Altar Ömer ARPACI

Gelir Vergisi Kanununun 81. maddesinde düzenlenen ferdi işletmeler ile kolektif ve adı komandit şirketlerin sermaye şirketlerine devrinde katma değer vergisi ertelemesi söz konusudur.Ancak bu maddelerde düzenlenmiş bulunan “devir”, Türk Ticaret Kanunu’nda “birleşme” olarak geçmektedir. Zaten devir müessesesi şirketlerin birleşmelerinin özel bir şeklini teşkil etmektedir. Yasal düzenlemeler doğrultusunda devir işlemlerinin yapılması durumunda, devredilen malların emsal bedelleri üzerinden katma değer vergisi hesaplanmayacak ve beyan edilmeyecektir. Bu durum katma değer vergisi açısından da bir vergi ertelemesine yol açmaktadır.

GELİR VERGİSİ KANUNUNDA DÜZENLENEN DEVİR MÜESSESESİ

İşletmelerin büyümesi (işletme ölçeğinin büyümesi) ile pozitif içsel ve dışsalekonomiler (tasarruflar) belirgin bir şekilde artmakta, böylelikle iktisadi kaynakların etkin kullanımı sağlanmaktadır. Bu pozitif ekonomiler sonucunda sağlanan avantajların en önemli örneklerini;

- iş bölümü ve uzmanlaşma nedeniyle sağlanan avantajlar,

- gelişmiş teknoloji kullanabilme dolayısıyla ortalama maliyetin düşürülmesi,

- maliyetler içinde genel idare giderlerinin payının azalması,

- pazarlama avantajı sağlanması,

- pazarlık gücünün artarak maliyetlerin düşürülmesi,

- yan sanayi ve hizmet sektörleriningelişmesi nedeniyle daha ucuz ilk madde, yarı mamül ve hizmet temini,

- kalifiye eleman temini,

- alt yapı tesislerinden sağlanan avantajlar,

oluşturmaktadır.

Şirketlerin birleşme nedeni sadece büyük ölçeğe ulaşmanın sağladığı avantaj değildir. Diğer nedenleri de şu şekilde sıralayabiliriz.

- Şirketler, aralarındaki rekabeti ortadan kaldırmak için birleşebilirler.

- Şirketler, birbirlerini tamamlayan işlerle uğraşıyorlarsa, girdi akışını kolaylaştırmak için birleşebilirler.

- Şirketler, büyük sermayeler sağlamak için birleşebilirler.

Birleşme türleri genel olarak üçe ayrılmaktadır. Bunlar yatay(horizantal), dikey(vertical) ve karma (conglomerete) birleşmedir.

Yatay birleşmeler aynı sektörde faaliyet gösteren ticari işletmelerin birleşmesi olarak tanımlanabilir. (örneğin otomotiv sektöründe bulunan iki veya daha fazla firmanın birleşmesi)

Dikey birleşme dikey büyümenin yollarından biridir. Bir üretim sürecinde her bir aşamanın ayrı bir sektör oluşturduğu durumlarda alt ve üst üretim aşamasında faaliyet gösteren şirketlerin birleşmesidir. Buna örnek olarak un sektöründe faaliyet gösteren bir şirketin ekmek üretimi yapan bir şirketle birleşmesini gösterebiliriz.

Karma birleşmeler hem yatay hem de dikey birleşmeleri içerir. İktisadi hayatta aynı ve farklı sektörlerde hızlı bir gelişme sürecine ulaşmak ve yayılmak için çeşitli sektörlerdeki şirketlerin birleşmesidir.

Vergi uygulamalarına göre işletmelerin birleşmesi ve nev’i değiştirmeleri esas itibariyle şirketlerin bünyelerindeki aktiflerin içerdiği gizli yedeklerin realize edildiği anlamında kabul edilmektedir. Oysa şirketlerin ölçek ekonomilerinden faydalanmak için ekonomik güçlerini birleştirmeleri müessesine vergi hükümleri ile set çekilmemesi gerekir. İktisadi kalkınmanın temellerinden olan bu durum ülkemizde de politika olarak benimsenmiş ve vergi uygulamasında vergi yükünün ertelenmesi şeklinde mevzuatımızda kurumlaşmanın teşviki olarak yer almıştır.

Gelir Vergisi Kanununun 81. ile Katma Değer Vergisi Kanununun 17. maddelerinde bu amaçta hükümler sevk edilmiştir.

Gelir Vergisi Kanunu ile Kurumlar Vergisi Kanununda yer alan devir işlemleri Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 17’nci maddesinde istisna olarak ele alınmıştır.

Gelir Vergisi Kanunu’nun 81 maddesi, “Vergilendirilmeyecek Değer Artışı Kazançları”nıüç bent halinde açıklamıştır.

Madde metni aşağıdaki gibidir.(1.1.2003 tarihinden geçerli olmak üzere 4783 sayılı Kanunla değişen şekli)

“ Aşağıdaki yazılı hallerde değer artışı kazancı hesaplanmaz ve vergilendirilmez:

1 - Ferdi bir işletmenin sahibinin ölümü halinde, kanuni mirasçılar tarafından işletmenin faaliyetine devam olunması ve mirasçılar tarafından işletmeye dahil iktisadi kıymetlerin kayıtlı değerleriyle (bilanço esasına göre defter tutuluyorsa bilançonun aktif ve pasifiyle bütün halinde) aynen devir alınması.

2 - Kazancıbilanço esasına göre tespit edilen ferdi bir işletmenin bilançosunun bir sermaye şirketine aktif ve pasifiyle bütün halinde devrolunması, devir alan şirketin bilançosuna aynen geçirilmesi ve devredilen ferdi işletmenin sahip veya sahiplerinin şirketten, devir bilançosuna göre hesaplanan öz sermayesi tutarında ortaklık payı alması.(Bu ortaklık payını temsil eden hisse senetlerinin nama yazılı olması şarttır)

3 - Kollektif ve adi komandit şirketlerin bu maddenin (2) numaralı bendinde yazılı şartlar dahilinde nev’i değiştirerek sermaye şirketi haline dönüşmesi (Kollektif ve adi komandit şirketlerin şekil değiştirerek anonim şirket haline dönüşmesi halinde şekil değiştiren kollektif ve adi komandit şirketlerin ortaklarının anonim şirketteki ortaklık paylarını gösteren hisse senetlerinin nama yazılı olması şarttır.)”

Yukarıdaki madde hükmüne bakıldığında,bir ve iki numaralı bentler işletmelerin devrine ilişkin hükümleri içermekte, üçüncü bent ise, işletmelerin nev’i değiştirmesi işlemini açıklamaktadır. Söz konusu devir ve nev’i değiştirme işlemlerinin maddedeki hüküm çerçevesinde yapılması durumunda ise gelir vergisi açısında herhangi bir vergileme yapılmayacaktır.

KATMA DEĞER VERGİSİ ERTELEMESİ