Mustafa YAVUZ

1. GİRİŞ
Anonim şirketlerde pay sahipleri, şirkete ortak olmalarından dolayı kanun ve esas sözleşme hükümleri kapsamında bazı haklara sahiptir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu(1) (TTK) ile birlikte, pay sahiplerinin mevcut hakları zenginleştirilmiş, pay sahiplerine yeni haklar tanınmış, bazı hakların kullanımı 6762 sayılı mülga Türk Ticaret Kanununa(2) (ETTK) nazaran daha kolay ve etkili hale getirilmiş ve bu bağlamda anonim şirket pay sahiplerinin konumu güçlendirilmiştir.
Pay sahiplerinin haiz olduğu hakların başında genel kurula katılma hakkı gelmektedir. Genel kurul, pay sahiplerinin yasal istisnalar mahfuz olmak üzere şirket işlerine dair haklarını kullandığı kanuni ve zorunlu bir şirket organıdır. Genel kurula katılma hakkı, pay sahibinin şirket üzerinde etkili olmasına olanak tanıyan ve ortaklık haklarını kullanmasını sağlayan en önemli haklardan birisidir. Söz konusu hak, pay sahiplerine aynı zamanda görüşmelere katılma, genel kurulda konuşma, bilgi alma ve soru sorma, görüş açıklama, teklifte bulunma, oy kullanma, alınan kararlara muhalefet etme, seçme-seçilme, genel kurul kararları hakkında iptal davası açma gibi başka haklar da sağlamaktadır.(3) O halde, pay sahibi genel kurula iştirak ederek yasanın tanımış olduğu diğer bazı hakları da kullanma imkanını elde eder. Dolayısıyla, şirket içi demokrasinin sağlanması bakımından oldukça önemli olan genel kurula katılma hakkı, pay sahipleri açısından bertaraf edilemeyen, vazgeçilemeyen, kullanımı kanunda öngörülen istisna dışında şarta bağlanamayan nitelikte kişisel ve dokunulmaz bir haktır.
Anonim şirket pay sahipleri, genel kurula şahsen iştirak edebileceği gibi temsilcisi aracığıyla da vekaleten katılıp oy kullanabilir. Pay sahibinin genel kurula temsilci vasıtasıyla katılması, isteğe bağlı (iş yoğunluğu, hastalık, konaklama ve yol maliyetlerinin fazla olması, toplantıya daha tecrübeli ve bilgili bir kişinin katılması, gizli kalma isteği gibi) veya zorunlu sebeplerden (yaş küçüklüğü, miras ortaklığı, kısıtlılık halleri, pay sahibinin iflas etmesi, pay sahibinin tüzel kişi olması veya bir payın birden fazla kişinin ortak mülkiyetinde bulunması) kaynaklanabilir.
İşte bu çalışmada, anonim şirket pay sahiplerinin genel kurul toplantılarında vekaleten temsili tüm yönleriyle ele alınmış ve değerlendirilmiştir.
2. PAY SAHİBİNİN GENEL KURULA TEMSİLCİ VASITASIYLA KATILMASI
2.1. Genel İtibariyle
TTK’da, anonim şirket pay sahiplerinin genel kurula iştirakini kolaylaştırmak için anılan toplantılara bir temsilci vasıtasıyla da katılabilmesine olanak tanınmıştır. Bu bağlamda, her pay sahibi, paylarından doğan haklarını kullanabilmek amacıyla genel kurula kendisi katılabileceği gibi pay sahibi olan ya da olmayan bir kimseyi de temsilcisi olarak genel kurula gönderebilir (TTK md. 425). Vekalet, olağan genel kurul toplantıları yanında olağanüstü olarak yapılan toplantılar için de verilebilir. Genel kurula pay sahibini temsilen katılan vekil, genel kurula katılma hakkı doğrultusunda pay sahibinin haiz olduğu tüm hakları kullanma yetkisine sahiptir.
Temsilci olarak yetkilendirilen kişi, pay sahiplerinden biri olabileceği gibi pay sahibi olmayan üçüncü bir kimse de olabilir. Nitekim TTK’nın 425. maddesinde “temsilcinin pay sahibi olmasını öngören esas sözleşme hükmünün geçersiz olduğu” vurgulanmıştır. Zikredilen düzenlemeyle, pay sahipliği haklarının temelini oluşturan temsil edilebilirlik ilkesinin, genel kurul kararı, esas sözleşme hükmü, diğer düzenlemeler ve özellikle idari tasarruflarca kaldırılamayacağı hususu yasal bir kural haline getirilmiş, aykırı düzenlemelerin ise geçersiz olduğu kabul edilmiştir. Başka bir anlatımla esas sözleşmede, pay sahibinin genel kurula şahsen katılmasını mecburi kılan ya da pay sahibinin genel kurula şirket ortağı olmayan üçüncü bir kimseyi temsilci olarak vazifelendirmesini yasaklayan bir kurala yer verilemez. Bunun yanında genel kurul da bu doğrultuda bir karar alamaz. Anılan kurala aykırı esas sözleşme hükmü veya genel kurul kararı ise geçersizdir (butlandır). Diğer taraftan, temsilci olarak vazifelendirilen kişinin tam ehliyetli gerçek kişi olması gerekir. Tüzel kişilerin temsilci olarak görevlendirilemeyeceği doktrinde kabul görmektedir.
2.2. Pay Sahibinin Birden Fazla Temsilci Görevlendirmesi
TTK’da pay sahibinin birden fazla kişiyi temsilci olarak görevlendirip görevlendiremeyeceğine ilişkin bir hükme yer verilmemiştir. Buna mukabil, Anonim Şirketlerin Genel Kurul Toplantılarının Usul ve Esasları ile Bu Toplantılarda Bulunacak Bakanlık Temsilcileri Hakkında Yönetmeliğin(4) (Genel Kurul Yönetmeliği) 18. maddesinin sekizinci fıkrasında, “Her pay sahibinin genel kurulda sadece bir kişi tarafından temsil edilmesi esastır. Ancak birden fazla kişiye temsil yetkisinin verilmesi veya tüzel kişi pay sahiplerini temsile yetkili birden fazla kişinin genel kurula katılması durumlarında ise bunlardan ancak birisi tarafından oy kullanılabilir. Oy kullanmaya kimin yetkili olduğunun yetki belgesinde gösterilmesi şarttır.” hükmüne yer verilmiştir. Bu hüküm muvacehesinde, pay sahibinin birden fazla kişiyi temsilci olarak görevlendirmesi imkan dâhilindedir, ancak genel kurulda bu temsilcilerden sadece birisi oy kullanabilir.
Ayrıca bir pay, birden fazla kişinin ortak mülkiyetinde ise bu kişiler içlerinden birini ya da üçüncü bir kimseyi, genel kurulda paydan doğan haklarını kullanması için temsilci olarak görevlendirebilir. Bir payın üzerinde intifa hakkı bulunması halinde ise farklı bir karar alınmadıkça oy hakkı, intifa hakkı sahibi tarafından kullanılır (TTK md. 432).
2.3. Temsilcinin Talimatlara Uyma Yükümlülüğü
TTK’nın 427/1. maddesinde, katılma haklarını temsilci olarak kullanan kişinin, temsil edilenin talimatına uymakla yükümlü olduğu açıkça vurgulanmıştır. Bu çerçevede, genel kurula temsilci olarak iştirak eden kişi, temsil ettiği pay sahibinin talimatlarına uymakla mesuldür. Lakin talimata aykırılık, oyu geçersiz kılmaz. Bu konuya ilişkin olarak madde gerekçesinde(5) talimatın vekalet sözleşmesinin iç ilişkisine ait bir kurum olduğu ve talimata aykırı oy kullanmanın genel kurul kararını geçersiz hale getirmeyeceği ifade edilmiştir. Bununla birlikte temsil edilen pay sahibinin, temsilciye karşı 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunundan(6) (TBK) kaynaklanan hakları mahfuzdur.
2.4. Temsil Yetkisinin Verilme Usulü
TTK md. 426/1’de, senede bağlanmamış paylardan, nama yazılı pay senetlerinden ve ilmühaberlerden doğan pay sahipliği haklarının, pay defterinde kayıtlı olan pay sahibi ya da pay sahibi tarafından yazılı olarak yetkilendirilen kişinin kullanabileceği hüküm altına alınmıştır. Bu halde, genel kurula temsilci aracılığıyla katılmak isteyen senede bağlanmamış pay ya da nama yazılı pay senedi veya nama yazılı ilmühaber sahibi anonim şirket pay sahiplerinin temsil yetkisini yazılı şekilde vermesi ve bu belgeyi imzalaması gerekmektedir. Keza yazılı şekil koşulu geçerlilik şartıdır.
Hamiline yazılı pay senetlerinde ise bu senetlerin zilyedi olduğunu ispat eden ve aynı zamanda Merkezi Kayıt Kuruluşuna bildirilen kişi, şirkete karşı pay sahipliğinden doğan hakları kullanmaya ve dolayısıyla genel kurul toplantısına katılma hakkına sahiptir (TTK md. 426/2). Buna mukabil, hamiline yazılı pay senedini, hapis hakkı, rehin, kullanım ödüncü sözleşmesi ya da saklama sözleşmesi ve benzeri sözleşmeler nedeniyle elde bulunduran kişi, pay sahipliği haklarını, yalnızca pay sahibince özel bir yazılı belgeyle yetkilendirilmesi durumunda kullanabilir (TTK md. 427/2).
2.5. Vekaletnamenin Unsurları