Mehmet AKARSLAN

I. Giriş

Fahri konsoloslar; diğer devletler ile Türkiye Cumhuriyeti arasında ekonomik, ticari, sosyal ve kültürel ilişkilerin geliştirilmesine yardımcı olunması ve ülkelerin tanıtımına en üst düzeyde katkı sağlamanın yanı sıra pasaport, seyahat belgesi ve bu devlete gitmeyi arzu eden kişilere gerekli işlemlerin nasıl yapılacağı konularında yardımcı olunması amacıyla faaliyette bulunmaktadırlar.

Bu faaliyetleriyle ilgili olarak fahri konsolosların; defter ve belge düzeni, mükellefiyet durumları, bunlara yapılacak bağışların gelir veya kurumlar vergisi mükelleflerince indirim konusu yapılıp yapılamayacağı, anılan bağışlar üzerinden katma değer vergisi hesaplanıp hesaplanmayacağı, fahri konsoloslukta çalışanlara fahri konsolosça ödenecek ücretlerin gelir vergisi tevkifatına tabi olup olmayacağı, fahri konsolosluk olarak kullanılmak üzere kiralanacak bina ile ilgili olarak gelir vergisi kesintisi durumu, fahri konsoloslukta tüketilmek üzere satın alınacak mal ve hizmetlerin katma değer vergisikarşısındaki durumu, fahri konsolosluk makamı için alınacak araç için vergi muafiyeti, indirimi veya istisnasının olup olmadığı, hususları araştırma konusu yapılmıştır.

1. Fahri Konsolosların Hukuki Durumları

Devletlerarası konsolosluk ilişkilerini düzenleyen 24.04.1963 tarihli Viyana Sözleşmesi ile konsolosluk kavramı meslekten konsolosluk ve fahri konsolosluk olarak ikiye ayrılmış ve Fahri Konsolosluk Memurlarına ve Bunlar Tarafından Yönetilen Konsolosluklara Uygulanacak Rejim’e ilişkin III. Bölümde bu sıfatı haiz kişi ya da kurumların yararlanabileceği diplomatik haklar konsolosluk ve memurlarının yararlanabileceği haklardan ayrılarak sınırlanmıştır. Fahri konsolosluklar ilke olarak söz konusu sözleşmenin 5 inci maddesinde belirtilen görevleri tümüyle yerine getirebilmektedir.

Ancak, bu görevlerin ve görevlerden doğan yetkilerin kullanımı tamamıyla ilgili ülkenin milli mevzuatı ile belirlenmektedir. Uygulamada, fahri konsolosluklarımızın görevleri daha ziyade temsile yönelik olmuştur. Vatandaşa yönelik konsolosluk işlemleri açısından yetkileri son derece sınırlı olup, belge tasdikinden öteye gitmemektedir. Fiiliyatta fahri temsilciliklerimizden gerek temsil, tanıtım açısından gerek yardıma ihtiyaç duyan vatandaşlarımız açısından yararlanılmaktadır.

2.Gelir Vergisi Kanunu ve Kurumlar Vergisi Kanunu Yönünden:

a) Ücret ödemeleri

Konsolosluk İlişkileri Hakkında Viyana Sözleşmesi’nin “Akçalı Bağışıklık” başlıklı 66 ncı maddesinde “Fahri konsolosluk memuru, konsolosluk görevlerinin yerine getirilmesi nedeniyle gönderen Devletten aldığı tazminat ve aylıklar üzerinde her türlü vergi ve harçlardan muaftırlar.” hükmü yer almaktadır.

Gelir Vergisi Kanununun 15 inci maddesinde “Yabancı devletlerin Türkiye’de bulunan elçi, maslahatgüzar ve konsolosları (Fahri konsoloslar hariç) ile elçilik ve konsolosluklara mensup olan ve o memleketin uyrukluğunda bulunan memurları, Türkiye’de resmi bir göreve memur edilenler bu sıfatlarından dolayı ve karşılıklı olmak şartıyla Gelir Vergisinden muaftırlar.

Bu muaflığın menkul sermaye iradı üzerinden tevkif suretiyle alınan vergiye şümulü yoktur.” hükmü yer alırken aynı Kanunun 16 ncı maddesinde, “Yabancı elçilik ve konsoloslukların 15 inci maddeye girmeyen memur ve hizmetlilerinin yalnız bu işlerinden dolayı aldıkları ücretler karşılıklı olmak şartiyle Gelir Vergisinden istisna edilir.” hükmü yer almaktadır.

Anılan Kanunun 61 inci maddesinde ise “Ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir.

Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez…” düzenlemesi yer almaktadır.

Gelir Vergisi Kanunu’nun 94 üncü maddesinin birinci fıkrasında tevkifat yapmaya mecbur olanlar sayılmıştır. Anılan Kanunun 28 inci maddesinde ise, tahsil ve tahkikat giderleri karşılığı olarak yapılan ödemelerden Gelir Vergisinden istisna edilenler sayılmış olup, Fahri Konsoloslukta çalışılması karşılığı öğrencilere yapılan ödemeler bu kapsama girmemektedir.