Ahmet ESEN 

Sene sonlarında ilke olarak kayıtların belgeleri araştırılır, noksanları varsa bunlar temin edilir, belgesiz kayıtlar, ters kayıtla kapatılır, zira belgesiz kayıtlar vergicilikte geçersiz sayılır. Bu konudaki yasa hükmü;

“Bu Kanunda aksine hüküm olmadıkça bu Kanuna göre tutulan ve üçüncü şahıslarla olan münasebet ve muamelelere ait olan kayıtların tevsiki mecburidir.”

“Defter tutmak mecburiyetinde olmayan mükellefler vergi matrahlarının tespiti ile ilgili giderlerini tevsike mecburidir.” (VUK md. 227)

şeklindedir.

Bu hükme göre tevsik edilmeyen kayıt ve giderler, vergi matrahının tespitinde kabul edilmez.

Giderlerin tevsiki öncelikle VUK’da yazılı belgelerle, Borçlar Kanununda yer alan hükümlerle veya Medeni Usul Hukuku’nda sayılan vesikalarla ve ilgili diğer mevzuatta saylan belgelerle tevsik edilir.

Bu şekilde tevsik edilmeyen giderler vergi matrahının tespitinde kabul edilmez, giderleştirilmesi halinde, beyannamede gösterilen vergi matrahına eklenir.

Kayıtlar önce yevmiye defterine on günlük süre içinde yapılır, sonra Defteri Kebire aynen aktarılır. Bu işlemlerin doğruluğu sağlandıktan sonra, döneme ilişkin BİLANÇO ve GELİR TABLOSU çıkarılır.

BİLANÇO ÇIKARILMASI

Bilanço dönem olarak yıllık esasa göre çıkarılır. Bilanço çıkarılmasına ilişkin usul ve esaslar,

“MUHASEBE SİSTEMİ UYGULAMA GENEL TEBLİĞİ’nde geniş olarak açıklanmıştır ve bilanço ile gelir tablosu bu esaslara göre düzenlenir.

Düzenlemede “DÖNEMSELLİK” ilkesine uyulmak zorunludur.dönemsellik kavramı, işletmenin sürekliliği kavramı uyarınca sınırsız kabul edilen ömrünün, belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanmasıdır.

Gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesi, hasılat, hesaplanır ve bu matrah üzerinden vergi, gelir ve karların aynı döneme ait maliyet, gider ve zararla karşılaştırılması bu kavramın gereğidir. (M.S.V. Gn. Teb. no: 4)

ENVANTER ÇIKARILMASI

Bilanço ve gelir tablosu düzenlenmesi , işletmenin dönem itibariyle envanterinin çıkarılması sonrasında mümkün olur, zira envanterde iktisadi kıymetlerin değerlemesi yapılır ve gerçek duruma göre bilanço ve gelir tablosu çıkarılır.

ENVANTERİN TANIMI

Envanter çıkarmak, bilanço günündeki mevutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde ve müfredatlı olarak tespit etmektir.

Şu kadar ki, ticari teamüle göre tartılması, sayılması ve ölçülmesi mutat olmayan malların değeri tahminen tespit olunur. (VUK md. 186)

Bu konuda şunu hatırlatmak isterim, mükellefçe yapılan tespit ve değerleme normal olmayan hususları içerdiğinde vergi dairelerinin normale göre yapacağı tespit ve değerleme esas alınarak çıkan fark, vergi matrahı olarak üzerinden vergi salınır ve bu vergiye de ceza uygulanır.

Envanterde yer alan iktisadi kıymetler, VUK da yazlı değerleme ölçülerine göre düzenleneceği şüphesizdir.

DEĞERLEME FARKI-FİRE

Envanterdeki kıymetlerin gerçek değerleri esas alınacağı için defter kayıtları ile bu değerler arasında, bazen fark meydana gelebilmektedir, bu farka “FİRE” denilmektedir.

Fire çoğu kez gider sayılarak kayıtlandığı görülmektedir. halbuki fireler tek başlarına gider yazılamaz ve değerleme içinde kaybolur, nasıl mı, işte şöyle;

Sene başı stoku ile yıl içinde yapılan alımlar toplamının, sene sonu stoku ile yıl içindeki satışlar toplamı arasındaki fark, emtia gayrisafi karını oluşturur.

Emtia gayrisafi karı, sene sonu stoku esas alınarak yapılır. sene sonu stoku da değerleme esasına göre dikkate alınır. Değerleme de bu esas üzerinden yapıldığı için kıymetlerdeki eksilme, yani “FİRE” hesaba dahil edilmiş olur ve ayrıca fire hesaplanmaz ve giderleştirilmez.

- KAYDİ  ENVANTER

- FİİLİ ENVANTER

Defter kayıtları üzerinden çıkarılan envanter kaydi envanterdir.

Fiili envanter ise VUK md. 186’da tanımlanan envanterdir. Eğer kaydi envanter, fiili envantere göre bir fazlalık gösterir ise bu fark, fire meydana gelmiş demektir, yok eğer fiili envanter kaydi envantere göre bir fazlalık gösterir ise, bu halde ya unutulmuş bir kayıt var, ya da belgesi henüz temin edilmemiş bir ticari işlem var demektir.

Bu hallerde, duruma göre ya belge temin edilir ya da gerekli hasılat veya gider kaydı yapılır.

TİCARİ DEFTERLER

TÜRK TİCARET KANUNU HÜKMÜ

Türk Ticaret Kanununun 64’üncü maddesinde, “Ticari Defterler, Defter tutma ve Envanter, Defter Tutma Yükümlülüğü” başlığı altında yer alan hükümler özetle şöyledir;

1- “Her tacir, ticari defterleri tutmak, defterlerde işletmenin iktisadi ve mali durumunu, borç ve alacaklarını, hesap dönemine ait neticeleri açıkça ortaya koymak zorundadır.

Defter, üçüncü kişi uzmanlara yapacakları incelemede işletmenin faaliyet ve finansman durumu hakkında fikir verebilecek şekilde tutulur.

2- Tacir, gönderilmiş bulunan her türlü, belge, fotokopi, ve sair bilgi içeren belgeleri ve bilgisayar kaydını saklamakla yükümlüdür.

3- Fiziki ortamda tutulan yevmiye defteri, defteri kebir ve envanter defteri ile diğer defterlerin açılış onayları, kuruluş sırasında notere tasdik ettirilir ve izleyen yıllarda açılış onayları, kullanılacağı faaliyet döneminin ilk ayından önceki, yani aralık ayı içinde yaptırılır.

Pay defterler ile genel kurul toplantı ve müzakere defteri yeterli yaprakları var ise izleyen dönemde de açılış onayı yapılmadan kullanılır. Yevmiye defterinin kapanış onayı, izleyen dönemin altıncı ayının sonuna kadar, yönetim kurulu karar defterinin kapanış onayı ise izleyen dönemin birinci ayının sonuna kadar yaptırılır. Ancak AŞ ve Ltd. Şti.’lerin ticaret siciline yazılması aşamasında açılış onayları sicil müdürlerince yapılır.

VERGİ USUL KANUNUNA GÖRE TUTULACAK DEFTERLER

Defterler ya bilanço esasına ya da işletme hesabı esasına göre tutulur. Hangi esasa göre defter tutulacağı, ilke olacak tacirin 31.12. itibariyle gerçekleşen fiili yıllık ciroları esas alınarak tayin olunur.

Buna göre tacirler ya bilanço ya da işletme hesabı esasına göre defter tutarlar. (VUK md.176)

BİLANÇO ESASINA GÖRE DEFTER TUTULMASI

1- Satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satan ve yıllık alımlarının tutarı 2019 yılı için 230.000 veya satışları tutarı 320.000 lirayı aşanlar;

2- Birinci bentte yazılı olanların dışındaki işlerle uğraşıp da yıl içinde elde ettikleri gayrisafi iş hasılatı toplamı 120.000 lirayı aşanlar,

3- 1 ve 2 numaralı bentlerde yazılı işlerin birlikte yapılması halinde 2 numaralı bentte yazılı iş hasılatının beş katı ile yıllık satış tutarının toplamı 230.000 lirayı aşanlar,

4- Her türlü ticaret şirketleri (Adi şirketler iştigal nevileri yukarıdaki bentlerden hangisine giriyorsa o bent hükmüne tabidir.)

5- Kurumlar vergisi mükellefleri,

6- İhtiyari olarak bilanço hesabına göre defter tutanlar.

Yukarıda yazılı hadleri geçen kişi ve kurumlar 2019 yılında bilanço esasına göre defter tutmuşlardır. 

2020 YILINDA GEÇERLİ OLAN DEFTER TUTMA HADLERİ