Orhan KOTAN

Giriş

Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) Türkiye’de 25 Ağustos 2016 tarihinde kanunlaşan ve 01.01.2017 itibarıyla yürürlüğe giren Otomatik Katılım Sistemin (OKS) yaygınlaşması için hayatımıza girmiştir.

4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu’nun 01.01.2017 tarihinde yürürlüğe giren otomatik katılıma ilişkin hükümleri uyarınca, işverenler çalışanlarını/işçilerini Otomatik Katılım Sistemi’ne (OKS) dâhil etmekle yükümlü tutulmuştur.

Ülkemizde devlet, sosyal güvenlik sisteminde sadece düzenleyici değil aynı zamanda uygulayıcı ve denetleyici konumundadır. Devletin uygulayıcı konumunda olduğu sosyal güvenlik sistemine ilişkin denetimler temel olarak Sosyal Güvenlik Kurumu müfettişleri ve denetmenleri vasıtasıyla yerine getirilirken emeklilik şirketlerinin dâhil olduğu bireysel emeklilik sistemine eklenen otomatik katılımdaki yükümlülüklerin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iş müfettişlerince denetleneceği düzenlenmiştir. Diğer taraftan bireysel emeklilik sistemi kayıtlarının takibi için Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı Emeklilik Gözetim Merkezi (EGM) kurulmuştur.

Bu yazımızda, bireysel emeklilik kapsamında otomatik katılım sistemiyle (OKS) işverenlere getirilen yükümlülükler ile çalışanların hakları detaylı bir şekilde ele alınarak yükümlülüklere uymama sonucunda ne tür yaptırımlarla karşı karşıya kalınacağı bu yazımızda açıklanmaya çalışılacaktır.

BES Kimleri Kapsamaktadır?

OKS, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ya da 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 28’inci maddesi kapsamında mavi kart sahibi olan, 45 yaşını doldurmamış, kamuda veya özel sektörde bir işverene bağlı olarak ücretli çalışanları (5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4a ve 4c maddeleri kapsamındaki çalışanlar ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun geçici 20’nci maddesi kapsamında kurulmuş olan sandıkların iştirakçisi olan çalışanları) kapsamaktadır.

01.01.2019 tarihinden itibaren ise çalışan sayısı 5 ve üzerinde olan tüm işyerleri sisteme otomatik olarak dâhil edilmektedir.

Yabancı uyruklu çalışanlar OKS’ye dâhil edilmemekte, buna karşın, Türk vatandaşı olmayıp mavi kartı olan çalışanların ise OKS’ye dâhil edilmesi gerekmektedir.

Yine, 5510 sayılı Kanun’un 5’inci maddesinin (g) bendi kapsamındaki sigortalılar, örneğin, Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenmiş işverenlerce, söz konusu ülkelerdeki işyerlerinde istihdam etmek üzere götürülen Türk işçileri, sisteme dâhil edilmemektedir.

2022 yılı Ocak ayında yapılan yasal değişiklikle 45 yaşını doldurmuş çalışanlara da, talep etmeleri halinde OKS planlarına dâhil olma imkânı verilmiştir.

OKS Kapsamındaki Çalışanların Sisteme Dâhil Edilme Tarihleri Nelerdir?

OKS’de kademeli bir geçiş öngörülmüştür. Çalışanların İşverenleri Aracılığıyla Otomatik Olarak Emeklilik Planına Dâhil Edilmesine İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’in 5’inci ve 6’ncı maddelerinde sırasıyla kamu idareleri ve özel sektör çalışanlarının emeklilik planına dâhil edilme tarihleri düzenlenmiştir.

Kamu idarelerinde 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun eki (I), (II), (III) ve (IV) sayılı cetvellerinde yer alan kamu çalışanları 01.04.2017 tarihinde, diğer kamu idarelerinde çalışanlar ise 01.01.2018 tarihinde OKS’ye dâhil edilmişlerdir.

Özel sektör çalışanlarında ise dâhil olma tarihleri işyeri çalışan sayısına göre belirlenmiştir.

Buna göre, çalışan sayısı 1.000 ve üzeri olan işyerleri 01.01.2017 tarihinden itibaren, çalışan sayısı 250 ile 999 arasında olan işyerleri 01.04.2017 tarihinden itibaren, çalışan sayısı 100-249 arasında olan işyerleri 01.07.2017 tarihinden itibaren, çalışan sayısı 50 ile 99 arasında olan işyerleri 01.01.2018 tarihinden itibaren, çalışan sayısı 10-49 arasında olan işyerleri 01.07.2018 tarihinden itibaren, çalışan sayısı 5-9 arasında olan işyerleri 01.01.2019 tarihinden itibaren sisteme dâhil edilmiştir. Geçici 20’nci madde kapsamındaki bankalar, sigorta ve reasürans şirketleri, ticaret odaları, sanayi odaları, borsalar veya bunların teşkil ettikleri birliklere ait sandıklara tabi çalışanlar ise 01.01.2019 tarihinde sisteme dâhil edilmiştir.

Çalışan sayısının nasıl tespit edileceği Hazine ve Maliye Bakanlığı Sigortacılık Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan 16.01.2019 tarihli sektör duyurusunda ayrıntılı olarak belirtilmiştir. Buna göre Yönetmeliğin özel sektör çalışanları için 6’ncı maddesinde belirtilen yukarıdaki kapsama dâhil olma tarihlerinden önce Sosyal Güvenlik Kurumuna (SGK) gönderilmesi gereken en son (A KODLU) “Aylık Prim ve Hizmet Belgesinde (4/a sigortalılar için)” yer alan “Toplam Sigortalı Bilgileri” sütunundaki “Sigortalı sayısı” satırında bildirilen sayının esas alınacağı, işverenin kendisine bağlı çalışanlar için farklı “Belge türü” nde aynı ay için birden fazla Aylık Prim ve Hizmet Belgesi verilmesi durumunda çalışan sayısının belirlenmesinde, her bir belgedeki “Sigortalı Sayısı” satırında bildirilen sayıların toplamının esas alınacağı belirtilmiştir.

Yapılan açıklamalardan ve verilen örneklerden toplam çalışan sayısının tespitinde çalışanın “4/a veya 4/c kapsamında olmayanlardan” olması, 45 yaş üstünde olması vb. hususların dikkate alınmayacağı, o işverene bağlı tüm çalışanların sayısının esas alınacağı anlaşılmaktadır. Ayrıca 27.12.2018 tarihinden önce çalışanlarını sisteme dâhil etmesi gerektiği halde etmemiş olan işverenlerin, çalışanlarını 27.02.2019 tarihine kadar sisteme dâhil etmesi gerektiği, bu şartı yerine getiren işverenlerin, çalışanlarını süresi içinde emeklilik planına dâhil etme yükümlülüğünü yerine getirmiş sayılacağı belirtilmiştir. Bu kapsamdaki çalışanların ücretinden geçmiş aylara dönük herhangi bir kesinti yapılamayacağı, sadece çalışanın sisteme dâhil edildiği aya ilişkin ücretinden ve sadece bir aylık katkı payı kesintisi yapılacağı unutulmamalıdır.