Mehmet YÜCEL

1.GİRİŞ
Beyanname verme ve ödeme zamanlarının özel vergi kanunlarında açık bir şekilde belirlenmesi ve anlaşılır olması vergilendirmenin hukuki güvenlik ilkesinin gereğidir. Hukuki güvenlik ilkesi ise, bir toplumda bireylerin bağlı oldukları hukuk kurallarını önceden bilmeleri, davranış ve tutumlarını bu kurallara göre güvenle düzene sokabilmeleri, başka bir ifadeyle ilgililerin hukuki durumun süreceğine olan inancı dolayısıyla hayal kırıklığına uğratılmaması anlamına gelir. Dolayısıyla hukuki güvenlik ilkesi, hukuk devletinin olmazsa olmaz koşuludur. Vergilendirme de belirlilik ilkesine göre de, yasal düzenlemelerin hem kişiler hem de idare yönünden herhangi bir duraksamaya ve kuşkuya yer vermeyecek şekilde açık, net, anlaşılır ve uygulanabilir olması, ayrıca kamu otoritelerinin keyfi uygulamalarına karşı koruyucu önlem içermesini ifade eder. Birey ancak bu durumda kendisine düşen yükümlülükleri öngörebilir ve davranışlarını ayarlar.
Açıklanan nedenlerle kanun koyucu vergi kanunlarında ödeme zamanlarını bu ilkeler çerçevesinde aşağıdaki şekilde açık ve net bir şekilde belirleme yoluna gitmiştir. 193 sayılı Gelir Vergi Kanunu’na(1) göre gelir vergisinde vergilendirme dönemi geçmiş takvim yılıdır. Bir takvim yılına ait beyanname izleyen yılın mart ayının başından yirmi beşinci günü akşamına kadar verilir ve mart ve temmuz aylarında olmak üzere iki eşit taksitte ödenir. (GVK Md. 92, 108, 117(2))
Buna göre Mart ayı gelir vergisi mükellefleri için beyanname verme ve verginin ilk taksitini ödeme ayıdır. Gelirin toplanması ve beyanı ile toplama yapılmayan haller, Gelir Vergisi Kanunu’nun 85’inci maddesi ile 86’ncı maddesinde düzenlenmiştir. Gelir Vergisi Kanunu’nun 85’inci maddesine göre, gelir vergisi uygulamasında temel ilke, mükelleflerin çeşitli gelir unsurlarından meydana gelen ve bir takvim yılında elde ettikleri kazanç ve iratlarını mezkur Kanunda aksine hüküm olmadıkça yıllık beyannamede toplayıp ilgili vergi dairesine bildirmeleridir Ancak mevcut uygulamada bazı şartlar altında belirli gelirlerin beyanname dışında bırakılmasına izin verilmiştir. Yıllık beyanname, gerçek kişilerin çeşitli gelir unsurlarından bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların bir araya getirilip toplanmasına ve bu şekilde hesaplanan gelirin bir beyanname ile vergi dairesine bildirilmesine yaramaktadır.
2.YILLIK BEYANNAME VERİLECEK HALLER
2.1.TAM MÜKELLEF GERÇEK KİŞİLERDE
Gelir Vergisi Kanunu’na göre, Türkiye’de yerleşmiş olanlar [Türkiye’de yerleşmekten kasıt, ikametgahın Türkiye’de olması veya bir takvim yılı içinde Türkiye’de devamlı olarak altı aydan fazla oturulmasıdır. (Geçici ayrılmalar Türkiye’de oturma süresini kesmez)] ile resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye’de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adı geçen daire, müessese teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları tam mükellefiyet esasına tabidirler ve Türkiye içinde ve Türkiye dışında elde ettikleri kazanç ve iratların tamamı üzerinden vergilendirilirler.
2.1.1.Ticari Kazanç Elde Edenler
Gelir Vergisi Kanunu’nun 85’inci maddesine göre ticari kazanç elde eden ve defter tutmak zorunda olan tacirler ile defter tutma zorunluluğu bulunmayan ticari kazancı basit usulde tespit edilen mükellefler kazanç elde etmemiş olsalar dahi yıllık beyanname vermek zorundadır. Kollektif şirket ortakları ile adi ortaklık veya hisseli ve adi komandit şirketlerin komandite ortakları tacir sayıldığından, hisselerine düşen kazançları yıllık beyanname ile bildirirler.
2.1.2. Zirai Kazanç Elde Edenler
Kazancını gerçek usulde (zirai işletme hesabı veya bilanço esasına göre) tespit eden zirai kazanç sahipleri, bu faaliyetlerinden kazanç elde etmemiş olsalar bile yıllık beyanname vermek zorundadırlar. Ancak çiftçiler genel olarak elde ettikleri hasılatlar üzerinden tevkifat yapılmak suretiyle vergilendirilmektedirler.
2.1.3. Ücret Geliri Elde Edenler
-Tek İşverenden Alınan Ücretler
2022 yılında tek işverenden alınmış ve kesinti suretiyle vergilendirilmiş ücret gelirlerinin vergi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2022 yılı için 880.000 TL(3)) aşması durumunda yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekecektir. Ücret gelirleri, vergi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2022 yılı için 880.000 TL) aşmazsa yıllık beyanname verilmeyecek, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dâhil edilmeyecektir.
Ücret gelirlerinin yıllık beyannameye dâhil edilmesi halinde, beyan edilen gelir üzerinden hesaplanan vergiden, yıl içinde ödenen ücret üzerinden kesilen gelir vergisinin asgari geçim indirimi düşülmeden önceki tutarı mahsup edilecektir. Ücret gelirlerinin yıllık beyannameye dâhil edilmesi halinde, beyan edilen gelir üzerinden hesaplanan vergiden, yıl içinde ödenen ücret üzerinden kesilen gelir vergisinin asgari geçim indirimi düşülmeden önceki tutarı mahsup edilecektir.
Örnek 1: 2022 yılında tek işverenden tevkif suretiyle vergilendirilmiş 900.000 TL ücret geliri elde eden ücretli, elde ettiği gelir 2022 yılında beyanname verme sınırı olan 880.000 TL’yi aştığı için Mart/2023’te yıllık gelir vergisi beyannamesi verecek ve beyannamede hesaplanan gelir vergisinden yıl içinde kesilen vergiler mahsup edilebilecektir.
Örnek 2: 2022 yılında (XYZ) A.Ş’de genel müdür olarak çalışan ücretli, tek işverenden tevkifata tabi aylık 70.000 TL’den yıllık 840.000 TL ücret geliri elde etmiştir. 2022 yılında kişinin tevkif suretiyle vergilendirilmiş olarak elde ettiği 840.000 TL ücret geliri beyanname verme sınırı olan 880.000 TL’yi aşmadığından yıllık beyanname vermeyecektir. Yıl içinde ücret gelirinden yapılan tevkifatlar nihai vergi olarak kalacaktır.
-Birden Fazla İşverenden Alınan Ücretler
Birden fazla işverenden tevkif yoluyla vergilendirilmiş ücret geliri elde edilmesi durumunda; Birinci işverenden aldıkları ücret gelirleri de dâhil olmak üzere ücretleri toplamının gelir vergisi tarifesinin dördüncü gelir diliminde alan tutarı (2022 yılı için 880.000 TL) aşması, Birden fazla işverenden ücret geliri elde eden mükelleflerin, birden sonraki işverenden alınan ücretleri toplamının gelir vergisi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2022 yılı için 70.000 TL) aşması, halinde, ücret gelirleri yıllık beyanname ile beyan edilecektir. Birden fazla işverenden ücret alınması halinde, birinci işverenden alınan ücretin hangisi olacağı ücretli tarafından serbestçe belirlenecektir.
Öte yandan kesintiye tabi tutulmamış ücret gelirleri için tutarı ne olursa olsun yıllık beyanname verilecektir. Buna göre Gelir Vergisi Kanunu’nun 95’inci maddesinde yer alan ücretlerin yıllık beyanname ile bildirilmesi gerekmektedir. Buna göre;
-Ücretlerini yabancı bir memleketteki işverenden doğrudan doğruya alan hizmet erbabı,
-GVK’nın 16. maddesinde yazılı istisnadan faydalanmayan yabancı elçilik ve konsolosluk memur ve hizmetlileri,
-Maliye Bakanlığınca yıllık beyanname ile bildirilmesinde zaruret görülen ödemelerin yıllık beyanname ile bildirilmesi gerekmektedir. Bunların gelirleri tevkifata tabi olmadığından bu gelirlerin yıllık beyanname ile bildirilmesi zorunludur.
-01/01/2022 Tarihinden İtibaren Elde Edilen Ücret Gelirlerinde İstisna Uygulaması
01/01/2022 tarihinden itibaren elde edilen ücret gelirlerine uygulanacak istisnaya ilişkin düzenlemeler 319 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde yer almaktadır. Buna göre; 7349 sayılı Kanun ile 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 23’üncü maddesinin birinci fıkrasına eklenen (18) numaralı bent ile 01/01/2022 tarihinden itibaren yapılan ücret ödemelerine uygulanmak üzere, hizmet erbabının ödemenin yapıldığı ayda geçerli olan asgari ücretin aylık brüt tutarından işçi sosyal güvenlik kurumu primi ve işsizlik sigorta primi düşüldükten sonra kalan tutarına isabet eden ücretleri gelir vergisinden istisna edilmiştir. İstisnayı aşan ücret gelirinin vergilendirilmesinde, hizmet erbabının ilgili aydaki gelirine ilişkin verginin hesaplanacağı gelir dilim tutarları ve oranları, istisna kapsamındaki tutarlar da dikkate alınarak belirlenecektir. İstisna nedeniyle alınmayacak olan vergi, ilgili ayda aylık asgari ücret üzerinden hesaplanması gereken vergiyi aşmayacaktır. Hizmet erbabının birden fazla işverenden ücret alması halinde istisna sadece en yüksek olan ücrete uygulanacaktır.(4)
2.1.4. Serbest Meslek Kazancı Elde Edenler