Ertan AYDOĞAN

1. Giriş
Araştırma ve geliştirme; kültür, insan ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması ve bunun yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen yaratıcı çalışmaları, çevre uyumlu ürün tasarımı veya yazılım faaliyetleri ile alanında bilimsel ve teknolojik gelişme sağlayan, bilimsel ve teknolojik bir belirsizliğe odaklanan, çıktıları özgün, deneysel, bilimsel ve teknik içerik taşıyan faaliyetleri kapsamaktadır. Son yıllarda hızla gelişen teknoloji ve ülke ekonomilerinin yatırımlara verdiği önem araştırma ve geliştirme projelerinin önemini artırmıştır. Sanayi, bilişim, ekonomi ve benzeri alanlarda gelişme sağlamayı amaç edinen ülkelerin en fazla değer verdikleri uygulamaların başında Ar-Ge projeleri gelmektedir.
Bu çalışmada, Ar-Ge projeleri için yapılan ilk madde malzeme giderleri, personel giderleri, genel giderler ile amortisman ve tükenme payları ile genel gider ve amortisman giderlerine ait harcamaların indirimine konu edilip edilemeyeceği hususları hakkında açıklamalar yapılacaktır.
2. AR-GE Projeleri ve Harcamalar
Ar-Ge, “Araştırma” ve “Geliştirme” kelimelerinin kısaltmasıdır. 5746 sayılı “Araştırma Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun” uyarınca Ar-Ge; araştırma ve geliştirme, kültür, insan ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması ve bunun yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen yaratıcı çalışmaları, çevre uyumlu ürün tasarımı veya yazılım faaliyetleri ile alanında bilimsel ve teknolojik gelişme sağlayan, bilimsel ve teknolojik bir belirsizliğe odaklanan, çıktıları özgün, deneysel, bilimsel ve teknik içerik taşıyan faaliyetlerdir.
Ar-Ge yapılmasının temel amacı ürün ya da hizmetin geliştirilmesidir. Bu şekilde pazardaki alternatiflere karşı rekabet üstünlüğü kazanmak ve karlılığın arttırılması amaçlanmaktadır. Dolayısıyla Ar-Ge faaliyetleri şirketleri rakiplerin önüne geçiren en önemli araçlardan birisidir. Ar-Ge faaliyetleri belirli takvime uygun şekilde işlemekte ve her aşamada belirli ara çıktılara ulaşılması hedeflenmektedir. Bu süreç belirli düzeyde riskler içermekte ve her zaman başarıya ulaşamamaktadır. Ancak istenen başarıya ulaşılması halinde, çıktıların koruma altına alınması şirkete önemli kazançlar sağlamaktadır.
Her toplumsal evre farklı ekonomik dinamiklerden oluşmuştur. Şu an bir parçası olduğumuz bilgi toplumu “yeni ekonomi” denilen ve geleneksel ekonomiden çok farklı özellikleri bünyesinde barındıran bir düzendir. Yeni ekonomik düzen, bilgi ve teknoloji üretme temeline dayalıdır. Mevcut bilgiyi ve teknolojiyi geliştirmek, yeni fikirler ve teknikler üretmek, tüketici ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılamak, gelişmeyi bir kerelik değil sürekli hale getirmek ve rakiplere göre farklılığı daha hızlı yakalayabilmek piyasada tutunabilmek için önemlidir. Bu nedenledir ki, günümüzde ekonominin büyüme zincirini oluşturan firmalar, gücünü yürüttüğü Araştırma-Geliştirme (Ar-Ge) faaliyetlerinden almaktadır. Gelişmiş ülke ekonomilerinde artık bir zemine oturmuş olan Ar-Ge faaliyetleri Türkiye için halen önemi tam olarak anlaşılamayan ve gelişmiş ülke ekonomilerine nazaran niceliksel ve niteliksel olarak geride kalan bir kavramdır. Ülkemiz ekonomisindeki firmalar, yeniliğe ulaşmak için gereken Ar-Ge faaliyetlerine yeterli zaman ve fonları ayırmamaktadır. Günümüzde sanayi toplumunda önem kazanan sermayenin yerini bilgi almış ve bilgiyi üretebilen kişi ya da kurumlar önemli hale gelmiştir. Girişimci ya da işletmeler yeni ekonomik düzende müşterilerin ihtiyaçlarını tam olarak karşılayabilmek, maliyetleri azaltmak ve verimliliği artırmak, yeni ürünleri ya da hizmetleri olabildiğince hızlı şekilde pazara kanalize edebilmek hedeflerini gütmektedir. Bu hedeflere ulaşabilmekse sürekli ve sistemli yapılan Ar-Ge faaliyetleri ile mümkün olmaktadır.(1)
Ar-Ge harcamaları, bir ülkenin veya firmanın teknoloji yeteneğini tanımlamakta yaygın olarak kullanılan değişkenlerden biridir. Ar-Ge harcamaları yeni ürün ve üretim yöntemi geliştirme, mevcut veya ithal edilen teknolojinin etkin kullanılması, uyarlanması veya değiştirilmesi süreçleri gibi teknolojik faaliyetlerin her aşamasında büyük önem taşır. 1980’lerde başlayan, 1990’lı yıllarla birlikte yaygınlaşan küreselleşme olgusu, birçok alanda olduğu gibi Ar-Ge konusunda da ülkelerde yadsınamaz gelişmelere yol açmıştır. Küreselleşme süreciyle birlikte artan rekabet ortamına dayalı olarak, Ar‐Ge faaliyetleri sonucu yaratılan bilgi, teknolojik yenilik gibi değerler özellikle internetin de gelişmesiyle birlikte daha kolay yayılabilmektedir. Yaratılan buluşun, ürünün ve bilginin dağılımının hızlanması, Ar‐Ge yatırımlarının verimliliğini arttırmakta, maliyetleri düşürmektedir. Bir ülkedeki Ar‐Ge harcamalarının düzeyini birçok faktör etkilemektedir. Bunlar arasında; ülkelerin gelişmişlik düzeyleri, ekonomik ve endüstriyel yapı, ülkedeki büyük firmaların sayısı, teknik personelin yeterlilik düzeyi, ülkenin bilim ve teknoloji altyapısı, dış pazarlara açılma yeteneği, temel araştırmalara yapılan kamusal harcamalar, kamu ve özel sektör araştırma çalışmaları arasındaki bağlantı gibi faktörler sayılabilir. Örneğin ülkelerin gelir düzeyleri ile Ar‐Ge’ye ayrılan kaynaklar arasında pozitif bir ilişki var olduğu görülmektedir.(2)
3. AR-GE Projeleri Kapsamında Yapılan Giderlerin İndirimi