Mustafa Hakan ALEMDAROĞLU

I- GENEL AÇIKLAMALAR

İşverenler çalışanlarına hizmetleri karşılığı olarak ödemeleri nakit olarak yapabilecekleri gibi ayni olarak da yapabilmektedirler. Söz konusu ayni yardımların çalışanlara dağıtılması, çalışan ve işveren açısından farklı sonuçlar doğurmaktadır. İşverenin kendi ürettiği ürünü çalışanlara vermesi ile dışarıdan tedarik ettiği ürünleri vermesinde de uygulanması gereken müeyyideler ve yapılması gereken işlemler farklılık arz etmektedir. Ayni ödemelerin mahiyeti Gelir Vergisi, Katma Değer Vergisi ve Damga Vergisi olarak 3 başlıkta açıklanacaktır.

II- GELİR VERGİSİ AÇISINDAN AYIN OLARAK YAPILAN YARDIMLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Gelir Vergisi Kanunun ücretin tarifi başlıklı 61maddesinde; “Ücret, işverene tabi belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir. Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez.” hükmüne yer verilmiştir.

Yine Gelir Vergisi Kanunun gerçek ücretler başlıklı 63/son maddesindeki “Hizmet erbabına verilen ayınlar, verildiği gün ve yerdeki ortalama perakende fiyatlarına göre; konut tedariki ve sair suretle sağlanan menfaatler, konutun emsal kirasına veya menfaatin emsal bedeline göre değerlenir.” hükmü yer almaktadır.

Mezkûr kanunun 94 maddesinde “Hizmet erbabına ödenen ücretler ile 61 inci maddede yazılı olup ücret sayılan ödemelerden (istisnadan faydalananlar hariç), 103 ve 104 üncü maddelere göre vergi tevkifatı yapılacağı” hükmü bulunmaktadır.

Hizmet karşılığı olarak işverence hizmet erbabına yapılan ödeme para ile olabileceği gibi ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatler de olabilir. Emek unsuru olan ücretin ayın olarak ödenmesi Gelir Vergisi Kanunun 61. Maddesi uyarınca ücretin mahiyetini değiştirmeyecektir. İşletme içinde bulunan malların personele ayin olarak verilmesi durumunda bu malların ortalama perakende satış fiyatı net ücret kabul edilmesi ve brüte iblağ edilmek suretiyle hesaplanan tutarın ayin veren işletme tarafından gider yazılması söz konusu olacaktır. İşletme dışından alınan malların hizmet erbabına verilmesi durumunda faturanın KDV dahil tutarı personele verilen net ücret olarak dikkate alınması gerekecek olup brüte iblağ edilmesi ve hesaplanan brüt ücretin Gelir Vergisi Kanunun 40/1 maddesi uyarınca gider yazılması gerekecektir. Ancak dışarıdan sağlanan mal veya hizmetin fatura kesilip temin edilmiş olması ve fatura tutarlarının gider veya maliyet unsuru olarak muhasebe kayıtlarına intikal ettirilmesi durumunda net ödeme tutarı ile brüt ödeme tutarı arasındaki farkın gider veya maliyet olarak dikkate alınması gerekecektir.

Gelirler Genel Müdürlüğü’nün vermiş olduğu 04.05.1999 tarihli ve 17360 sayılı özelgede; “İşçilere kumaş, havlu, sabun, ayakkabı olarak yapılan ayni yardımlar, hizmet erbabına ücretleri dışında net olarak sağlanmış bir menfaat olduğundan, ücret olarak kabul edilmesi ve anılan Kanunun 63 üncü maddesinin son fıkrası uyarınca verildiği gün ve yerdeki ortalama perakende fiyatlarına (Katma Değer Vergisi dahil) göre değerlendirilmesi sonucu tespit edilen tutarın brütünün bulunarak, bu tutar üzerinden hesaplanacak verginin işverence üstlenilmesi suretiyle Gelir Vergisi Kanununun 94, 103 ve 104 üncü maddelerine göre işlem yapılması gerekmektedir.

Bu durumda, işçilere ödenen net ücret ile işverence üstlenilen vergi toplamı genel hükümlere göre gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alınacaktır. Söz konusu madde ve malzemelerin piyasadan fatura kesilip temin edilmiş olması ve fatura tutarlarının gider veya maliyet unsuru olarak muhasebe kayıtlarına intikal ettirildiği durumda ise sadece net ödeme tutarı ile brüt ödeme tutarı arasındaki farkın gider veya maliyet olarak dikkate alınması gerekmektedir.” açıklamalarına yer verilmiştir.

İzmir Vergi Dairesi Başkanlığının vermiş olduğu 03.11.2015 tarih ve 495 sayılı özelgede ; “şirketinizin personelinize yaptığı yakacak kömür yardımı bedellerinin, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 61’inci maddesi kapsamında net ücretin bir unsuru olarak değerlendirilip, ücretin brüt tutarı hesaplanarak, brüt tutar üzerinden aynı Kanunun 94’üncü maddesinin 1’inci bendi gereği tevkifat yapılması gerekmektedir.” açıklamalarına yer verilmiştir.

İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığının vermiş olduğu 01.10.2018 tarihli ve 870072 sayılı özelgede; Şirketiniz tarafından çalışanlarınıza yapılan İstanbul Kart ödemelerinin, net ücretin bir unsuru olarak değerlendirilip ücretin brüt tutarı hesaplanarak brüt tutar üzerinden Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendi gereğince tevkifat yapılması gerektiği Öte yandan, ücretin brüt tutarının kurum kazancının tespitinde aynı Kanunun 40 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendine göre gider olarak dikkate alınması mümkün bulunmadığı belirtilmiştir.

Örnek; İşletmede üretilen bilgisayarlardan biri pazarlama müdürüne hediye olarak verilmesi durumunda (perakende satış fiyatı 5.000+ KDV olduğunu varsayımı altında)

Bu durumda

Personelin Net Ücreti :5.900,00

Brüt Ücreti =  (Net Ücret/1-GelirVergisi Oranı(%15)-Damga Vergisi Oranı(%0,759))

5.900,00/(1-0,15-0,00759)=7.003,72 TL olarak hesaplanacaktır.