Mehmet AKARSLAN

Son yıllarda 7/6/2012 tarihli ve 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu kapsamında faaliyette bulunan avukatların sayılarında hızlı artışlar olmuştur. Avukatların arabuluculuk faaliyetinde aldıkları başarılı sonuçlar kurumsal bir yapı ortaya çıkarmış ve vatandaş nezdinde tanınma-dikkate alma hususu gittikçe yaygınlaşmaya başlamıştır. Arabuluculuk faaliyetinde bulunan avukatların bu faaliyetleriyle ilgili belge düzeni inceleme konusu yapılmıştır.

Hukuk uyuşmazlıklarında görevli arabulucuların elde edilen gelirin vergilendirilmesi ve belge düzeni

a)Elde edilen gelirin vergilendirilmesi

26.01.2013 tarihli ve 28540 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliği ile Adalet Bakanlığınca hazırlanan tanıtım broşürlerinin birlikte değerlendirilmesi sonucu arabulucu adayları; şartları taşımaları ve Adalet Bakanlığınca yapılan yazılı ve uygulamalı sınavda başarılı olmaları halinde talepleri üzerine arabulucular siciline kaydedildiği ve böylece arabulucu ünvanını kazandıkları, Adalet Bakanlığı ile arabulucular arasında herhangi bir hizmet sözleşmesi bulunmadığı, arabulucuların 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu kapsamında çalışmadıkları gibi arabulucuların görevlendirilmesinin tarafların serbest seçimleri ile gerçekleştiği, Adalet Bakanlığınca görevlendirme yapılmadığı, yapılan arabuluculuk hizmeti karşılığında hak edilen ücretlerin taraflarca doğrudan arabuluculara ödendiği, Adalet Bakanlığının ücretle ilgili her hangi bir kayıt tutmadığı ve kesinti yapılmadığı gibi hiçbir kuruma beyanname vermediği veya bildirimde bulunmadığı anlaşılmaktadır.

Gerek 6325 sayılı Kanun ve bu Kanuna dayanılarak çıkarılan Yönetmelik gerekse Gelir Vergisi Kanunu ile KDV Kanunu hükümlerinin birlikte değerlendirildiğinde;

- Arabuluculuk faaliyetinin “şahsen yerine getirilmesi gereken bir faaliyet” olması, arabulucular ile Adalet Bakanlığı arasında bir “hizmet sözleşmesi” bulunmaması, ücretlerin taraflarca doğrudan arabulucuya ödenmesi, Resmi Kurumların bu ücret ödemeleri ile ilgili herhangi bir kayıt tutmaması ve söz konusu ödemelerden gelir vergisi kesintisi yapmaması hususları göz önüne alındığında elde edilen gelirin ücretin tüm unsurlarını taşımadığı anlaşıldığından “ücret” olarak vergilendirilmemesi gerekir.

- Arabuluculuk faaliyetinin “şahsi sorumluluk” altında “kendi nam ve hesabına” yapılması ve ihtisasa dayanması nedeniyle bu faaliyet “serbest meslek faaliyeti” olarak değerlendirilmekte olup, söz konusu faaliyet için serbest meslek kazanç mükellefiyeti tesis ettirilerek elde edilen kazancın yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekmektedir.

* Faaliyetin “devamlılık arz edecek şekilde” ve “mutad meslek” halinde yerine getirilmemesi halinde ise bu faaliyet “arızi serbest meslek faaliyeti” olarak değerlendirilmesi mümkün bulunmaktadır. Adı geçen Kanunun 82 nci maddesine göre bir takvim yılında arızi kazanç dolayısıyla elde edilen gelirlerin toplamının (305 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile 2019 yılı gelirlerine uygulanmak üzere ) 33.000 TL. kısmı gelir vergisinden müstesna tutulmaktadır.

İstisna edilen tutar yıllık beyannameye dahil edilmeyecek ve yıllık beyanname üzerinde istisnaya isabet eden tevkifat tutarının mahsubu da yapılmayacaktır. Başka bir ifade ile gelir vergisinden istisna edilen tutarı aşan kısım beyan edilecek ve bu tutara isabet eden tevkifat tutarının mahsubu yapılacaktır.

- Devamlılık arz edecek şekilde serbest meslek faaliyetinde bulunanlar ile arızi olarak serbest meslek faaliyetinde bulunanlara tevkifat yapmakla sorumlu olanlarca yapılan ödemelerden Gelir Vergisi Kanununun 94/2-b maddesine göre %20 oranında gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekmektedir.

- 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu kapsamında mutad olarak verilen arabuluculuk hizmeti serbest meslek faaliyeti kapsamında ve genel hükümlere göre KDV’ye tabi tutulacaktır. Serbest meslek kazancını elde edenlerce yerine getirilen KDV yükümlülüklerini serbest meslek erbabı arabulucular da yerine getirmekle yükümlüdür.

b) Ücretli olarak başka bir avukatın yanında çalışan avukatın arabuluculuk faaliyeti sonucu elde ettiği gelirin vergilendirilmesi