Burak TUNA (*)

Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yapılacak çalışmalar 30.06.2012 tarihinde Resmî Gazete’ de yayınlanan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği(İSG) Kanunu ile düzenlenmiştir. İSG Kanunu’nun maddeleri kademeli olarak yürürlüğe girmiştir. Kanun ilk yayınlandığında 6., 7. ve 8. maddeleri “Kamu kurumları ile 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için yayımı tarihinden itibaren iki yıl sonra” yürürlüğe gireceği şekilde düzenlenmiştir. Aslında kamu kurumları ile 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için İSG profesyoneli görevlendirme zorunluluğunun 01.07.2014 tarihinde başlaması gerekiyordu. İlgili maddelerin yürürlüğe girmesi çıkarılan Torba Yasalarla sırasıyla 01.07.2016, 01.07.2017 ve 01.07.2020 tarihine kadar ertelenmiştir. Dolayısıyla 01.07.2020 tarihinden itibaren Kanun’un 6., 7. ve 8. maddeleri yürürlüğe girmiştir. Ancak 14 Temmuz 2020 tarihinde İşsizlik Sigortası ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun teklifi Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunulmuştur. Yasa teklifinin Meclisteki görüşmeler sırasında değişikliğe uğramadan yasalaşması halinde 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için İSG profesyoneli görevlendirme zorunluluğu 31.12.2023 tarihine ertelenecektir. (Söz konusu yasa  değişikliğe uğramadan Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.)

Söz konusu altıncı madde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin şartlarını düzenlemektedir. İSG hizmetleri, tehlikeli ve çok tehlikeli işyerlerinde ilgili madde 01.01.2014 tarihinden beri uygulandığı için İSG hizmetlerinin az tehlikeli sınıf ve kamu işyerlerinde yerine getirilmesi konusunda İSG profesyonelleri ve Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri (OSGB) oldukça tecrübelidir. İlgili madde kamu kurumları ile elliden az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıf işyerlerinde bir çalışan dahi olsa iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirme zorunluluğu getirmiştir. Yani işyeriniz az tehlikeli sınıf işyeri ise işyerinizde İSG hizmetlerinin yürütülmesi için iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirmeniz gerekmektedir.

50’den az çalışanı olan az tehlikeli sınıf işyerlerinde İSG hizmetleri dört şekilde yerine getirilebilir. İşveren, çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve on ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde diğer sağlık personeli görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilir. Ancak belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olması hâlinde, tehlike sınıfı ve çalışan sayısı dikkate alınarak, bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilir.Az tehlikeli sınıf işyerlerini baz aldığımızda A, B veya C sınıfı iş güvenliği uzmanı olan işveren kendi işyerinde iş güvenliği uzmanlığı yapabilir. Kendisi iş güvenliği uzmanı değilse çalışanların arasından iş güvenliği uzmanı belgesine sahip personel bulunması halinde iş güvenliği uzmanı olarak onu görevlendirebilir. Eğer kendisi veya çalışanları arasında iş güvenliği uzmanı belgesine sahip değilse bu hizmeti OSGB’lerden alarak yerine getirmelidir. Bu hususlar işyeri hekimi görevlendirilmesi şartları için de aynen geçerlidir. Zaten az tehlikeli sınıf işyerlerinde diğer sağlık personeli görevlendirme zorunluluğu yoktur.

İSG hizmetlerinin yerine getirilmesi için dördüncü seçenek olarak kanun koyucu önce 10’dan az çalışanı olan, 18.06.2017 tarihli 7033 sayılı Torba Yasa ile çalışan sayısı arttırılarak 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işveren ve işveren vekillerine kendi işyerlerinde Bakanlıkça ilan edilen eğitimleri tamamlamak şartıyla işe giriş ve periyodik muayeneler ve tetkikler hariç iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütebilme imkânı vermiştir. Dolayısıyla Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının yetki verdiği kurum veya kuruluşlardan İSG eğitimlerini alıp yapılan sınavda başarılı olan işveren veya işveren vekilleri kendi işyerlerinde İSG hizmetlerini yerine getirebilir.Anadolu Üniversitesi ile T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı arasında 9 Ekim 2015 tarihinde İşyerlerinde İşveren veya İşveren Vekili Tarafından Yürütülecek İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Eğitim, Sınav ve Belgelendirme işbirliği protokolü imzalanmıştır. İşveren veya işveren vekili 16 saatlik bu eğitime katılıp tamamladıktan sonra tek oturumlu yapılan sınavda 100 tam puan üzerinden 50 puan alması yeterli olacaktır. Sınavda başarılı olanların adına İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Yürütümüne İlişkin İşveren veya İşverenVekili Eğitimi Tamamlama Belgesi düzenlenir. Eğitim ücreti şu an için 250 TL’dir.

Burada düşünülmesi ve tartışılması gereken konu alınan basit bir eğitim ve sonucunda alınan 50 puan ile başarılı sayılacak işveren veya işveren vekilinin iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hiç tecrübesi olmadan kendi işyerinde İSG hizmetlerini etkin bir şekilde nasıl yürütebileceğidir. Çünkü tehlikenin azı çoğu olmaz ve en ölümcül kazalar yeterli tecrübe olmadan öngörülemeyen tehlikelerden kaynaklanır. Yani işyeri az tehlikeli sınıfta da olsa çalışan elektrik akımına kapılıp hayatını kaybedebilir veya bir şeyi almak için el merdivenine çıkıp çok alçak mesafelerden düşüp kas iskelet sisteminde kırıklara neden olup meslekten kazanma gücü düşerek sürekli iş göremez hale gelebilir. Çünkü İSG hizmetlerinin en önemli unsurlarından beri İSG profesyonelleridir. Bir işveren veya işveren vekili kendi işyerinde bulunan tehlikeden kaynaklanan riskleri işletme körlüğü nedeniyle göremeyebilir. Aslında yapılması çok tehlikeli olan bir iş işveren veya işveren vekiline çok normal gelebilir. İşte bu işyerlerinde İSG profesyoneli olursa işverene bu konuda rehberlik ve danışmanlık yapacakları için işveren veya işveren vekilinin çok tehlikeli yapılan bu işin farkına varıp gerekli önlemlerin alınmasını sağlayacaktır. Bu tartışma konusu ile ilgili hususlar artırılabilir. Bu konu hakkında ayrı bir makale hazırlayacağım.

Peki işyerimizin tehlike sınıfını nasıl öğreniriz? İşyerinizin tehlike sınıfını öğrenmeniz için işyerinizin altılı NACE kodunu öğrenmelisiniz. Altılı NACE kodunu en kolay vergi levhasından veya muhasebecinizden öğrenebilirsiniz. Altılı NACE kodunuzu öğrendikten sonra 20.06.2012 tarih ve 28509 numaralı Resmi Gazete’de yayınlanan İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği’nin Ek-1 listesine bakarak işyerinizin tehlike sınıfını öğrenebilirsiniz. Az tehlikeli sınıf işyerlerine örnek verecek olursak; ofis faaliyetleri ile yapılan işler, perakende ticareti yapılan işler, bakkal, market, manav, restoran, noterlik hizmetleri, serbest muhasebeci mali müşavirlik hizmetleri, giyim satış, giyim eşyası imalatı (bazıları hariç), avukatlık faaliyetleri, apartman veya site yöneticiliği vb. işleri yerine getiren işyerleridir. Eğer işyerinizde çalışan istihdam etmiyorsanız 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre kendi nam ve hesabına çalışan kişi olarak sayılıp Kanun kapsamı dışında olacağınızdan İSG hizmetlerini almanıza gerek olmayacaktır.

Aynı işverenin Türkiye genelinde birden fazla tescilli ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerinin olması halinde, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri üstlenilebilecek işyerlerinin belirlenmesinde Sosyal Güvenlik Kurumundaki tescil kayıtları esas alınır. İşveren adına kayıtlı ayrı SGK sicil numarasına kayıtlı işyerleri var ise bu işyerlerinin her biri ayrı işyeri olarak değerlendirilir.

Tüm İSG hizmetleri için görevlendirmeler Bakanlığın İSG KATİP sistemi üzerinden gerçekleştirilir. İşyerleri için İSG KATİP sistemine giriş yetkisi e-bildirge kullanıcılarındadır. İşverenin kendisi veya çalışanları arasından bir personel iş güvenliği uzmanı ise İSG KATİP sistemi üzerinden içe görevlendirme yöntemi ile görevlendirmeler yapılır. Eğer işyeri OSGB’lerden İSG hizmeti alacaksa dışa görevlendirme yöntemi ile İSG Katip sistemi üzerinden görevlendirme yapılabilir. İçe görevlendirme yönteminde görevlendirme işyeri e-bildirge kullanıcısı tarafından yapılır ve iş güvenliği uzmanı tarafından İSG Katip sistemi üzerinden onaylanır. Dışa görevlendirme yönteminde ise hizmet alınan OSGB bünyesinde çalışan iş güvenliği uzmanını hizmet vereceği işyerinde görevlendirir ve görev alacağı işyeri e-bildirge kullanıcısı da İSG Katip sistemi üzerinden görevlendirme onaylanır. İSG Katip sistemi üzerinden tüm onaylama süreçleri gerçekleştikten sonra sistem otomatik olarak İSG Hizmetleri Sözleşmesi oluşturur. Oluşturulan bu hizmet sözleşmesinin e-imza veya çıktısı alınarak taraflar tarafından ıslak imza ile imzalanması gereklidir.

Yapılan görevlendirmelerde iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi sırasıyla çalışan başına en az 10 ve 5 dk. görevlendirilmek zorundadır. Örneğin 20 çalışanı olan az tehlikeli sınıf işyerinde iş güvenliği uzmanı ayda en az 200 dk. işyeri hekimi ise 100 dk. görevlendirilmek zorundadır.50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; işveren ve hizmet sunanlar arasında mutabık kalınarak aynı sözleşme yılı içerisinde, aylık hizmet süreleri birleştirilebilir veya hizmet sunum aralıkları belirlenebilir.

İşveren veya işveren vekili Bakanlıkça açılan eğitimleri tamamlayıp başarılı olduktan sonra işyerinde İSG hizmetlerini yürütme yöntemi seçilirse de tüm iş ve işlemler İSG Katip sistemi üzerinden yapılır. Öncelikle İSG Katip sistemi üzerinden işlem yapılabilmesi için Kullanıcının görevlendirmeyi yapabilmesi için SGK sisteminde işveren, işveren vekili ya da yönetici olarak tanımlanmış olması gerekmektedir. Eğer ilgili tanım yapılmamışsa işyerinin bağlı olduğu SGK il müdürlüğü ile iletişime geçilmesi tavsiye olunur. Daha sonra İSG Katip sistemine giriş yapılarak İşyeri Yönetici & Vekil Modülü altında Taahhütname bölümünden İşyerlerinde İşveren veya İşveren Vekilinin İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerini Üstlenmesine İlişkin Taahhütname’nin oluşturulması e-imza veya çıktısının alınarak ıslak imzalı olacak şekilde imzalanması gereklidir.

Eğitimini tamamlayarak sınavda başarılı olan işverenin elliden az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan ayrı bir işyeri açması veya işveren vekilinin hizmet akdinin sona ererek, elliden az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan başka bir işyerinde çalışmaya başlaması halinde; yeni işyerinin iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütebilmesi için işverence veya işveren vekilince İSG-KATİP üzerinden başvuruda bulunulması gerekir. Şu da unutulmamalıdır ki eğitim alan işveren veya işveren vekillerinin üstleneceği iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri; işe giriş ve periyodik muayeneler ile tetkikleri kapsamaz. Bu hizmetler işyeri hekiminden alınacağı gibi kamu sağlık hizmet sunucuları veya aile hekimlerinden de alınabilir.

İşverenlerin aklına İSG hizmetleri için devlet desteği var mı sorusu gelebilir. Kanunun 7. maddesine göre kamu kurum ve kuruluşları hariç ondan az çalışanı bulunanlardan, çok tehlikeli ve tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri İSG hizmetleri için devlet desteğinden faydalanabilir. Ancak, Cumhurbaşkanı, ondan az çalışanı bulunanlardan az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinin de faydalanmasına karar verebilir. Dolayısıyla şu an için az tehlikeli sınıf işyerlerinin İSG hizmeti maliyetinin karşılanmasında devlet desteği yoktur.

Eğer işyeriniz İSG hizmetlerini kendiniz ve görevlendirdiğiniz personel yürütmüyor veya OSGB’lerden hizmet almıyorsanız, iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirmediğiniz takdirde her biri için işyerinize 2020 yılı için 11.735 TL.idari para cezası uygulanabilecektir.

Kamu kurumları ile 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için İSG hizmeti alma yükümlülüğünün başladığı tarihteeğer işyeri az tehlikeli sınıf işyeri ise bir çalışanı dahi olsa idari para cezasına maruz kalmamak için İSG hizmeti alınmasını öneririz.

_______________________

(*) İş Güv.Uzmanı ve İşyeri Hekimi Eğiticisi- A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı , Bilirkişi - İnşaat Mühendisi

Vergi, SGK, İş, Ticaret Mevzuatı ile ilgili güncel konularda sorularınıza cevap almak; uygulamaya yönelik  makaleleri , yargı kararları,genelgeleri ve özelgeleri düzenli olarak takip etmek  için siz de abonemiz olun. 

 Abonemiz Olmak İçin Tıklayın.

Maliye Postası Dergilerini incelemek  için  tıklayın.

Abonelerin soruları ve Maliye Postası'nın yanıtlarından bazılarını incelemek için tıklayın.