Ufuk ÜNLÜ

1. Giriş

Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliği 30.04.2021 tarih ve 31470 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş ve 1982 yılından bu yana çeşitli değişikliklerle birlikte yürürlükte kalan Disiplin Kurulları ve Disiplin Amirleri Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Yeni yönetmelik birçok değişikliği de beraberinde getirmiştir. Yeni Yönetmelik Mülga Disiplin Kurulları ve Disiplin Amirleri Hakkında Yönetmelik ile aynı şekilde 657 sayılı Kanunun 134’üncü maddesinin 2’nci fıkrasının “Bu kurulların kuruluş, üyelerinin görev süresi, görüşme ve karar usulü, hangi memurlar hakkında karar verebilecekleri ve disiplin amirlerinin tayin ve tespitinde uygulanacak esaslar ile bunların yetki ve sorumlulukları gibi hususlar Cumhurbaşkanınca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir” hükmüne dayanılarak yürürlüğe konulmuştur. Yeni yönetmelik kapsamında getirilen değişiklikler makalemiz kapsamında incelenecektir.

2. Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinin Getirdiği Yenilikler

Disiplin kavramı, hukuksal olarak, istenilmeyen (veya yanlış olan) bir fiilin sonucu olarak uygulanan yaptırım anlamına gelir. Disiplin hukuku, bir kuruma dâhil olan kişilerin o kurumun kurallarına ve iç düzenine, kurumun çıkarları gereği uymasını ve bu kurallara uygun düşmeyen davranışların cezalandırılmasını öngören kuralları ifade etmekte olup; en yaygın olarak devlet memurlarına ilişkin olmakla birlikte, yarı kamusal nitelikli kuruluşlar ve özel nitelikli teşekküllere kadar çok geniş uygulama alanına sahiptir. Disiplin cezaları ise kamu hizmetlerinin gereği gibi yürütülmesini sağlamak, devlet memurlarının görev ve yetkilerini özel çıkarları doğrultusunda kullanmasını ve memurluk sıfatıyla bağdaşmayacak hareketlerde bulunmasını önlemek amacıyla, durumun niteliğine ve eylemin ağırlık derecesine göre uygulanan yaptırımlardır.

Bilindiği üzere Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi, Türkiye’de 16 Nisan 2017 referandumuyla kabul edilen ve 9 Temmuz 2018 tarihi itibarıyla uygulanmaya başlanan başkanlık tipi hükûmet sistemidir. Ülkemizde Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçişle birlikte yürürlükteki mevzuat bu sisteme uygun hale getirilmiştir. Yeni yürürlüğe giren Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliği ile birlikte, büyük ölçüde mülga Yönetmeliğin sistematiği muhafaza edilmiş ve Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin gerekli kıldığı zorunlu bazı değişiklikler yapılmıştır. Anılan yönetmelik, önceki yönetmelikteki bütün hükümleri değiştirerek, günümüz koşulları ve yargı kararları da dikkate alınmak suretiyle tamamıyla değiştirilmiştir.

Yeni Yönetmelikle birlikte 1982 yılından bu yana çeşitli değişikliklerle birlikte yürürlükte kalan Disiplin Kurulları ve Disiplin Amirleri Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Kurumlar disiplin kurulları ve disiplin amirleri hakkındaki yönetmeliklerini 6 ay içerisinde yeni Yönetmelikle uyumlu hale getirmekle yükümlü kılınmışlardır. Bu süre içinde mülga Yönetmelik kapsamında düzenlenmiş bulunan disiplin kurulları ve disiplin amirlerinin görev ve yetkileri devam edeceği hükme bağlanmıştır.

Yeni Yönetmelikle disiplin kurullarının oluşumu ile çalışma usul ve esaslarında önemli değişikliklere gidilmiştir. Ayrıca, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda yer alan zamanaşımı, itiraz, yargı yoluna başvuru, cezaların uygulanması, cezaların özlük dosyasından silinmesi konularını da kapsamına almıştır. Yine bir yenilik olarak süreç içerisinde yargı içtihatlarıyla oluşan uygulamaları, mülga Devlet Personel Başkanlığı görüşleriyle sağlanan uygulamaları da mevzuat hükmüne dönüştürmüştür.

Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin sonucu olarak Başbakanlığın ilga edilmesi ve müsteşar ile müsteşar yardımcısı kadrolarının kaldırılmasıyla birlikte doğal olarak yeni Yönetmelikte bu kurum ve unvanlara yer verilmemiştir. Disiplin kurullarının ve yüksek disiplin kurullarının başkan ve üyelerinin görev süreleri iki yıldan üç yıla çıkarılmış ve ayrıca tedviren görevlendirilen yöneticilerin disiplin amiri yetkisine haiz olduğu hükme bağlanmıştır. Benzer şekilde disiplin kurulu başkan ve üyelerinin ikinci derece dâhil kan ve sıhri hısımlarıyla ilgili toplantılara katılamamasında yakınlık derecesi üçüncü dereceye çıkarılmıştır. Öncesinde Mülga Devlet Personel Başkanlığı görevliyken, yeni yönetmelikle birlikte kurumsal disiplin amirleri yönetmeliklerinin yürürlüğe konulabilmesi için herhangi bir kurumdan görüş alınmasına gerek görülmemiştir.

Yeni yönetmelikle Memurlar hakkındaki şikâyetlerin taşıması gereken nitelikler ve dikkate alınmayacak şikâyetler ifade edilmiş ve disiplin cezalarının kamu personeli bilgi sistemine kaydedilmesi uygulamasının dayanağı oluşturulmuştur. Kurumsal disiplin amirleri yönetmeliklerinin taşıması gereken şekil şartları düzenlenmiştir.

Disiplin kurullarının oluşumunda belirli birim amirlerinin kurul üyesi olmasını zorunlu kılan hükümlere yer verilmeyerek kurulları oluşturmaya yetkili amirlerin takdir yetkisi artırılmıştır. Hizmet özellikleri, teşkilat yapıları veya kadro unvanlarındaki farklılık sebebiyle disiplin kurullarını Yönetmelikte öngörüldüğü şekilde oluşturamayan kurumların kurullarını farklı yapıda oluşturabilmesi için herhangi bir kurumdan görüş alınmasına gerek görülmemiştir.

Aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezası alanların kurullarda süresiz olarak görev almasını engelleyen uygulamadan vazgeçilerek, cezasına göre 5 ve 10 yıl süre geçtikten sonra kurullarda görev alma imkânı getirilmiş ve bazı unvanlarda bulunan memurlara verilen cezalarda itiraz mercileri açıklığa kavuşturulmuştur. Disipline aykırı fiil veya halin işlendiği sırada memurun görev yerindeki disiplin amiri ve disiplin kurulu yetkili kılınarak vekâlet, ikinci görev, geçici görev gibi kadrosunun bulunduğu yer dışında başka bir yerde bulunan ve bulunduğu yerde disiplinsizlik sergileyen memur hakkında işlem yapmaya yetkili amir ve kurullar belirlenmiştir. Disiplin soruşturması yapacak muhakkiklerin soruşturmasını yürüttükleri kişilerden hiyerarşik olarak alt düzeyde olamayacağı belirtilmiş ve muhakkikin çalışma usulü ve soruşturma raporunun şekli düzenlenmiştir. Ayrıca savunma isteminin şekli düzenlenmiş, savunmanın disiplin amiri tarafından alınması gerektiği, dolaylı olarak muhakkikin savunma alamayacağı hükme bağlanmıştır.

3. Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinde Belediyeleri İlgilendiren Değişiklikler