzenlenen 19. Uluslararası İşletmecilik Kongresi’nde sunulan çalışma.)

3. İKTİSADİ DÜŞÜNCE TEORİLERİ