Soner ALTAŞ

1. GİRİŞ

Anonim şirketin payları ile pay senetleri ya nama ya da hamiline yazılı olur. Mülga 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu, hisse senetlerini detaylı olarak düzenlediği ve geçerlilik kazanabilmeleri için birtakım şekli unsurların varlığını zorunlu kıldığı halde, anonim şirketlere hisse senedi çıkarma zorunluluğu getirmemiştir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK(1))’nda ise “hisse senedi” yerine “pay senedi” yasal tabir olarak kullanılmış ve anonim şirketlere payın türü bazında pay senedi çıkarma zorunluluğu getirilmiştir(2). Şöyle ki, anonim şirkette paylar hamiline yazılı ise, yönetim kurulu, bu payların bedellerinin tamamının ödenmesi tarihinden itibaren üç ay içinde pay senetlerini bastırıp ortaklara dağıtmak zorundadır. Anonim şirket “kural olarak” nama yazılı pay senedi bastırma yükümlülüğü altında değildir. Ancak, TTK’nın 486’ncı maddesinin üçüncü fıkrasında “azlık” lehine bir istisna öngörülmüş ve fıkra hükmünde “Azlık istemde bulunursa nama yazılı pay senedi bastırılıp tüm nama yazılı pay senedi sahiplerine dağıtılır” denilmek suretiyle azlığın istemde bulunması olasılığında anonim şirkete nama yazılı pay senetleri bastırma yükümlülüğü getirilmiştir(3). Böylece, kapalı anonim şirkette azlığın(4) talep etmesi halinde nama yazılı pay senetleri bastırılır ve bütün nama yazılı pay senedi sahiplerine dağıtılır.

Anonim şirkette, payın ve/veya pay senetlerinin serbestçe devredilebilirliği ilkesi geçerlidir. Payın serbestçe devredilebilirliği ilkesinin uygulanmasında; payın, çıplak veya senede bağlanmış olmasının bir rolü bulunmamaktadır. Bu ilke, çıplak paylarda, pay senede bağlanmışsa pay senetlerinde ve ilmühaber çıkarılmışsa ilmühaberlerde aynen geçerlidir. İlkenin uygulamada işlevini görmesi açısından çıplak payın, pay senede bağlanmışsa pay senedinin veya ilmühaberin kanunun aradığı şekilde devredilmesi yeterlidir. Ancak, payın serbestçe devredilebilirliği ilkesi, mutlak bir ilke değildir(5). Bu bağlamda, eğer istisnaî bir sınırlama söz konusu değilse, anonim şirketin ortağı, çıplak paylarını veya pay senetlerini, şirket içinden diğer ortaklara yahut şirket dışından üçüncü kişilere devredebilir. Bunun yanı sıra, ortağa ait payların veya pay senetlerinin bizzat şirket tüzel kişiliği tarafından devir yoluyla satın alınması, yasal tabiri ile iktisap edilmesi de mümkündür. Sözlük anlamı itibariyle “kazanma, edinme, edinim” (6) demek olan iktisap düzenlemesi ile anonim şirket, belirli koşullara uyulması kaydıyla ortaklarına ait payları/pay senetlerini, diğer bir ifadeyle kendi paylarını devir alabilir; sonrasında da devir edebilir. İşte bu çalışmada, anonim şirketin kendi payları ile pay senetlerini devir alma ve devir etme prosedürleri üzerinde durulacaktır.

ANONİM ŞİRKETİN KENDİ PAYLARINI DEVİR ALMA PROSEDÜRÜ

TTK’nın 379’uncu maddesi uyarınca, anonim şirket, sermayesinin % 10 (yüzde onu)’na kadar olan kendi paylarını satın alabilir. Buradaki % 10’luk oranın hesaplamasında dikkate alınması gereken payların itibarî değeridir; yoksa, gerçek değeri veya borsa değeri değildir.

Anonim şirketin, sermayesinin % 10’una kadar payları devralabilmesi için, bu paylar için ödenecek bedel düşüldükten sonra kalan şirket net aktifi, en az esas veya çıkarılmış sermaye ile kanun ve esas sözleşme uyarınca dağıtılmasına izin verilmeyen yedek akçelerin toplamı kadar olmalıdır. Dağıtılmasına izin verilmeyen yedek akçeler, TTK’nın 519’uncu maddenin üçüncü fıkrasında harcama yeri belirtilmiş kanunî yedek akçeler, yeniden değerlendirme fonu, m.520/f.1’de öngörülen çalışanlar ve işçiler yararına yedek akçeler ile harcanma yerleri belirlenmiş yedek akçelerdir(7).