Ufuk ÜNLÜ

1. Giriş
Anonim şirket, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu bulunan şirkettir. Ayrıca bu şirketler, büyük hedefleri gerçekleştirmek için kurulan ve her türlü ekonomik faaliyette bulunabilen sermaye şirketleridir. Sermaye ise bir ticaret girişiminin gerçekleştirilmesi ve yürütülmesi için elzem olan, bu girişimde kullanılan para ve paraya çevrilebilecek malların tümünü ifade eder. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun anonim şirketlere ilişkin düzenlemelerinde kullanılan “sermaye” sözcüğü ise, esas sermaye sisteminde sermayeyi ve kayıtlı sermaye rejiminde çıkarılmış sermayeyi ifade eden bir terimdir. Anonim şirketlerde her ortak, usulüne göre düzenlenmiş ve imza edilmiş şirket sözleşmesiyle koymayı taahhüt ettiği sermayeden dolayı şirkete karşı sorumludur.
Bu çalışmada, anonim şirketlerin geçmiş yıl karları hesabında yer alan tutarların, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa istinaden yasal yedekler ayrıldıktan sonra geriye kalan tutarların sermayeye eklenmesi ve bu işlemin gerçek kişi ortaklara bedelsiz hisse senedi verilmesi suretiyle yerine getirilmesinin tevkifata bağlı olup olmadığı hususu üzerinde durulacaktır.
2. Anonim Şirketlerde Sermaye
Özel kanunlarda aksine hüküm bulunmadıkça anonim şirketler en az elli bin TL sermaye ve asgari bir ortak ile kurulmalıdır. Sermaye azaltımı, esas sözleşmede yazılı olan sermayenin toplam itibari değerinin rakamsal olarak indirilmesidir. Esasında bir anonim şirkette sermaye azaltılmasıyla söz konusu tutarın altına inilmez. 6102 sayılı Kanun’un 473 üncü maddesine göre, bir anonim şirket sermayesini azaltarak, azaltılan kısmın yerine geçmek üzere bedelleri tamamen ödenecek yeni paylar çıkarmıyorsa, genel kurul, esas sözleşmenin gerektiği şekilde değiştirilmesini karara bağlar. Genel kurul toplantısına ilişkin çağrı ilanlarında, mektuplarda ve internet sitesi bildiriminde, sermaye azaltılmasına gidilmesinin sebepleri ile azaltmanın amacı ve azaltmanın ne şekilde yapılacağı ayrıntılı bir şekilde ve hesap verme ilkelerine uygun olarak açıklanır. Ayrıca yönetim kurulu bu hususları içeren bir raporu genel kurula sunar, genel kurulca onaylanmış rapor tescil ve ilan edilir. Söz konusu düzenleme küçük ifade değişiklikleriyle eski Ticaret Kanunundaki düzenlemenin tekrarıdır. Bunların yanı sıra, sermaye azaltılması kararında özel durumlar için istisnalar vardır. Mesela sermayenin azaltılmasına rağmen şirket alacaklılarının haklarını tamamen karşılayacak miktarda aktifin şirkette varlığı belirlenmiş olmadıkça sermayenin azaltılmasına karar verilmez. Ayrıca esas sermayenin azaltılması sebebiyle kayıtlara göre doğacak defter kârı sadece payların yok edilmesinde kullanılabilir. Yukarıda da belirttiğimiz üzere, sermaye hiçbir suretle elli bin Türk Lirası tutardan aşağı indirilemez.
Sermaye artırımı ise anonim şirketin bilançosunda gözüken sermayesinin belirli bir miktar artırılmasıdır. Sermaye gereksinimleri bazı faktörlere bağlı olarak gelişir. Şirketin büyüklüğü, performansı, istihdam gibi birçok faktör şirketin sermaye artırımını gerektirebilir. Bu faktörler ve benzerleri sermaye gereksiniminin oluşmasını sağlayarak sermaye artırımının temelinin oluşmasını sağlar. Sermaye artırımının gerçekleştirilmesinin bir takım şeklini ve maddî şartları vardır. Anonim şirketteki hakların kullanımı açısından değiştirme ve alım hakları, esas sözleşmenin şarta bağlı sermaye artırımına ilişkin hükmüne gönderme yapan yazılı bir beyan ile kullanılır; mevzuat, ihraç izahnamesinin yayımlanmasını gerekli gördüğü takdirde, buna da göndermede bulunulur. Daha açık bir ifadeyle yenilik doğurucu nitelikteki bu haklar, sahibinin şirkete yönelteceği yazılı bir beyanla kullanılır. Bu beyanda şarta bağlı sermaye artırımının dayanağı olan esas sözleşme hükmüne göndermede bulunulur. Gönderme ile kastedilen sadece esas sözleşme hükmüne ilişkin madde numarasının belirtilmesi değildir; somut olaya uygun olarak kullanılan hak, değiştirilecek veya alınacak payın cinsi, sayısı, itibarî değeri (varsa) grubu, çıkarma bedeli ve saire hakkında beyanda bulunulmasıdır. Sermayenin yeni sermaye getirmesi yoluyla artırılmasında öngörülmüş bulunan iştirak taahhütnamesinin yerini burada bu beyan aldığından, esas sözleşmeye yapılan gönderme de iştirak taahhüdü işlevini yerine getirmektedir. İştirak taahhütnamesi, taahhütnamenin verilmesine sebep olan sermaye artırımı belirtilerek; taahhüt edilen payların sayılarını, itibarî değerlerini, cinslerini, gruplarını, peşin ödenen tutarı, taahhütle bağlı olunulan süreyi ve varsa çıkarma primi ile taahhüt sahibinin imzasını içerir. Yazılı beyan geçerlilik şartıdır. Esas sözleşme hükmüne yapılan göndermenin içeriği ise kullanılan hakkın şirket tarafından belirlenebilmesine yardımcı olan bir unsurdur. Bazı belirtici açıklamalar veya yollamalardaki eksikliklere rağmen, kullanılan hak belirlenebiliyorsa beyan geçersiz olmaz, aksi halde hukukî sonuç doğurmaz. Başka bir deyişle eksiklik ve aksaklıklar esas noktalarda olmamalıdır.
Her tüzel varlıkta olabileceği gibi anonim şirketinde sermaye kaybetmesi, bir başka ifadeyle sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının yarısının zarar sebebiyle karşılıksız kalması şeklinde bir durum gerçekleşebilir. Bu durumdan kurtulmanın en kalıcı çözümlerinden biri, sermaye miktarının eş zamanlı olarak azaltımı ve artırımıdır. Bir başka deyişle, anonim şirketin özkaynaklar toplamının, sermayesi ile kanunî yedek akçeler toplamının üçte ikisini karşılayamaması durumunda sermayenin eş zamanlı azaltım ve artırımı başvurulacak yöntemlerden birisi olarak karşımıza çıkmaktadır.