Ahmet ESEN

TAM VE DAR MÜKELLEFİYET
Kanunun 1 inci maddesinde sayılan kurumlar, kanuni veya iş merkezlerinin Türkiye’de bulunup bulunmadığına göre tam mükellefiyet veya dar mükellefiyet esasında vergilendirilecektir.
Kanuni merkezden maksat, vergiye tabi kurumların kuruluş kanunlarında, tüzüklerinde, ana statülerinde veya sözleşmelerinde gösterilen merkezdir. İş merkezi ise iş bakımından işlemlerin bilfiil toplandığı ve yönetildiği merkezdir. (3)
TAM MÜKELLEFİYET
Kurumlardan, kanuni veya iş merkezleri Türkiye’de bulunanlar, gerek Türkiye içinde gerekse Türkiye dışında elde ettikleri kazançların tamamı üzerinden vergilendirilecektir. (3.1)
DAR MÜKELLEFİYET
Kanuni ve iş merkezlerinden her ikisi de Türkiye’de bulunmayanlar, sadece Türkiye’de elde ettikleri kazançları üzerinden vergilendirilecektir. (3.2.)
DAR MÜKELLEFİYETTE KURUM KAZANCI
Dar mükellefiyette kurum kazancı aşağıdaki kazanç ve iratlardan oluşmaktadır:
- Vergi Usul Kanunu hükümlerine uygun Türkiye’de işyeri olan veya daimi temsilci bulunduran yabancı kurumlar tarafından bu yerlerde veya bu temsilciler vasıtasıyla yapılan işlerden elde edilen ticari kazançlar, (Bu şartları taşısalar bile kurumların ihraç edilmek üzere Türkiye’de satın aldıkları malları Türkiye’de satmaksızın yabancı ülkelere göndermelerinden doğan kazançlar, Türkiye’de elde edilmiş sayılmaz. Türkiye’de satmaktan maksat, alıcı veya satıcının ya da her ikisinin Türkiye’de olması veya satış sözleşmesinin Türkiye’de yapılmasıdır.)
- Türkiye’de bulunan zirai işletmeden elde edilen kazançlar,
- Türkiye’de elde edilen serbest meslek kazançları,
- Taşınır ve taşınmazlar ile hakların Türkiye’de kiralanmasından elde edilen iratlar,
- Türkiye’de elde edilen menkul sermaye iratları,
- Türkiye’de elde edilen diğer kazanç ve iratlar.
Kurumlar Vergisi Kanununun 3 üncü maddesinde belirtilen anılan kazanç ve iratlar ile gelir unsurlarının Türkiye’de elde edilmesi ve Türkiye’de daimi temsilci bulundurulması konularında Gelir Vergisi Kanununun ilgili hükümleri uygulanacaktır.
Dar mükellef kurum kazancını oluşturan kazanç ve iratlara ilişkin açıklamalar Tebliğin (22.2) bölümünde yapılmıştır. (3.2.1)
VERGİDEN MUAF OLMA DURUMU
Vergilerde muafiyet, vergiye tabi olmamayı ifade eder. Bu muafiyet gelir vergisinde kişilere, kurumlar vergisinde ilgili kurumlara,
KDV lerde vergiye tabi olaylara
Uygulanır ve böylece vergiye tabi tutulmaz ve vergi dışı bırakılır.
VERGİLERDEN İSTİSNALAR
Vergilerden istisnalar ise, vergileme konusuna girmeyen kazanç, gelir ve her türlü iratları kapsar ve vergileme dışında bırakılır.
İstisnalar, geliri elde edenler için değil, bizzat gelirin mahiyeti ve yararları göz önüne alınarak uygulanır
istisna ve muafiyetler kimi zaman sosyal içerikli kimi zaman ekonomik ve kimi zaman da olayı dikkate alınarak uygulanır.
Aşağıdaki bölümlerde kurumlar vergisi kanununda yer alan muafiyet ve istisnalar, özetle açıklanmıştır. Daha fazla bilgi için Yasaya başvurulmasını öneririz.
KURUMLAR VERGİSİNDEN MUAF KURUMLAR
Aşağıda sayılan kurumlar vergisinden muaf tutulmuştur.
 Kamu idare ve kuruluşları tarafından tarım ve hayvancılığı, bilimi, fenni ve güzel sanatları öğretmek, yaymak, geliştirmek ve teşvik etmek amacıyla işletilen kuruluşlar. (Daha Fazla bilgi için KVK md. 4’e bakınız.
Okul Atölyeleri
 Milli Eğitim Bakanlığına bağlı meslek liseleri ve teknik okulların atölyelerinin döner sermaye işletmeleri tarafından öğrencilerin teknik bilgilerini pratikte de kullanmalarını, el becerilerini geliştirmelerini sağlamak üzere kurulan atölyeler.
 Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri Uygulama Otelleri
 Kamu İdare ve Kuruluşları Tarafından Genel İnsan ve Hayvan Sağlığını Korumak ve Tedavi Etme Amacıyla İşletilen Kuruluşlar
 Vakıf Üniversiteleri Bünyesinde Faaliyet Gösteren Sağlık Kurumları
 Kamu İdare ve Kuruluşları Tarafından Sosyal Amaçlarla İşletilen Kuruluşlar
 Kamu İdare ve Kuruluşları Tarafından Sosyal Amaçlarla İşletilen Yardım Sandıkları
 Ceza İnfaz Kurumları İle Tutuk Evleri Bünyesinde Oluşturulan İş Yerleri
 Kamu İdare ve Kuruluşları Tarafından Açılan Sergiler, Fuarlar ve Panayırlar
 Genel Yönetim Kapsamındaki Kamu İdarelerine Ait Kreş ve Konuk Evleri İle Askeri Kışlalardaki Kantinler
 Kreş ve Konuk Evleri
 Askeri Kışlalardaki Kantinler
 Kanunla Kurulan Emekli ve Yardım Sandıkları İle SSK kurumları
 Yaptıkları İş Karşılığında Resim ve Harç alan Kamu Kuruluşları
 Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, Özelleştirme Fonu, TOKİ Başkanlığı
 Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü İle Askeri Fabrika ve Atölyeler
 İl Özel İdareleri, Belediyeler İle Bunların Oluşturdukları Birlikler.
 Köyler veya Köy Birlikleri Tarafından İşletilen İşletmeler
 Spor Kulüplerinin İdman ve Spor Faaliyetlerinde Bulunan İktisadi İşletmeleri ile Sadece İdman ve Spor Faaliyetlerinde Bulunan Anonim Şirketler
Yukarıda sayılan kurum ve kuruluşlar, kurumlar vergisinden muaftır. (KVK md.4)
KOOPERATİFLER
Kooperatifler, Kurumlar Vergisi Kanununun 1. maddesinde yazılı olduğu gibi kurumlar vergisi mükellefi sayılmıştır. Ancak aşağıda yazılı şartları taşıyan kooperatifler kurumlar vergisinden muaftır ve şartları şunlardır.
Arsa Sözleşmelerinde;
Sermaye üzerinden kazanç dağıtılmamasına,
Yönetim kurulu başkan ve üyelerine kazanç üzerinden pay verilmemesine
Yedek akçelerin ortaklara dağıtılmamasına
Sadece Ortaklarla iş görülmesine,
dair hükümlerin bulunmaması ve bu kayıt ve şartlara da fiilen uyulması halinde kurumlar vergisinden muaf tutulacaktır.
Bu şartlara ana sözleşmelerinde yer vermeyen ya da yer vermemekle beraber bu şartlara fiilen uymayan kooperatifler, muafiyet hükümlerinden yararlanamazlar. (KVK Gn. Teb. 4.13.1)
Kooperatiflerin Ortak Dışı işlemlerinin Vergilendirilmesi
Kooperatiflerin ortak dışı işlemleri, bunlara bağlı bir iktisadi işletme sayılarak vergiye tabi tutulacaktır. (KVK Gn. Teb. no:4.13.3)
Kredi teminatı sağlamak üzere kurulmuş kooperatifler, yaptıkları işlemlerden sağladıkları kazançlar, bu bentte yazılı şartlara göre kurumlar vergisinden muaftır. (KVK Gn. Teb. no:4.14)
Bilimsel Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinde Bulunan Kurum ve Kuruluşlar Muafiyet kapsamındadır. (KVK Gn. Teb. no:4.15)
Organize Sanayi Bölgeleri ile Küçük Sanayi Sitelerine Ait İktisadi İşletmeler, bu bentte yazılı şartlar dahilinde vergiden muaftır.
Kooperatiflerle ilgili diğer hususlar md. 4/18 e kadar devam etmektedir. Lütfen inceleyiniz.
İSTİSNALAR
İŞTİRAK KAZANÇLARI İSTİSNASI
Kurumlar vergisinden istisna edilen kurum kazançları, kurumlar vergisi kanununun 5. maddesinin birinci fıkrasında sayılmış olup istisna kazançlara ilişkin açıklamalar aşağıda gösterilmiştir.
1-İştirak Kazançları İstisnası
Kurumlar vergisinden istisna kazançlara ilişkin açıklamalar şöyledir:
1- Tam mükellefiyete tabi başka bir kurumun sermayesine katılımlarından elde ettikleri kazançlar,
2- Tam mükellefiyete tabi başka bir kurumun kârına katılma imkânı veren kurucu senetleri ile diğer intifa senetlerinden elde ettikleri kâr payları,
3- Tam mükellefiyete tabi girişim sermayesi yatırım fonu katılma payları ile girişim sermayesi yatırım ortaklıklarının hisse senetlerinden elde ettikleri kâr payları.
Kurumlar vergisinden istisna edilmiştir. (KVK Gn. Teb. md.5)
Ancak, diğer fon ve yatırım ortaklıklarının katılma payları ve hisse senetlerinden elde edilen kâr payları bu istisnadan yararlanamaz.”
Öte yandan tam mükellefiyete tabi girişim sermayesi yatırım fonu ve ortaklıklarının katılma payları ile hisse senetlerinden elde edilen kar payları olmak üzere diğer fon ve yatırım ortaklıklarının katılma payları ve hisse senetlerinden elde edilen kar payları iştirak kazancı istisnasından yararlanamazlar.
YURT DIŞI İŞTİRAK KAZANÇLARI İSTİSNASI