Pandeminin, üretim sürecini büyük oranda sekteye uğrattığı 2020 yılında, teşvik belgeli yatırımlar kapsamında bir kişiyi istihdam etmek için gerekli olan sabit yatırım tutarı 758 bin 152 lira ile pik noktaya ulaşırken, 2021 yılı Ocak-Eylül döneminde bu tutar 655 bin 790 liraya geriledi. Ancak 2017 yılındaki 497 bin 891 lira olan bir kişinin istihdamı için gerekli olan yatırım maliyeti, son 5 yılda yüzde 30’un üzerinde artış gösterdi.

DÜNYA gazetesinin, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı yatırım teşvik belgesi istatistiklerinden, enerji sektörünü dışarda bırakarak yaptığı hesaplamalara göre, bir kişiyi istihdamın maliyeti 2017 yılına göre yüzde 31.7 artış gösterdi. Sektörel bazda ise 2021 yılı 9 aylık sonuçlarına göre, maliyet tarımda 664 bin lira, madencilikte 881 bin lira, imalatta 614 bin, hizmetler sektöründe ise 874 bin lira olarak hesaplandı. Enerji sektörü yüksek tutarlı yatırım yapılmasına rağmen, emek yoğun bir yapısı olmadığı için, genel ortalamaları etkilememesi amacıyla hesaplama dışı bırakıldı.

En düşük maliyet tarımda

Sektörel bazda yapılan değerlendirmeye göre uzun yıllar ortalamasında, istihdam için en düşük yatırım ihtiyacı tarım sektöründe olduğu gözlendi. Ancak son 5 yıllık zaman diliminde, içinde bulunduğumuz 2021 yılında, bu konuda bir istisna yaşandı. Tarım sektöründe bir kişilik istihdam oluşturmak için 664 bin 912 lira yatırım yapılırken, imalat sanayinde bu tutar 614 bin 732 lirada kaldı. Aynı veriler maden sektöründe 881 bin lira, hizmetlerde ise 874 bin lira olarak hesaplandı. Sektörel bazda hizmet sektörü 2017 yılına göre 2021 yılı itibarıyla, sektörel bazda en yüksek değişim hizmet sektöründe oldu. Bu sektörde 1 kişilik istihdam için gerekli yatırım tutarı 345 bin 824 liradan 874 bin 30 liraya yükselirken, tarım sektörü 321 bin liradan 664 bin liraya çıktı. 

6 bölgede değişiyor

Yatırım teşvik sistemi, Türkiye’nin gelişmişlik düzeyine göre 6 bölgeye ayrılarak, bölgenin gelişmişlik düzeyine göre farklı teşvik unsurları sağlanması esasına dayanıyor. Az gelişmiş bölgede daha yüksek oranlı teşvik uygulanmasına rağmen, girişimciler ağırlıklı olarak gelişmiş olan birinci ve ikinci bölgeye yatırımı tercih ediyor. Bu durum, bir kişinin istihdamı için yapılan yatırım tutarları arasında da adeta uçurum oluşmasına yol açıyor.

Yabancı sermayenin maliyeti yüksek

2021 yılı Eylül sonu itibarıyla birinci bölgede 943 bin lira, ikinci bölgede 1 milyon 77 bin lira olan istihdam için yapılan yatırım tutarı, altıncı bölgede ise 115 bin lira seviyesinde gerçekleşti. Bu tutarlar 2017 yılında ilk üç bölgede 600 bin lira, dördüncü bölgede 460 bin lira, beşinci bölgede 429 bin lira, altıncı bölgede ise 497 bin lira seviyesindeydi.

Sermaye türüne göre yapılan hesaplamada ise 1 kişinin istihdamı için gerekli olan yatırım, yabancı sermayede yerli sermayenin iki katı düzeyinde gerçekleşti. 2021 yılında yabancı sermaye bir kişiyi istihdam için 1 milyon 202 bin liralık yatırım yaparken, yerli sermayenin yatırım tutarı 626 bin 130 lira oldu.