Abdurrahman ÇALIK

1. GİRİŞ

Çalışma hayatının önemli kurumlarından olan “fazla çalışma” 4857 sayılı İş Kanunu’nun 41 ila 43’üncü maddelerinde ve ilgili yönetmeliklerde düzenlenmiş olmasına karşın, mevzuatta açıklık bulunmayan hususlar ve özellikle ispat kuralları bakımından yargı içtihatları belirleyici olmaktadır. Fazla çalışma konusu çok kapsamlı olmakla birlikte, bu çalışmamızda özellikle son birkaç yılık dönemde fazla çalışma konuşundaki Yargıtay kararlarında ortaya çıkan içtihat değişiklikleri açıklanmaktadır.

II. FAZLA ÇALIŞMA KONUSUNDAKİ GENEL İLKELER

Yargıtay kararlarına göre, fiili bir olgu olan fazla çalışmanın ispatı ile ilgili özel bir ispat aracı bulunmayıp, işçi fazla çalışma yaptığını kural olarak her türlü delille ispat edebilir. Bu kapsamda çalışma süreleri ve fazla çalışma ile ilgili olarak işverence tutulması gereken kayıt ve belgeler, puantajlar, imzalı bordro ve hesap pusulaları, banka ödeme kayıtları, elektronik giriş sistemi kayıtları, giriş çıkış saatlerini gösteren imza listesi, işçi tarafından işyerindeki fatura, irsaliye ve benzeri belgelere atılan imzalar ve tanık beyanı gibi her türlü delil işçi tarafından ortaya konulabileceği gibi bu deliller gerektiğinde hakim tarafından da re’sen talep edilebilir. Buna karşın, ispat gücü bakımından bu deliller arasında öncelik ve üstünlük söz konusu olabilmektedir.

Yargıtay’ın yerleşik emsal kararlarına göre 

- Fazla çalışmanın işyeri kayıtları, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları ve benzeri yazılı belgelerle kanıtlanamaması durumunda tanık beyanlarıyla kanıtlanması mümkündür.

- İşyerinde çalışma düzenini bilmeyen ve bilmesi mümkün olmayan tanıkların anlatımlarına değer verilemez. Tanık ifadelerine ancak tanığın davacı ile birlikte çalıştığı dönem ile sınırlı olarak değer verilir.

- İşçinin imzasını taşıyan bordronun sahteliği ileri sürülüp kanıtlanmadıkça, imzalı bordroda görünen fazla çalışma alacağının ödendiği varsayılır.

- Bordronun imzasız olması veya imzalı bordroda fazla çalışma ücretinin yer almaması yahut sembolik ve göstermelik tutarların yer alması hallerinde işçi fazla çalışma yaptığını her türlü delille ispat edebilir.

- İmzalı ücret bordrolarında fazla çalışma ücretinin ödendiği belli olmakla birlikte işçinin fazla çalışma alacağının daha fazla olduğu yönündeki ihtirazi kaydının bulunması halinde, bordroda görünenden daha fazla çalışmanın ispatı her türlü delille söz konusu olabilir.

- Bordroların imzalı ve ihtirazi kayıtsız olması durumunda ise, işçinin bordroda yazılı olandan daha fazla çalışma yaptığını kanıtlaması ancak yazılı belge ile mümkündür.

- İş sözleşmelerinde fazla çalışma ücretinin aylık ücrete dahil olduğu yönündeki hüküm, yıllık 270 saate kadar yapılan fazla çalışmalar için geçerlilik taşımaktadır. İşçi, yıllık 270 saatin üzerinde fazla çalışma yaptığını kanıtladığı takdirde bunun ücretinin ödenmesi gerekir.

III. GÖRÜŞ DEĞİŞİKLİĞİNE KONU OLAN HUSUSLAR

A. Banka ile Yapılan Fazla Çalışma Ödemeleri

Yargıtay’ın eski kararlarında, işçiye bordro imzalatılmadığı halde fazla çalışma ücreti tahakkuklarını da içeren her ay değişik miktarlarda ücret ödemelerinin banka kanalıyla yapılması durumunda fazlaya ilişkin talebin ancak yazılı belge ile kanıtlanacağı belirtilmesine karşın son dönemdeki kararlarında bu konuda önemli bir görüş değişikliğine gidilmiştir.

Buna göre, işçiye bordro imzalatılmadığı halde, fazla çalışma ücreti tahakkuklarını da içeren her ay değişik miktarlarda ücret ödemelerinin banka kanalıyla yapılması durumunda işçinin ihtirazi kayıt ileri sürmesi beklenemeyeceğinden, ödenenin üzerinde fazla çalışma yapıldığının her türlü delil ile (örneğin tanık beyanı ile) ispatlanabileceği kabul edilmektedir. Aynı ispat kuralları hafta tatili ve ulusal bayram ve genel tatil ücreti alacakları bakımından da geçerlidir.

Böylece, işçinin ihtirazi kayıt koyma imkânının olmadığı banka hesabına yatan bir miktar fazla çalışma ücretinin fazlasını ispatlama konusunda “yazılı delil” istenmekten vazgeçilerek işçiye kolaylık getirilmiştir. Yeni durumda, tanık ifadelerine göre geriye dönük fazla çalışma ücreti alacağı hesaplanırken banka kanalı ile fazla çalışma ücreti ödemesi yapılmış olan aylar tamamen dışarıda bırakılmayacak; bu aylar da hesaplamaya dahil edildikten sonra bankadan ödenen tutarların mahsubu yoluna gidilecektir.

B. Pirim İle Çalışanların Fazla Çalışma Ücreti Hesabı