Rahmi MENTEŞE

1.GİRİŞ

Anayasanın 73. Maddesine uyarınca “Herkes kamu giderlerinin karşılamak üzere mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlüdür.” Hükmü ile kamu harcamalarının finansmanının nasıl sağlanacağının esası belirlenmiştir. 

Devletlerin en önemli finansal kaynaklarının başında vergi gelirleri gelmektedir. Bu kavramsal gerçeklik beraberinde farklı kavramların da bilimsel literatüre girmesine sebep olmuştur. Bu kavramların bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz; Bütçe, bütçe dengesi, vergi, vergi kapasitesi, vergi yükü, dolaylı vergi, dolaysız vergi gibi.

Bütçe: 5018 sayılı kanun kapsamında bütçe “Belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri ile bunların uygulanmasına ilişkin hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan belge” şeklinde tanımlanmıştır.

Bütçe Dengesi: Bütçeye konulan harcama yetkisi çerçevesinde kamu idarelerince nakden veya mahsuben ödenen bütçe giderleri ile tahsil edilen bütçe gelirleri arasındaki farktır.

Vergi: Devletin kamu harcamalarının finansmanını karşılamak amacıyla toplumu meydana getiren kişi ve kurumlardan, ödeme gücüne göre, zora dayalı, karşılıksız olarak aldığı değerlerdir.

Vergi Yükü: Verginin ödenmesi gerek kişiler gerekse kurumlar açısından gelirlerde azalmaya neden olur. Bu bağlamda genel kabul görmüş VERGİ / GELİR şeklinde formüle edilen oran vergi yükü olarak tanımlanmıştır.

Kişisel Vergi Yükü: Bireylerin belli bir dönemde ödediği tüm vergilerin o dönemde elde ettiği toplam gelire oranıdır.

Toplam Vergi Yükü: Bir ülkedeki bir dönemde ödenen tüm vergilerin o dönemde elde edilen g.safi yurtiçi hasılaya oranı şeklinde ifade edilmektedir.

Net Vergi Yükü: Belli bir dönemde ödenen vergilerden kamu hizmetlerinden elde edilen faydanın düşülmesi sonucu elde edilen tutarın o dönemde elde edilen toplam gelire oranlanması şeklindeki hesaplamadır. Kamu hizmetlerinden faydalanmanın maliyeti hiçbir zaman tam manasıyla hesaplanamaması nedeniyle bu kavram teorik olarak kalmaktadır.

Vergi Kapasitesi: Bir ülkede belli bir dönemdeki vergilendirilebilir ekonomik potansiyeldir. Bu kavram 1945’li yıllarda ortaya çıkmıştır. Yapılan bilimsel çalışmalarda genel kabul görmüş bir oran söz konusu değildir. Vergi kapasitesine yönelik çalışmalar verginin daha az toplanmasına ya da normalden daha fazla toplanmasına neden olabilir. Verginin az toplanması durumunda vergi kaybına, fazla toplanması durumunda vergi yükü ya da mali yükün artmasına neden olabilir.

Dolaylı Vergi: Mal ya da hizmetin kullanımı üzerinden alınan vergilerdir. KDV, ÖİV, ÖTV türü vergiler dolaylı vergilerin en bariz örneklerindendir. Bu tip vergilerde vergiyi ödeyen ile verginin mükellefi farklı kişilerdir. Devlet açısından bakıldığında ise dolaylı vergilerin takibi ve tahsil edilmesi kolaydır.

Dolaysız Vergi: Gelir veya servet üzerinden alınan vergilerdir. Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, Emlak Vergisi gibi vergiler dolaysız vergiye örnek olarak gösterilebilir. Dolaysız vergiler ile gelir dağılımı adaleti, vergi yükü kavramları birebir ilişkilidir.

Makalemizin bu bölümüne kadar yaptığımız kavramsal açıklamaların ardından 2016-2017-2018 bütçe dönemlerine ait bütçe gerçekleşme verilerinin mukayesesi şu şekildedir;

2. 2016 Yılı Bütçe Verilerinin Değerlendirilmesi

Aşağıdaki tabloda 2016 yılı Merkezi Yönetim Bütçesinin gelir-gider bazında gerçekleştirilmesi özetlenmiştir. Söz konusu tablo incelendiğinde bütçede öngörülen gelir hedefinden daha fazla gelir elde edildiği görülmektedir. Bütçe gider verileri incelendiğinde ise 2015 yılına göre %15 ‘lik bir artışın olduğu görülmektedir. Gider verileri incelendiğinde 2016 yılı giderlerinin bütçe döneminde hedeflenen tutardan bir miktar daha fazla harcama yapıldığı görülmektedir. Kamu maliyesi açısından değerlendirilmesi gereken verilerden biri de faiz dışı denge verileridir. Bu veride ise 2015 yılı verilerine göre %28,8 ‘lik bir oranda pozitif yönde bir gelişmenin olduğu görülmektedir.2016 yılı Merkezi Yönetim Bütçesi 29 Milyar 258 Milyon TL tutarında bir açık vererek kapanmıştır.

BÜMKO 2016 VERİLERİ 

2016 yılı bütçesinin genel manada değerlendirilmesinin ardından bütçe gelirlerinin hangi kalemlerden oluştuğunun irdelenmesi gerekmektedir. Aşağıda yer alan tabloda bu verilerin nasıl gerçekleştiği görülmektedir.